DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.66227#0070
SPOSOBY PATRZENIA
II
Dedukowanie osoby artysty z jego dzieła stało się możliwe z chwilą przy-
jęcia przez myśl europejską bardzo określonej koncepcji ludzkiej podmio-
towości. Przybliżenie owego zagadnienia wymaga jednak przeprowadze-
nia nie tylko analizy historycznej, ale i doprecyzowania terminologii, gdyż
filozofowie posługują się kategoriami Ja, podmiotu, osoby i tożsamości,
a tłumacze dzieł zagranicznych dość dowolnie oddają pojęcia niepasują-
ce bezpośrednio do języka polskiego. W przekładzie Bytu i nicości Jeana
Paula Sartre’a Je i Moi sprowadzone zostały po prostu do Ja, natomiast
angielskie zaimki I i Me, podobne zakresowo do przywołanych powyżej
francuskich, używane przez Roberta Morrisa, zróżnicowano na „Ja pod-
miotowe” i „Ja przedmiotowe”2. Selfw tytule znanej pracy Charlesa Tay-
lora stało się zwyczajnie podmiotowością3. Gdyby próbować wprowadzić
jakiś logiczny i historyczny porządek w ów terminologiczny embarras de
richesse, ograniczając się do pojęć i słów stosowanych powszechnie w języ-
ku polskim, należałoby chyba dokonać następującego usystematyzowania.
Terminem najogólniejszym byłoby słowo Ja. Dla językoznawców za-
imek „ja” jest szyfterem (shifter), przełącznikiem gramatycznym, znakiem
indeksalnym, oznaczającym każdorazowo innego człowieka, mówiącego
o sobie samym4. W ten sposób można odczytać znaną pracę Roberta Mor-
risa I-Box, sprowadzającą literę „I” do drzwiczek, za którymi kryje się zdję-
cie artysty. Drzwiczki znakomicie uzmysławiają, że „ja” nie ma ustalonego
desygnatu, otwierając się za każdym razem na innego mówiącego, a tak-
że pokazując, że za nimi nie znajduje się moje „ja” widza, lecz jakiś „on”5.
2 Jean Paul Sartre, Byt i nicość. Zarys antologiifenomenologicznej, tłum. Jan Kieł-
basa i inni, Kraków 2007, s. 151; Robert Morris, Czas teraźniejszy przestrzeni (1978),
tłum. Katarzyna Bojarska, w: idem, Uwagi o rzeźbie. Teksty, Łódź 2010, s. 72.
3 Charles Taylor, Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, tłum.
Marcin Gruszczyński i inni, Warszawa 2001 (tytuł oryginału: Sources of the Self The
Making of the Modern Identity).
4 Roman Jakobson, Szyftery, kategorie czasownikowe i czasownik rosyjski, tłum.
Elżbieta Janus, w: idem, W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, oprać. Maria
Renata Mayenowa, Warszawa 1989,1.1, s. 259-261.
5 W.J.T. Mitchell, Word, Image, andObject: Wall Labels for Robert Morris, vr. idem,
Picture Theory, Chicago—London 1994, s. 268-269.
68
II
Dedukowanie osoby artysty z jego dzieła stało się możliwe z chwilą przy-
jęcia przez myśl europejską bardzo określonej koncepcji ludzkiej podmio-
towości. Przybliżenie owego zagadnienia wymaga jednak przeprowadze-
nia nie tylko analizy historycznej, ale i doprecyzowania terminologii, gdyż
filozofowie posługują się kategoriami Ja, podmiotu, osoby i tożsamości,
a tłumacze dzieł zagranicznych dość dowolnie oddają pojęcia niepasują-
ce bezpośrednio do języka polskiego. W przekładzie Bytu i nicości Jeana
Paula Sartre’a Je i Moi sprowadzone zostały po prostu do Ja, natomiast
angielskie zaimki I i Me, podobne zakresowo do przywołanych powyżej
francuskich, używane przez Roberta Morrisa, zróżnicowano na „Ja pod-
miotowe” i „Ja przedmiotowe”2. Selfw tytule znanej pracy Charlesa Tay-
lora stało się zwyczajnie podmiotowością3. Gdyby próbować wprowadzić
jakiś logiczny i historyczny porządek w ów terminologiczny embarras de
richesse, ograniczając się do pojęć i słów stosowanych powszechnie w języ-
ku polskim, należałoby chyba dokonać następującego usystematyzowania.
Terminem najogólniejszym byłoby słowo Ja. Dla językoznawców za-
imek „ja” jest szyfterem (shifter), przełącznikiem gramatycznym, znakiem
indeksalnym, oznaczającym każdorazowo innego człowieka, mówiącego
o sobie samym4. W ten sposób można odczytać znaną pracę Roberta Mor-
risa I-Box, sprowadzającą literę „I” do drzwiczek, za którymi kryje się zdję-
cie artysty. Drzwiczki znakomicie uzmysławiają, że „ja” nie ma ustalonego
desygnatu, otwierając się za każdym razem na innego mówiącego, a tak-
że pokazując, że za nimi nie znajduje się moje „ja” widza, lecz jakiś „on”5.
2 Jean Paul Sartre, Byt i nicość. Zarys antologiifenomenologicznej, tłum. Jan Kieł-
basa i inni, Kraków 2007, s. 151; Robert Morris, Czas teraźniejszy przestrzeni (1978),
tłum. Katarzyna Bojarska, w: idem, Uwagi o rzeźbie. Teksty, Łódź 2010, s. 72.
3 Charles Taylor, Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, tłum.
Marcin Gruszczyński i inni, Warszawa 2001 (tytuł oryginału: Sources of the Self The
Making of the Modern Identity).
4 Roman Jakobson, Szyftery, kategorie czasownikowe i czasownik rosyjski, tłum.
Elżbieta Janus, w: idem, W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, oprać. Maria
Renata Mayenowa, Warszawa 1989,1.1, s. 259-261.
5 W.J.T. Mitchell, Word, Image, andObject: Wall Labels for Robert Morris, vr. idem,
Picture Theory, Chicago—London 1994, s. 268-269.
68