Bałus, Wojciech: Efekt widzialności: o swoistości widzenia obrazów, granicach ich odczytywania i antropologicznych aspektach sztuki (Kraków: Universitas, 2013)

OD AUTORA

„Zajęcie historyka sztuki to najniecniejszy proceder, jaki istnieje, bredzą-
cego zaś historyka sztuki, a istnieją przecież wyłącznie bredzący history-
cy sztuki, należałoby przegonić batem, przegnać ze świata sztuki”. Słowa
Regera, bohatera monologu składającego się na Mistrzów dawnych Tho-
masa Bernharda (tłum. Marek Kędzierski, Warszawa 2010, s. 21), nie są
odosobnione. Wielu pisarzy, poetów i eseistów nie szczędziło historykom
sztuki smoły przy okazji własnych wynurzeń na temat malarstwa czy rzeź-
by. Czy mając w pamięci zgryźliwe sądy Bernharda, Gustawa Herlinga-
-Grudzińskiego i Zbigniewa Herberta, warto jeszcze uprawiać ów zawód?
Pod koniec tyrady austriacki pisarz wkłada w usta swego bohatera me-
galomańskie stwierdzenie: „To ja (...) przez długie lata uczyłem, jak wy-
jaśniać dzieła sztuki w oglądzie” (s. 21). Myślę, że właśnie ta umiejętność
w rękach historyka sztuki pozwala uniknąć bredzenia. Bo dzieło jest kon-
kretem wymuszającym trzymanie się rzeczywistości. Oczywiście prawdzi-
wy ogląd wymaga wielkiej pracy. Trzeba nieraz godzinami stać w galerii.
Ale tylko wnikliwe patrzenie pozwala uchwycić wewnętrzny sens dzie-
ła sztuki. I nawet jeśli koncentrujemy się w swych badaniach na faktach
historycznych, biograficznych czy danych katalogowych, nie wolno nam
zapominać, że w centrum naszego zainteresowania znajdować się powin-
ny wytwory artystyczne z całą ich specyfiką, morfologiczną swoistością,
kompozycją i ikonografią.
Zgromadzone w niniejszej książce teksty starają się zdawać relację
z oglądu sztuki. Czynią to albo wprost, biorąc za temat konkretne malo-
widła, albo pośrednio, czy to stawiając pytania teoretyczno-metodologiczne,

7