DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.66227#0116
SŁOWO I OBRAZ
żając symptomy „irracjonalnej gry ślepych sił i tętna krwi, kształtujących
obecne wypadki historii”72. To nie przypadek, że linia ta powróciła w okre-
sie wojny w rysunkach będących reakcją na deportacje, upokarzające ży-
cie w Litzmannstadt i zagładę Żydów73. Była ona osobistą próbą zmierze-
nia się artysty z Realnym Lacana czy Rzeczą Kristevej - niemożliwą do
racjonalizacji (czyli symbolizacji), semiotyczną (w znaczeniu używanym
przez autorkę Czarnego słońca) potwornością74. To przed tą potwornością
pragnął w 1936 roku obronić siebie i świat, usiłując pchnąć pociąg historii
z powrotem na drogę postępowania według zasad rozumu. Sztuka intersu-
biektywna, wyrażana „miarą i liczbą”75, przestała być wówczas oczywistoś-
cią wynikającą z ewolucji ludzkiej kultury (czym wydawała się być jeszcze
w okresie walki o unizm) i stała się palącym zadaniem do wykonania. Tym
samym jednak traciła swój dotychczasowy status obiektywnej, niezaanga-
żowanej perseitas, bytu powszechnego i totalnego. Jako część zagrożonego
projektu nowoczesności, stawiającego sobie za cel dążenie do „rozumne-
go kształtowania stosunków życiowych”76, oddać się miała służbie społe-
czeństwu i uratować Europę przed klęską. „Kontemplacji i konsumpcyj-
ności surrealizmu - perswadował malarz -przeciwstawiamy produkcyjny
utylitaryzm sztuki funkcjonalnej w służbie społeczeństwa zorganizowa-
nego w system jednolitej celowości i wyzwolonego ze ślepej gry niesko-
ordynowanych sił”77.
72 Strzemiński, Aspekty rzeczywistości, s. 143.
73 O związkach rysunków wojennych Strzemińskiego z opisaną wcześniej linią
surrealistów pisali: Janina Ładnowska, Rysunki — realizm rytmufizjologicznego, w: Wła-
dysław Strzemiński in memoriam, s. 131-132; Brogowski, Powidoki i po..., s. 64-65.
74 Slavoj Źiźek, Lacan. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2008,
s. 77-96; Kristeva, op. cit., s. 15-19.
75 Strzemiński, Aspekty rzeczywistości, s. 143.
76 Jurgen Habermas, Modernizm — niedokończony projekt, tłum. Małgorzata
Łukasiewicz, w: Postmodernizm. Antologia przekładów, red. Ryszard Nycz, Kraków
1998, s. 35.
77 Strzemiński, Aspekty rzeczywistości, s. 145 (podkreślenie w tekście moje —
W.B.).
114
żając symptomy „irracjonalnej gry ślepych sił i tętna krwi, kształtujących
obecne wypadki historii”72. To nie przypadek, że linia ta powróciła w okre-
sie wojny w rysunkach będących reakcją na deportacje, upokarzające ży-
cie w Litzmannstadt i zagładę Żydów73. Była ona osobistą próbą zmierze-
nia się artysty z Realnym Lacana czy Rzeczą Kristevej - niemożliwą do
racjonalizacji (czyli symbolizacji), semiotyczną (w znaczeniu używanym
przez autorkę Czarnego słońca) potwornością74. To przed tą potwornością
pragnął w 1936 roku obronić siebie i świat, usiłując pchnąć pociąg historii
z powrotem na drogę postępowania według zasad rozumu. Sztuka intersu-
biektywna, wyrażana „miarą i liczbą”75, przestała być wówczas oczywistoś-
cią wynikającą z ewolucji ludzkiej kultury (czym wydawała się być jeszcze
w okresie walki o unizm) i stała się palącym zadaniem do wykonania. Tym
samym jednak traciła swój dotychczasowy status obiektywnej, niezaanga-
żowanej perseitas, bytu powszechnego i totalnego. Jako część zagrożonego
projektu nowoczesności, stawiającego sobie za cel dążenie do „rozumne-
go kształtowania stosunków życiowych”76, oddać się miała służbie społe-
czeństwu i uratować Europę przed klęską. „Kontemplacji i konsumpcyj-
ności surrealizmu - perswadował malarz -przeciwstawiamy produkcyjny
utylitaryzm sztuki funkcjonalnej w służbie społeczeństwa zorganizowa-
nego w system jednolitej celowości i wyzwolonego ze ślepej gry niesko-
ordynowanych sił”77.
72 Strzemiński, Aspekty rzeczywistości, s. 143.
73 O związkach rysunków wojennych Strzemińskiego z opisaną wcześniej linią
surrealistów pisali: Janina Ładnowska, Rysunki — realizm rytmufizjologicznego, w: Wła-
dysław Strzemiński in memoriam, s. 131-132; Brogowski, Powidoki i po..., s. 64-65.
74 Slavoj Źiźek, Lacan. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2008,
s. 77-96; Kristeva, op. cit., s. 15-19.
75 Strzemiński, Aspekty rzeczywistości, s. 143.
76 Jurgen Habermas, Modernizm — niedokończony projekt, tłum. Małgorzata
Łukasiewicz, w: Postmodernizm. Antologia przekładów, red. Ryszard Nycz, Kraków
1998, s. 35.
77 Strzemiński, Aspekty rzeczywistości, s. 145 (podkreślenie w tekście moje —
W.B.).
114