DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.66227#0188
PRZEMIANY OBRAZÓW
takich działań prowokuje2. Zresztą kilka tekstów, zamieszczonych w ob-
szernym katalogu Zielińskiego, przynosi rozważania lub sugestie na ten
temat3 4. Nie dają one jednak pełnej odpowiedzi na pytanie o poetykę
stosowaną przez „wprostowców” i Jurry ego, a zatem o sposób wyraża-
nia niezgody na komunistyczną rzeczywistość powojennej Polski. Za-
gadnieniu temu poświęcić pragnę niniejszy tekst, skupiając się na ana-
lizie kilku wybranych obrazów.
II
Linoryt Leszka Sobockiego Chleb (1971 - tabl. XVI) wykonany zo-
stał w „plakatowym” stylu. Na białym, neutralnym tle zjawia się central-
nie czarny druciany koszyk ze sklepu samoobsługowego. Jego wnętrze
wypełnia czerwony bochen, przewiązany pośrodku papierową etykie-
tą z czerwonym napisem CHLEB. Graficzna forma koszyka i wyraź-
na plama bochenka wyraźnie odcinają oba przedmioty od tła. Są zdecy-
dowanie aktywne i rzucające się w oczy, podczas gdy biała płaszczyzna,
z której emanują, pozostaje niesamodzielna i pasywna, służąc wyłącznie
wyeksponowaniu obu obiektów. Koszyk i chleb przybierają przy tym po-
stać jednoznacznych znaków ikonicznych, gdyż środki artystyczne użyte
do ich narysowania czynią widzialnymi wyłącznie najważniejsze cechy
obu istności: czarne linie - prętową graficzność pojemnika, zaś czerwo-
na plama rozdzielona pośrodku białym pasem - zestaloną bryłowatość
bochna i papierową płaskość etykietki. Artysta przełożył na język obra-
zu te cechy przedmiotów, które pozwoliły łatwo połączyć ich signifiants
x signifies^ .To dlatego czarne kreski od razu odczytujemy jako części fi-
gury koszyka, nie zaś jako autonomiczne linie, a czerwoną plamę o pro-
stokątnej, zaoblonej formie - jako wyobrażenie chleba; tym bardziej, że
2 Odbyła się ona w Galerii Malarstwa Polskiego XX wieku Muzeum Narodo-
wego w Krakowie i w Galerii Zderzak w listopadzie 2010 roku, a kuratorem była
Marta Tarabuła, zob. Jurry. Powrót artysty. Jerzy Ryszard,Jurry” Zieliński (1943-
1980), red. Marta Tarabuła, Kraków 2010.
3 Andrzej Szczerski, „Symbole i obrazy” — malarstwo Jerzego ,Jurry’ego” Zielińskie-
go, w: Jurry. Powrót artysty, s. 10; Barbara Majewska, „Kocham malarstwo i nic na to
nie poradzę”, w: ibidem, s. 44-45.
4 Janusz Lalewicz, Przedstawienie i znaczenie. Próba analizy semiologicznej ry-
sunku, oprać. Wojciech Cesarski, Gdańsk 1995.
186
takich działań prowokuje2. Zresztą kilka tekstów, zamieszczonych w ob-
szernym katalogu Zielińskiego, przynosi rozważania lub sugestie na ten
temat3 4. Nie dają one jednak pełnej odpowiedzi na pytanie o poetykę
stosowaną przez „wprostowców” i Jurry ego, a zatem o sposób wyraża-
nia niezgody na komunistyczną rzeczywistość powojennej Polski. Za-
gadnieniu temu poświęcić pragnę niniejszy tekst, skupiając się na ana-
lizie kilku wybranych obrazów.
II
Linoryt Leszka Sobockiego Chleb (1971 - tabl. XVI) wykonany zo-
stał w „plakatowym” stylu. Na białym, neutralnym tle zjawia się central-
nie czarny druciany koszyk ze sklepu samoobsługowego. Jego wnętrze
wypełnia czerwony bochen, przewiązany pośrodku papierową etykie-
tą z czerwonym napisem CHLEB. Graficzna forma koszyka i wyraź-
na plama bochenka wyraźnie odcinają oba przedmioty od tła. Są zdecy-
dowanie aktywne i rzucające się w oczy, podczas gdy biała płaszczyzna,
z której emanują, pozostaje niesamodzielna i pasywna, służąc wyłącznie
wyeksponowaniu obu obiektów. Koszyk i chleb przybierają przy tym po-
stać jednoznacznych znaków ikonicznych, gdyż środki artystyczne użyte
do ich narysowania czynią widzialnymi wyłącznie najważniejsze cechy
obu istności: czarne linie - prętową graficzność pojemnika, zaś czerwo-
na plama rozdzielona pośrodku białym pasem - zestaloną bryłowatość
bochna i papierową płaskość etykietki. Artysta przełożył na język obra-
zu te cechy przedmiotów, które pozwoliły łatwo połączyć ich signifiants
x signifies^ .To dlatego czarne kreski od razu odczytujemy jako części fi-
gury koszyka, nie zaś jako autonomiczne linie, a czerwoną plamę o pro-
stokątnej, zaoblonej formie - jako wyobrażenie chleba; tym bardziej, że
2 Odbyła się ona w Galerii Malarstwa Polskiego XX wieku Muzeum Narodo-
wego w Krakowie i w Galerii Zderzak w listopadzie 2010 roku, a kuratorem była
Marta Tarabuła, zob. Jurry. Powrót artysty. Jerzy Ryszard,Jurry” Zieliński (1943-
1980), red. Marta Tarabuła, Kraków 2010.
3 Andrzej Szczerski, „Symbole i obrazy” — malarstwo Jerzego ,Jurry’ego” Zielińskie-
go, w: Jurry. Powrót artysty, s. 10; Barbara Majewska, „Kocham malarstwo i nic na to
nie poradzę”, w: ibidem, s. 44-45.
4 Janusz Lalewicz, Przedstawienie i znaczenie. Próba analizy semiologicznej ry-
sunku, oprać. Wojciech Cesarski, Gdańsk 1995.
186