DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Artykuły
DOI article:Kowalczyk, Jerzy: Znaczenie wzorów Giovanniego Battisty Montano dla architektury barokowej w Polsce i na Litwie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49350#0044
38
Jerzy Kowalczyk
49. G. B. Montano, świątynia-
mauzoleum, w; Lib. I. Scielta
d. varii tempietti antichi, ryc. 45,
Rzym 1624
49. G. B. Montano, temple-
mausoleum, in: Lib. I. Scielta d.
varii tempietti antichi, fig. 45,
Romę 1624
z płaskim retabulum w głębi i rozchylonymi skrzydłami po bokach o czterech przęsłach
i piątym czołowym, zaakcentowanych kolumnami i wypełnionych wnękami konchowymi
z figurami. Posągi przedstawiają postacie ze Starego i Nowego Testamentu, związane
z rodowodem Najświętszej Marii Panny. Wysokość kolumn i figur zmniejsza się stopniowo
im bliżej retabulum. Dzięki takiemu rozwiązaniu cudowny obraz Marii, który niegdyś znaj-
dował się w ołtarzu, wydawał się większy, bo pozornie bardziej oddalony. W porównywa-
nym pierwowzorze Montany skrzydła są wklęsło wygięte, ale przęsła mają stopniowo
zmniejszoną wysokość dla uzyskania efektu większej głębi.
Oryginalną kompozycję przestrzenną, pokrewną w pewnym stopniu ołtarzowi perspek-
tywicznemu w Budsławiu, otrzymał ołtarz główny w greckokatolickiej cerkwi bazylianów
w Podhorcach, zaprojektowany w 1754 roku przez architekta Pawła Giżyckiego SJ (realiza-
cja 17 5 6-175 8)93. Podobnie jak w Budsławiu czoła rozchylonych skrzydeł ołtarza mają for-
mę edikul zwieńczonych figurami. Choć skrzydła są prowadzone na jednej wysokości, to
jednak uzyskano efekt perspektywiczny dzięki głębokiemu osadzeniu części środkowej re-
tabulum ze stołem ołtarzowym (il. 36). Słusznie Andrzej Betlej doszedł do wniosku, że
„nastawa podhorecka jest konstrukcją parateatralną, [...] jest przykładem recepcji wzorów
Giovanniego Battisty Montano, którego dorobek był znany Giżyckiemu. Za bliską analogię
w stosunku do tego ołtarza można uznać wskazany przez Kowalczyka rysunek Ghisleniego,
zależny od prac mediolańskiego artysty”94.
93 B. WOŻNICKl, Ikonostas w cerkwi Bazylianów w Podhorcach. [W:] Sztuka Kresów Wschodniej. T, 2, pod red. J. K.
Ostrowskiego, Kraków 1996, s. 375-380.
94 A. BETLEJ, Ksiądz Paweł Giżycki architekt polski XVIII wieku. Kraków 1999, s. 171-172, mpis. pracy dokt., UJ.
Jerzy Kowalczyk
49. G. B. Montano, świątynia-
mauzoleum, w; Lib. I. Scielta
d. varii tempietti antichi, ryc. 45,
Rzym 1624
49. G. B. Montano, temple-
mausoleum, in: Lib. I. Scielta d.
varii tempietti antichi, fig. 45,
Romę 1624
z płaskim retabulum w głębi i rozchylonymi skrzydłami po bokach o czterech przęsłach
i piątym czołowym, zaakcentowanych kolumnami i wypełnionych wnękami konchowymi
z figurami. Posągi przedstawiają postacie ze Starego i Nowego Testamentu, związane
z rodowodem Najświętszej Marii Panny. Wysokość kolumn i figur zmniejsza się stopniowo
im bliżej retabulum. Dzięki takiemu rozwiązaniu cudowny obraz Marii, który niegdyś znaj-
dował się w ołtarzu, wydawał się większy, bo pozornie bardziej oddalony. W porównywa-
nym pierwowzorze Montany skrzydła są wklęsło wygięte, ale przęsła mają stopniowo
zmniejszoną wysokość dla uzyskania efektu większej głębi.
Oryginalną kompozycję przestrzenną, pokrewną w pewnym stopniu ołtarzowi perspek-
tywicznemu w Budsławiu, otrzymał ołtarz główny w greckokatolickiej cerkwi bazylianów
w Podhorcach, zaprojektowany w 1754 roku przez architekta Pawła Giżyckiego SJ (realiza-
cja 17 5 6-175 8)93. Podobnie jak w Budsławiu czoła rozchylonych skrzydeł ołtarza mają for-
mę edikul zwieńczonych figurami. Choć skrzydła są prowadzone na jednej wysokości, to
jednak uzyskano efekt perspektywiczny dzięki głębokiemu osadzeniu części środkowej re-
tabulum ze stołem ołtarzowym (il. 36). Słusznie Andrzej Betlej doszedł do wniosku, że
„nastawa podhorecka jest konstrukcją parateatralną, [...] jest przykładem recepcji wzorów
Giovanniego Battisty Montano, którego dorobek był znany Giżyckiemu. Za bliską analogię
w stosunku do tego ołtarza można uznać wskazany przez Kowalczyka rysunek Ghisleniego,
zależny od prac mediolańskiego artysty”94.
93 B. WOŻNICKl, Ikonostas w cerkwi Bazylianów w Podhorcach. [W:] Sztuka Kresów Wschodniej. T, 2, pod red. J. K.
Ostrowskiego, Kraków 1996, s. 375-380.
94 A. BETLEJ, Ksiądz Paweł Giżycki architekt polski XVIII wieku. Kraków 1999, s. 171-172, mpis. pracy dokt., UJ.