DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Boberski, Wojciech: Późnobarokowa cerkiew katedralna w Witebsku i jej rzymski pierwowzór
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49350#0112
106
Wojciech Boberski
2. Witebsk, widok cerkwi
katedralnej spod kolegium
jezuitów, fragment akwareli
J. Peszki, ok. 1800.
Repr. wg Czanturija,
Istorija ...
2. Witebsk, view of the
Uniate Cathedral from the
side of the Jesuits ’
Collegium, detail of a
watercolour by J. Peszka,
ca. 1800. Repr. from
Chanturiia, Istoriia ...
y krwie iego tam wylaney, druga (obok połockiej św. Zofii) katedra unickiego arcybisku-
pa zasługiwała na uwagę nie tylko dzięki swej ekspozycji. Daj Boże oglądać [ją] skończo-
ną i w tym rzeczy stanie, w jakim się zaczęła murować — wzdychał około 1778 roku
bazylianin Ignacy Stebelski, zatroskany nie tylko o dalsze losy inwestycji pod rosyjskim
panowaniem, lecz również o dochowanie wierności pierwotnym, ambitnym projektom,
według których ponad trzydzieści lat wcześniej przystąpiono do stawiania cerkwi wyróż-
niającej się po względem skali, oryginalnego programu przestrzennego i formy architek-
tonicznej od współcześnie powstających świątyń1 2 3. Gdy w XIX wieku była już soborem
prawosławnym, rosyjscy komentatorzy, nie zważając na jawnie łacińskie formy budowli,
wskazywali na jej nieprzeciętne walory. Historiograf Witebska Aleksandr Sementowskij
zachwalał: Sobór Uspienski należy do niewielkiej liczby tych prawosławnych świątyń,
które od pierwszego spojrzenia wpadają w oko zachwycając dostojeństwem swej archi-
tektury i proporcjonałnością poszczególnych elementów ... osobliwie kiedy do wnętrza
wpadają promienie zachodzącego słońca1.
W 1872 roku, gdy wokół triumfował obligatoryjny neobizantymzm i całkiem świado-
mie dewastowano łacińskie dziedzictwo, uchodzący za znawcę sztuki minister oświe-
cenia i ober-prokutrator Synodu, hrabia Dmitrij Tołstoj zwiedziwszy sobór miał rzec do
eparchialnego architekta: nauczcie się budować cerkwie tak wspaniałe, lekkie i piękne,
jak ta świątynia1.
' I. STEBELSKI, Dwa wielkie światła na horyzoncie połockim. T. 3: Przydatek do chronologii. Wyd. 2., Lwów 1867,
s. 217-218 (autor był wówczas sekretarzem abpa Smogorzewskiego; pierwsze wydanie dzieła ukazało się w 1784 r. w Wilnie).
2 A. M. SEMENTOWSKIJ, Witebsk, Istoriczeskij oczerk. „Pamjatnaja kniżka witebskoj gubemii na 1864 god”. Sankt
Petersburg 1864; cyt. wg J. N. KISZYK, Panarama staroga Wicebska. Mińsk 1995, s. 52-53.
3 Cyt. wg A. P. SAPUNOW, Witebski] Uspienski] sobor w swjazi s sobytijani iz religioznoj żizni witebljan. Witebsk
1894, s. 19.
Wojciech Boberski
2. Witebsk, widok cerkwi
katedralnej spod kolegium
jezuitów, fragment akwareli
J. Peszki, ok. 1800.
Repr. wg Czanturija,
Istorija ...
2. Witebsk, view of the
Uniate Cathedral from the
side of the Jesuits ’
Collegium, detail of a
watercolour by J. Peszka,
ca. 1800. Repr. from
Chanturiia, Istoriia ...
y krwie iego tam wylaney, druga (obok połockiej św. Zofii) katedra unickiego arcybisku-
pa zasługiwała na uwagę nie tylko dzięki swej ekspozycji. Daj Boże oglądać [ją] skończo-
ną i w tym rzeczy stanie, w jakim się zaczęła murować — wzdychał około 1778 roku
bazylianin Ignacy Stebelski, zatroskany nie tylko o dalsze losy inwestycji pod rosyjskim
panowaniem, lecz również o dochowanie wierności pierwotnym, ambitnym projektom,
według których ponad trzydzieści lat wcześniej przystąpiono do stawiania cerkwi wyróż-
niającej się po względem skali, oryginalnego programu przestrzennego i formy architek-
tonicznej od współcześnie powstających świątyń1 2 3. Gdy w XIX wieku była już soborem
prawosławnym, rosyjscy komentatorzy, nie zważając na jawnie łacińskie formy budowli,
wskazywali na jej nieprzeciętne walory. Historiograf Witebska Aleksandr Sementowskij
zachwalał: Sobór Uspienski należy do niewielkiej liczby tych prawosławnych świątyń,
które od pierwszego spojrzenia wpadają w oko zachwycając dostojeństwem swej archi-
tektury i proporcjonałnością poszczególnych elementów ... osobliwie kiedy do wnętrza
wpadają promienie zachodzącego słońca1.
W 1872 roku, gdy wokół triumfował obligatoryjny neobizantymzm i całkiem świado-
mie dewastowano łacińskie dziedzictwo, uchodzący za znawcę sztuki minister oświe-
cenia i ober-prokutrator Synodu, hrabia Dmitrij Tołstoj zwiedziwszy sobór miał rzec do
eparchialnego architekta: nauczcie się budować cerkwie tak wspaniałe, lekkie i piękne,
jak ta świątynia1.
' I. STEBELSKI, Dwa wielkie światła na horyzoncie połockim. T. 3: Przydatek do chronologii. Wyd. 2., Lwów 1867,
s. 217-218 (autor był wówczas sekretarzem abpa Smogorzewskiego; pierwsze wydanie dzieła ukazało się w 1784 r. w Wilnie).
2 A. M. SEMENTOWSKIJ, Witebsk, Istoriczeskij oczerk. „Pamjatnaja kniżka witebskoj gubemii na 1864 god”. Sankt
Petersburg 1864; cyt. wg J. N. KISZYK, Panarama staroga Wicebska. Mińsk 1995, s. 52-53.
3 Cyt. wg A. P. SAPUNOW, Witebski] Uspienski] sobor w swjazi s sobytijani iz religioznoj żizni witebljan. Witebsk
1894, s. 19.