Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (62.2000)

694

In Memoriam

Pracował jako lektor, jednocześnie prowadził wykła-
dy z historii sztuki, architektury i polskiej kultury lu-
dowej. Od początku pobytu w Szwecji zbierał mate-
riały dotyczące poloników i prowadził wraz z żoną
kwerendy w archiwach szwedzkich. Pierwsze wyniki
badań Ein Yerzeichnis von Kunstgegenstdnden fur
Kónig Sigismund III Vasa im Reichsarchiv zu Stock-
holm Carola von Gegerfelt-Łakocińska ogłosiła
w „Dawnej Sztuce” (R. 1:1938, z. 4, s. 332-334).
W korespondencji z Tadeuszem Mańkowskim, redak-
torem naczelnym „Dawnej Sztuki”, Zygmunt Łako-
ciński omawiał dalsze plany publikacji materiałów
archiwalnych znajdujących się w Szwecji, a intere-
sujących z polskiego punktu widzenia. W prasie
szwedzkiej zamieszczał artykuły dotyczące Polski,
natomiast w „Ilustrowanym Kuryerze Codziennym”
i „Przeglądzie Współczesnym” teksty o Szwecji.
W 1936 roku zorganizował w Malmó Museum wy-
stawę polskiej sztuki współczesnej.
Wybuch wojny przerwał tę działalność i kontak-
ty Łakocińskiego z Polską. Chciał powrócić do kra-
ju, zdecydował się jednak pozostać w Szwecji, nie
tylko ze względów rodzinnych, lecz także ze wzglę-
du na konkretne zadania polityczno-propagandowe,
których podjął się wraz z innymi lektorami języka
polskiego, Zbigniewem Folejewskim i Józefem Try-
pućko. Obok nauczania i indywidualnej pracy w ra-
mach własnych specjalności, postanowili zająć się
„obiektywną propagandą” tzn. informacją, odczyta-
mi, publikacjami i zbieraniem materiałów dotyczą-
cych aktualnej sytuacji Polski. Praca ta miała odby-
wać się we współdziałaniu z emigracyjnym
środowiskiem naukowym Paryża. Forum publicy-
styczno-naukowej działalności lektorów stało się cza-
sopismo „Svio-Polonica”, redagowane przez Fole-
jewskiego, a wydawane przez Svensk-Polska
Studiesallskapet (Szwedzko-Polskie Towarzystwo
Naukowe) przy uniwersytecie sztokholmskim. Na
jego łamach Zygmunt Łakociński ogłaszał wyniki ba-
dań dotyczących historii szwedzko-polskiej Cecilia
Vasa och Jan Tęczynski oraz Karl XII i Warszawa,
a przede wszystkim pierwsze rezultaty prac inwenta-
ryzacyjnych Polonica w Szwecji, które były zacząt-
kiem Jego opus vitae — Polonica svecana artistica.
Mimo dużych trudności finansowych - praca lekto-
rów była bardzo nisko płatna, a niekończąca się goni-
twa za pieniędzmi ograniczała możliwości działania
-Łakociński z olbrzymią energią zbierał materiały do
archiwum II wojny światowej, które miało zostać
przekazane Bibliotece Jagiellońskiej bezpośrednio
po wyzwoleniu. Archiwum zostało zgrupowane
w pięciu działach 1. Biblioteka wojny 2. Archiwum
wojenne 3. Bibliografia wojenna 3. Rejstracja strat
kulturalnych 4. Stosunki polsko-niemieckie. Zbiór za-
wiera wycinki z prasy szwedzkiej, materiał ilustracyj-
ny dotyczący Polski, wybór z literatury szwedzkiej na

temat wojny w ogóle, a w komplecie na temat Pol-
ski, broszury i ulotki propagandowe, bibliografię
szwedzką i niemiecką, niemiecką pod kątem zagad-
nień polskich, dane biograficzne dotyczące Niem-
ców zamieszkałych w Polsce, w końcu wydawnic-
twa niemieckie z Królewca, Gdańska, Wrocławia
i Piły, zwłaszcza te dotyczące historii sztuki.
Praca nad działem rejestracji strat kulturalnych
ułożonym topograficznie, imiennie i rzeczowo, z
czasem została uzgodniona z dr Karolem Estreiche-
rem, pracującym przy rządzie londyńskim w Refera-
cie Rewindykacji Strat Kulturalnych. Choć praca
nad archiwum wojennym wzbudzała zainteresowa-
nie również w innych krajach skandynawskich,
a Duńczyków inspirowała do podobnego przedsię-
wzięcia, Zygmunt Łakociński nie otrzymał koniecz-
nej pomocy finansowej i personalnej.
Poza prowadzeniem działalności dokumentacyj-
nej, pracował jako sekretarz w komitecie pomocy
dla Polski, a dom państwa Łakocińskich stał się na
wiele miesięcy schronieniem dla uciekinierów
z okupowanej Norwegii. Zakończenie wojny było
dla Łakocińskiego tragicznym rozczarowaniem.
Możliwości powrotu do Polski przestały istnieć,
a przedwojenne kontakty ze znajomymi w kraju zo-
stały zerwane. Łakociński współpracował z poli-
tycznymi organizacjami na emigracji w Szwecji i w
Anglii. Został przedstawicielem Polskiego Ruchu
Niepodległościowego „Niepodległość i Demokra-
cja” na Szwecję. W latach 1945-1946 założył i reda-
gował czasopismo polityczno-kulturalne „Polak”,
przeznaczone dla displacedpersons.
Najaktywniejszą działalność skupił na pomocy
przybywającym do Szwecji polskim więźniom obo-
zów koncentracyjnych. Przyjmował przyjeżdżają-
cych, objeżdżał obozy dla nowo przybyłych (dopóki
władze szwedzkie tego nie zabroniły wskutek naci-
sku ze strony poselstwa polskiego), pośredniczył
w kontaktach z władzami. Założył dzięki pomocy fi-
nansowej Szwedów „Polski Instytut Źródłowy” we
współpracy z Instytutem Polityki Zagranicznej
w Sztokholmie (Utrikespolitiska Institutet) i Wy-
działem Historii przy Uniwersytecie w Lund. Pomy-
ślany jako kontynuacja archiwum wojennego, miał
na celu dokumentację zbrodni hitlerowskich, co po-
legało przede wszystkim na sporządzaniu protokó-
łów (specjalna grupa asystentów spośród byłych
więźniów przeprowadzała wywiady ze świadkami),
na gromadzeniu materiałów źródłowych tj. spisów
więźniów, rozkazów i wszelkich dokumentów prze-
wiezionych przez więźniów do Szwecji. Sporządzo-
ne zostały listy strat, etapy transportów, spisywana
była poezja, śpiewy i słownik „lagrowy”, zbierane
ubrania obozowe, przedmioty codziennego użytku,
te które dały się uratować przed spaleniem. W miarę
pracy materiał rozrastał się. Poszerzył się jego