DOI Artikel:
Śliwa, Janusz J.: Podróż Karola Lanckorońskiego na Cejlon oraz do Indii w roku 1889
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0082
3. Kamień z napisem (Bp. o tan)
(wg Lanckoroński, Na około Ziemi...)
W wielu wypadkach jedynie wzmianki na temat za-
kupu, znalezienia, czy innego sposobu wejścia w po-
siadanie eksponatu pozwalają sądzić, iż dany obiekt
znalazł się później w kolekcji Lanckorońskiego23.
Interesujący obiekt zilustrowany został na kartach
relacji Lanckorońskiego26. Prawdopodobnie przedstawia
on zabytek opisywany w następujący sposób: „Najwięk-
sza część kamieni dobonu na Domsonie ma takie napi-
sy zawsze jednakowe, wyryte w nieprzerwanym ciągu
schnitztes Fenster aus Kaschmir; [s. 18] XVI. Kleines italienisches
Cabinet: [...] Zwei Vitrinen: I. Oben indische Miniaturen [...] da-
runter Vitrine mit indischen Schmucksachen und Sculpturen [...]
unten altindische Sculpturfragmente; [s. 191 XVII. Vorraum zwi-
schen obigen drei Raumen und der zweiten Stiege: [...] Vitrine mit
indischen Gegenstanden aus den letzten Jahrhunderten. [...] Vor
dem Stiegengelande und auf den Vitrinen wichtige indische Sculp-
turen, meistens graeco-buddhistisch, aus Nordwest-Indien; [s. 21]
XIX. Vorraum neben dem zweiten Treppenhause im zweiten Stock:
Vitrinen mit modernen indischen, alten chinischen und japanischen
Gegenstanden, japanische Teller und Holzsculpturen”.
25 Lanckoroński, o. c., s. 29: „Pojechaliśmy do pobliskiego
Muzeum, o którem wyżej wspomniałem; oglądałem tam nowoczesne
malowanki z życia Buddy, z napisem w języku Singalezów, i za-
mówiłem podobne dla siebie”; s. 74: „Przywożę z sobą kilka szcząt-
ków posągów i płaskorzeźb, podniesionych z ziemi” - 28 lutego,
ruiny Takht-i-Bahi; s. 87: „a gdy oświadczył, że głowa ta do nikogo
nie należy, oświadczyłem, że zabieram ją z sobą, aby ją ustrzec przed
dalszą poniewierką. Dzielni wojownicy zanieśli mi ją do wozu wraz
z drugą jeszcze, gorzej zachowaną i odjechałem z moją zdobyczą” -
13 marca, Mathura; s. 112: „Głowę więcej niż naturalnej wielkości,
która bardzo łatwo mogła należeć do jednej z tych siedzących figur,
znalazłem niedaleko sąsiedniej świątyni Sivy” - ok. 26 marca, Sar-
nath; s. 116: „piętrzą się kupami gruzów niezliczone ułomki bud-
w kilku wierszach, na niektórych zaś jedna zgłoska leży
pośrodku, a reszta zgłosek obiega ją w półkolu i ma
między sobą ornamenta, tak, iż napis podobny jest do
gwiazdy [...] Wyjęliśmy jeden kamień rzeźbiony, a je-
den z zupełnym sześciozgłoskowym napisem i chcieli-
śmy je odciąć do niesienia poganiaczom koni”2". Rysu-
nek przedstawia amulet, który przynależy raczej do
kręgu szamanistycznej religii Bon niż do kręgu bud-
dyjskiego28. Widoczny w środkowej części obiektu na-
pis składa się z szeregu sylab mantrycznych (A Ka Sa
Ma Ra rBa Sza Da Ra Sa Maja). W centrum umieszczona
jest bardzo silna mantra (Phat) odpędzająca złe duchy.
Całość oplatają dwa węże - Nagowie (tyb. klu\ sanskr.
naga), symbole chtoniczne i akwatyczne. Pomiędzy ich
głowami przedstawiony jest Garuda (Garuda), legen-
darny pół-ptak, pół-człowiek, symbol solarny. Poniżej
splotów węży, przytłoczona ich ciężarem, sylwetka grze-
sznika. Symetrycznie po obu stronach centralnego mo-
tywu widnieją wizerunki zwierząt, jedno z nich (po stro-
nie prawej) to prawdopodobnie jak (Bos grunniensis).
Poniżej przedstawień zwierząt, po lewej stronie, widnieje
dordże (tyb. rdo-rdże, sanskr. wadżra vajra)29, przed-
miot używany przy rozmaitych rytuałach oraz podczas
medytacji. Po stronie prawej włócznia (sanskr. khat-
vańga) z nadzianymi na nią głowami, która w buddy-
zmie symbolizuje niszczenie negatywnych emocji - gnie-
wu, żądzy, niewiedzy.
Wartą odnotowania, a na owe czasy nie tak jeszcze
popularną formą dokumentowania otaczającej rzeczy-
wistości była fotografia będąca wtedy w powijakach.
Kilkakrotnie wspomina Lanckoroński o jej wykorzysty-
waniu w trakcie podróży: „następnie raz jeszcze na po-
żegnanie wybraliśmy się w drogę do grot, ażeby foto-
grafować niektóre szczegóły i kapłanów”30 (mowa o
grotach w Dambulu na Cejlonie). W Tanjore (Thanja-
vur) w świątyni Brihadiśwara (Brhadlśvara)31 pisze Lanc-
dhystycznych kamieni ofiarnych, z których porządną cząstkę uwio-
złem” - 28 marca, Buddha Gaya (Bodhgaya); s. 145: „Główną
moją rozrywką podczas tych dni było kupowanie osobliwości z
Tybetu, Sikkimu, Nepalu i pospolitych ozdób z turkusami, jakie tu
kobiety noszą” - 14-16 kwietnia, Dardżyling.
26 Lanckoroński, Na około Ziemi..., rysunek na s. 158.
27 Tamże, s. 138.
28 Zgodnie z ustaleniami Ireneusza Kani, wybitnego znawcy
przedmiotu, któremu wdzięczny jestem za okazaną pomoc i wska-
zówki ikonograficzne wykorzystane poniżej.
29 Wadżra - maczuga, pałka; grom, błyskawica; diament. W
Rigwedzie (Rgveda) jest podstawową bronią Indry. Ze względu na
największą wśród kamieni twardość diament (diamentowa buława)
symbolizuje niezniszczalność, niezmienność, spokój, nieustępliwość
i władzę, a ze względu na blask i przejrzystość - światłość, doskona-
łość, szczerość, czystość, radość i życie. Jako diament wadżra odzwier-
ciedla potęgę duchową, a jako błyskawica reprezentuje destrukcję i
moc zapładniającą, śmiercionośność i życiodajność - dwie komple-
mentarne i na przemian zmieniające się siły Wszechświata - wg Ma-
łego słownika klasycznej myśli indyjskiej, Warszawa 1992, s. 116.
30 Lanckoroński, Na około Ziemi..., s. 21.
31 Tamże, s. 37, lecz nie wymienia tu nazwy świątyni, chodzi
zapewne o świątynię Brihadiśwara, nr.in. z ogromnym posągiem
Nandina (Nandin), wykutym z jednego bloku skalnego o wys. ok.
78
(wg Lanckoroński, Na około Ziemi...)
W wielu wypadkach jedynie wzmianki na temat za-
kupu, znalezienia, czy innego sposobu wejścia w po-
siadanie eksponatu pozwalają sądzić, iż dany obiekt
znalazł się później w kolekcji Lanckorońskiego23.
Interesujący obiekt zilustrowany został na kartach
relacji Lanckorońskiego26. Prawdopodobnie przedstawia
on zabytek opisywany w następujący sposób: „Najwięk-
sza część kamieni dobonu na Domsonie ma takie napi-
sy zawsze jednakowe, wyryte w nieprzerwanym ciągu
schnitztes Fenster aus Kaschmir; [s. 18] XVI. Kleines italienisches
Cabinet: [...] Zwei Vitrinen: I. Oben indische Miniaturen [...] da-
runter Vitrine mit indischen Schmucksachen und Sculpturen [...]
unten altindische Sculpturfragmente; [s. 191 XVII. Vorraum zwi-
schen obigen drei Raumen und der zweiten Stiege: [...] Vitrine mit
indischen Gegenstanden aus den letzten Jahrhunderten. [...] Vor
dem Stiegengelande und auf den Vitrinen wichtige indische Sculp-
turen, meistens graeco-buddhistisch, aus Nordwest-Indien; [s. 21]
XIX. Vorraum neben dem zweiten Treppenhause im zweiten Stock:
Vitrinen mit modernen indischen, alten chinischen und japanischen
Gegenstanden, japanische Teller und Holzsculpturen”.
25 Lanckoroński, o. c., s. 29: „Pojechaliśmy do pobliskiego
Muzeum, o którem wyżej wspomniałem; oglądałem tam nowoczesne
malowanki z życia Buddy, z napisem w języku Singalezów, i za-
mówiłem podobne dla siebie”; s. 74: „Przywożę z sobą kilka szcząt-
ków posągów i płaskorzeźb, podniesionych z ziemi” - 28 lutego,
ruiny Takht-i-Bahi; s. 87: „a gdy oświadczył, że głowa ta do nikogo
nie należy, oświadczyłem, że zabieram ją z sobą, aby ją ustrzec przed
dalszą poniewierką. Dzielni wojownicy zanieśli mi ją do wozu wraz
z drugą jeszcze, gorzej zachowaną i odjechałem z moją zdobyczą” -
13 marca, Mathura; s. 112: „Głowę więcej niż naturalnej wielkości,
która bardzo łatwo mogła należeć do jednej z tych siedzących figur,
znalazłem niedaleko sąsiedniej świątyni Sivy” - ok. 26 marca, Sar-
nath; s. 116: „piętrzą się kupami gruzów niezliczone ułomki bud-
w kilku wierszach, na niektórych zaś jedna zgłoska leży
pośrodku, a reszta zgłosek obiega ją w półkolu i ma
między sobą ornamenta, tak, iż napis podobny jest do
gwiazdy [...] Wyjęliśmy jeden kamień rzeźbiony, a je-
den z zupełnym sześciozgłoskowym napisem i chcieli-
śmy je odciąć do niesienia poganiaczom koni”2". Rysu-
nek przedstawia amulet, który przynależy raczej do
kręgu szamanistycznej religii Bon niż do kręgu bud-
dyjskiego28. Widoczny w środkowej części obiektu na-
pis składa się z szeregu sylab mantrycznych (A Ka Sa
Ma Ra rBa Sza Da Ra Sa Maja). W centrum umieszczona
jest bardzo silna mantra (Phat) odpędzająca złe duchy.
Całość oplatają dwa węże - Nagowie (tyb. klu\ sanskr.
naga), symbole chtoniczne i akwatyczne. Pomiędzy ich
głowami przedstawiony jest Garuda (Garuda), legen-
darny pół-ptak, pół-człowiek, symbol solarny. Poniżej
splotów węży, przytłoczona ich ciężarem, sylwetka grze-
sznika. Symetrycznie po obu stronach centralnego mo-
tywu widnieją wizerunki zwierząt, jedno z nich (po stro-
nie prawej) to prawdopodobnie jak (Bos grunniensis).
Poniżej przedstawień zwierząt, po lewej stronie, widnieje
dordże (tyb. rdo-rdże, sanskr. wadżra vajra)29, przed-
miot używany przy rozmaitych rytuałach oraz podczas
medytacji. Po stronie prawej włócznia (sanskr. khat-
vańga) z nadzianymi na nią głowami, która w buddy-
zmie symbolizuje niszczenie negatywnych emocji - gnie-
wu, żądzy, niewiedzy.
Wartą odnotowania, a na owe czasy nie tak jeszcze
popularną formą dokumentowania otaczającej rzeczy-
wistości była fotografia będąca wtedy w powijakach.
Kilkakrotnie wspomina Lanckoroński o jej wykorzysty-
waniu w trakcie podróży: „następnie raz jeszcze na po-
żegnanie wybraliśmy się w drogę do grot, ażeby foto-
grafować niektóre szczegóły i kapłanów”30 (mowa o
grotach w Dambulu na Cejlonie). W Tanjore (Thanja-
vur) w świątyni Brihadiśwara (Brhadlśvara)31 pisze Lanc-
dhystycznych kamieni ofiarnych, z których porządną cząstkę uwio-
złem” - 28 marca, Buddha Gaya (Bodhgaya); s. 145: „Główną
moją rozrywką podczas tych dni było kupowanie osobliwości z
Tybetu, Sikkimu, Nepalu i pospolitych ozdób z turkusami, jakie tu
kobiety noszą” - 14-16 kwietnia, Dardżyling.
26 Lanckoroński, Na około Ziemi..., rysunek na s. 158.
27 Tamże, s. 138.
28 Zgodnie z ustaleniami Ireneusza Kani, wybitnego znawcy
przedmiotu, któremu wdzięczny jestem za okazaną pomoc i wska-
zówki ikonograficzne wykorzystane poniżej.
29 Wadżra - maczuga, pałka; grom, błyskawica; diament. W
Rigwedzie (Rgveda) jest podstawową bronią Indry. Ze względu na
największą wśród kamieni twardość diament (diamentowa buława)
symbolizuje niezniszczalność, niezmienność, spokój, nieustępliwość
i władzę, a ze względu na blask i przejrzystość - światłość, doskona-
łość, szczerość, czystość, radość i życie. Jako diament wadżra odzwier-
ciedla potęgę duchową, a jako błyskawica reprezentuje destrukcję i
moc zapładniającą, śmiercionośność i życiodajność - dwie komple-
mentarne i na przemian zmieniające się siły Wszechświata - wg Ma-
łego słownika klasycznej myśli indyjskiej, Warszawa 1992, s. 116.
30 Lanckoroński, Na około Ziemi..., s. 21.
31 Tamże, s. 37, lecz nie wymienia tu nazwy świątyni, chodzi
zapewne o świątynię Brihadiśwara, nr.in. z ogromnym posągiem
Nandina (Nandin), wykutym z jednego bloku skalnego o wys. ok.
78