DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: Nowożytna sztuka włoska w badaniach polskich historyków sztuki (do roku 1939): Wybrane zagadnienia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0215
Wysoce erudycyjna książka Straszewskiej dostarcza rze-
telnej wiedzy o ówczesnym stanie badań nad Leonardem;
wypowiedzi różnych autorów zostały przez nią krytycz-
nie zestawione i kompetentnie skomentowane. Dotyczą
one - jak już powiedziano - przede wszystkim psychicz-
nej i intelektualnej sylwetki bohatera, jego dorobku nau-
kowego, technicznego i teoretycznego; działalność Leo-
narda na polu sztuki znalazła się nieco na uboczu i została
potraktowana w sposób szczególny: autorka dostrzega ją
niejako przez pryzmat dokumentów biograficznych, wy-
powiedzi teoretycznych artysty, wreszcie jego rysunków
opublikowanych przez Richtera. I tak, omawiając twórczość
architektoniczną Leonarda, autorka ograniczyła się do ty-
pologicznej systematyki rysunków, powołując się przy tym
na autorytet Geymullera. Pisząc o malarstwie skupiła się
na ukazaniu odkryć nowych informacji źródłowych i ry-
sunków, choć przy okazji Ostatniej Wieczerzy zwróciła -
za Thausingiem - uwagę na ikonograficzne nowatorstwo
umieszczenia postaci Judasza wśród innych apostołów po
tej samej stronie stołu. Najszerzej przedstawiła Bitwę pod
Anghiari, omawiając wszystkie kopie zatraconego ma-
lowidła i opublikowane przez Richtera rysunki przygo-
towawcze, a także zestawiając wygląd dzieła ze sław-
nym opisem bitwy zawartym w Traktacie o malarstwie.
Wypowiedzi autorki o sztuce noszą piętno nieco pedan-
tycznej erudycji, brak w nich natomiast próby dokonania
analizy formy, wydobycia wartości artystycznych; wszel-
kie uwagi wykraczające poza naukowe konkrety mają
charakter konwencjonalny.
Druga część dzieła Straszewskiej zawiera charakte-
rystykę epoki Leonarda. I tu autorka skupiła się na uka-
zaniu aspektów filozoficznych, ideowych, religijnych ru-
chu umysłowego tej epoki, sięgając często do ich późno-
średniowiecznych korzeni; krótko omawiając problemy
artystyczne ograniczyła się do zreferowania przemian
teorii sztuki. Ukazując na tym tle sylwetkę Leonarda,
Straszewska podkreśliła utożsamianie przezeń postawy
artysty z postawą uczonego, a dostrzegając jego wyjąt-
kowość, uznała go za geniusza nie mieszczącego się w
ograniczeniach epoki.
Nic nie wiemy o formalnym wykształceniu Marii Stra-
szewskiej. Swoje niewątpliwe zainteresowania nauko-
we ugruntowała systematycznymi rozległymi lekturami.
Dobrze znała Italię (książkę dedykowała przyjaciółce „na
pamiątkę pierwszego na ziemi włoskiej spotkania”), jed-
111 O krakowskiej historii sztuki oprócz prac cytowanych w
przypisie 6 zob.: W. Mole, Die Entwicklung und Bedeutung der
Kunstgeschichte an der Jagiellonischen Unwersitat in Krakau
(Ósterreichische Osthefte, 6, 1964), s. 215-225; A. Bochnak,
Historia sztuki w Uniwersytecie Jagiellońskim [w:] Studia z dziejów
Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskie-
go, Kraków 1967 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskie-
go. Prace Historyczne, 16), s. 223-263; Tenże, Historia sztuki
[wj Polska Akademia Umiejętności 1872-1952. Nauki humanistycz-
ne i społeczne. Materiały sesji jubileuszowej, Kraków 3-4 V 1973,
nak sztuka włoska, jak się zdaje, bardziej przemawiała do
jej intelektu niż emocji. Przygotowanie metodologiczne i
dyscyplinę badawczą zawdzięczała chyba mężowi, uczo-
nemu uniwersyteckiemu. Właśnie ta dyscyplina naukowa,
nadająca jej dziełu precyzję, ale i pewną oschłość wypo-
wiedzi, a zarazem każąca wstrzymywać się od subiektyw-
nych sformułowań, odróżniała ją od Klaczki, rasowego pi-
sarza nie uznającego ograniczeń akademickiej konwencji,
wrażliwego odbiorcy sztuki, bardziej ufającego świadec-
twu samego dzieła niż opinii specjalistów i z wielką swo-
bodą formułującego wartościujące sądy. Bardziej twórcze i
samodzielne książki Klaczki, zwłaszcza Juliusz Ij pisane
były z pozycji historyka sztuki, erudycyjna książka Stra-
szewskiej - raczej ze stanowiska historii nauki. Studium
Straszewskiej, zawierające rzetelną wiedzę i wprowadza-
jące polskiego czytelnika w aktualny stan badań nad dzie-
łem Leonarda, nie spotkało się jednak z większym zainte-
resowaniem i rychło zostało niesłusznie zapomniane.
III. Komparatywna historia sztuki:
Marian Sokołowski i jego krakowscy uczniowie
Nowoczesna historia sztuki zaczęła się kształtować w
Klukowie już pod koniec lat sześćdziesiątych dzięki dzia-
łalności Władysława Łuszczkiewicza (1828-1900), a insty-
tucjonalne ramy do jej uprawiania dała powołana do życia
w roku 1873 Komisja Historii Sztuki przy właśnie wtedy
tu założonej Akademii Umiejętności, jednak symboliczną
datę pełnego usamodzielnienia się tej dyscypliny wyzna-
cza rok 1882 - rok utworzenia na Uniwersytecie Jagielloń-
skim pierwszej na ziemiach polskich katediy historii sztu-
ki40.
Katedrę objął Marian Sokołowski (1839-1911)41- Dzia-
łacz polityczny związany z obozem Czartoryskich, przy-
jaciel Cypriana Kamila Norwida, Juliana Klaczki i Ada-
ma Asnyka, kilkanaście lat spędził na emigracji, mieszka-
jąc głównie w Paiyżu i Wiedniu i odbywając liczne podróże.
Jego kariera uniwersytecka wydaje się przypadkowa, była
jednak wynikiem świadomej decyzji i miała uzasadnienie
w jego zainteresowaniach i kwalifikacjach intelektualnych.
Studia prawnicze odbył w Paiyżu, studia historyczne, roz-
poczęte zapewne w Berlinie i Heidelbergu, kontynuował
w roku 1872/73 w Wiedniu i ukończył w roku 1973/74 w
Krakowie, w roku 1878 uzyskał doktorat pod kierunkiem
Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974, s. 235-248; Stulecie
Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego (1882-1982).
Materiały sesji naukowej odbytej w dniu 27 maja 1983, red.
L. Kalinowski, Warszawa—Kraków 1990 (Zeszyty Naukowe Uni-
wersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki, 19); L. Kali-
nowski, Dzieje i dorobek naukowy Komisji Historii Sztuki Akademii
Umiejętności 1873-1952 oraz powstanie Katedry Historii Sztuki Uni-
wersytetu Jagiellońskiego 1882 [w:] Dzieje historii sztuki..., s. 22-57
41 L. Kalinowski, Marian Sokołowski [wj Stulecie Katedry...,
s. 11-35.
211
telnej wiedzy o ówczesnym stanie badań nad Leonardem;
wypowiedzi różnych autorów zostały przez nią krytycz-
nie zestawione i kompetentnie skomentowane. Dotyczą
one - jak już powiedziano - przede wszystkim psychicz-
nej i intelektualnej sylwetki bohatera, jego dorobku nau-
kowego, technicznego i teoretycznego; działalność Leo-
narda na polu sztuki znalazła się nieco na uboczu i została
potraktowana w sposób szczególny: autorka dostrzega ją
niejako przez pryzmat dokumentów biograficznych, wy-
powiedzi teoretycznych artysty, wreszcie jego rysunków
opublikowanych przez Richtera. I tak, omawiając twórczość
architektoniczną Leonarda, autorka ograniczyła się do ty-
pologicznej systematyki rysunków, powołując się przy tym
na autorytet Geymullera. Pisząc o malarstwie skupiła się
na ukazaniu odkryć nowych informacji źródłowych i ry-
sunków, choć przy okazji Ostatniej Wieczerzy zwróciła -
za Thausingiem - uwagę na ikonograficzne nowatorstwo
umieszczenia postaci Judasza wśród innych apostołów po
tej samej stronie stołu. Najszerzej przedstawiła Bitwę pod
Anghiari, omawiając wszystkie kopie zatraconego ma-
lowidła i opublikowane przez Richtera rysunki przygo-
towawcze, a także zestawiając wygląd dzieła ze sław-
nym opisem bitwy zawartym w Traktacie o malarstwie.
Wypowiedzi autorki o sztuce noszą piętno nieco pedan-
tycznej erudycji, brak w nich natomiast próby dokonania
analizy formy, wydobycia wartości artystycznych; wszel-
kie uwagi wykraczające poza naukowe konkrety mają
charakter konwencjonalny.
Druga część dzieła Straszewskiej zawiera charakte-
rystykę epoki Leonarda. I tu autorka skupiła się na uka-
zaniu aspektów filozoficznych, ideowych, religijnych ru-
chu umysłowego tej epoki, sięgając często do ich późno-
średniowiecznych korzeni; krótko omawiając problemy
artystyczne ograniczyła się do zreferowania przemian
teorii sztuki. Ukazując na tym tle sylwetkę Leonarda,
Straszewska podkreśliła utożsamianie przezeń postawy
artysty z postawą uczonego, a dostrzegając jego wyjąt-
kowość, uznała go za geniusza nie mieszczącego się w
ograniczeniach epoki.
Nic nie wiemy o formalnym wykształceniu Marii Stra-
szewskiej. Swoje niewątpliwe zainteresowania nauko-
we ugruntowała systematycznymi rozległymi lekturami.
Dobrze znała Italię (książkę dedykowała przyjaciółce „na
pamiątkę pierwszego na ziemi włoskiej spotkania”), jed-
111 O krakowskiej historii sztuki oprócz prac cytowanych w
przypisie 6 zob.: W. Mole, Die Entwicklung und Bedeutung der
Kunstgeschichte an der Jagiellonischen Unwersitat in Krakau
(Ósterreichische Osthefte, 6, 1964), s. 215-225; A. Bochnak,
Historia sztuki w Uniwersytecie Jagiellońskim [w:] Studia z dziejów
Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskie-
go, Kraków 1967 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskie-
go. Prace Historyczne, 16), s. 223-263; Tenże, Historia sztuki
[wj Polska Akademia Umiejętności 1872-1952. Nauki humanistycz-
ne i społeczne. Materiały sesji jubileuszowej, Kraków 3-4 V 1973,
nak sztuka włoska, jak się zdaje, bardziej przemawiała do
jej intelektu niż emocji. Przygotowanie metodologiczne i
dyscyplinę badawczą zawdzięczała chyba mężowi, uczo-
nemu uniwersyteckiemu. Właśnie ta dyscyplina naukowa,
nadająca jej dziełu precyzję, ale i pewną oschłość wypo-
wiedzi, a zarazem każąca wstrzymywać się od subiektyw-
nych sformułowań, odróżniała ją od Klaczki, rasowego pi-
sarza nie uznającego ograniczeń akademickiej konwencji,
wrażliwego odbiorcy sztuki, bardziej ufającego świadec-
twu samego dzieła niż opinii specjalistów i z wielką swo-
bodą formułującego wartościujące sądy. Bardziej twórcze i
samodzielne książki Klaczki, zwłaszcza Juliusz Ij pisane
były z pozycji historyka sztuki, erudycyjna książka Stra-
szewskiej - raczej ze stanowiska historii nauki. Studium
Straszewskiej, zawierające rzetelną wiedzę i wprowadza-
jące polskiego czytelnika w aktualny stan badań nad dzie-
łem Leonarda, nie spotkało się jednak z większym zainte-
resowaniem i rychło zostało niesłusznie zapomniane.
III. Komparatywna historia sztuki:
Marian Sokołowski i jego krakowscy uczniowie
Nowoczesna historia sztuki zaczęła się kształtować w
Klukowie już pod koniec lat sześćdziesiątych dzięki dzia-
łalności Władysława Łuszczkiewicza (1828-1900), a insty-
tucjonalne ramy do jej uprawiania dała powołana do życia
w roku 1873 Komisja Historii Sztuki przy właśnie wtedy
tu założonej Akademii Umiejętności, jednak symboliczną
datę pełnego usamodzielnienia się tej dyscypliny wyzna-
cza rok 1882 - rok utworzenia na Uniwersytecie Jagielloń-
skim pierwszej na ziemiach polskich katediy historii sztu-
ki40.
Katedrę objął Marian Sokołowski (1839-1911)41- Dzia-
łacz polityczny związany z obozem Czartoryskich, przy-
jaciel Cypriana Kamila Norwida, Juliana Klaczki i Ada-
ma Asnyka, kilkanaście lat spędził na emigracji, mieszka-
jąc głównie w Paiyżu i Wiedniu i odbywając liczne podróże.
Jego kariera uniwersytecka wydaje się przypadkowa, była
jednak wynikiem świadomej decyzji i miała uzasadnienie
w jego zainteresowaniach i kwalifikacjach intelektualnych.
Studia prawnicze odbył w Paiyżu, studia historyczne, roz-
poczęte zapewne w Berlinie i Heidelbergu, kontynuował
w roku 1872/73 w Wiedniu i ukończył w roku 1973/74 w
Krakowie, w roku 1878 uzyskał doktorat pod kierunkiem
Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974, s. 235-248; Stulecie
Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego (1882-1982).
Materiały sesji naukowej odbytej w dniu 27 maja 1983, red.
L. Kalinowski, Warszawa—Kraków 1990 (Zeszyty Naukowe Uni-
wersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki, 19); L. Kali-
nowski, Dzieje i dorobek naukowy Komisji Historii Sztuki Akademii
Umiejętności 1873-1952 oraz powstanie Katedry Historii Sztuki Uni-
wersytetu Jagiellońskiego 1882 [w:] Dzieje historii sztuki..., s. 22-57
41 L. Kalinowski, Marian Sokołowski [wj Stulecie Katedry...,
s. 11-35.
211