DOI Artikel:
Trupinda, Janusz: Peregrinus - Miles Christi: dwa skrzydła Dużego ołtarza Ferberów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.42239#0024
Janusz sti22 musiało być dla niego ważne i podnosić jego prestiż. Wszak cała idea
Tmpinda kultywowania tradycji rycerskich w miastach, z czym wiąże się działal-
ność bractw rycerskich, bazowała w większej mierze na legendarnych
treściach mieszających starą tradycję arturiańską z ideą rycerstwa
chrześcijańskiego, walczącego w imieniu wiary i Kościoła2". Eberhard nie
był w Gdańsku żadnym wyjątkiem. Rycerskie i arystokratyczne zapędy
gdańszczan widoczne są także znacznie później, co również ma swoje
odzwierciedlenie w sztuce24. Nie dziwi więc fakt, iz Ferber zdecydował się
na upamiętnienie młodzieńczej wyprawy na dwóch skrzydłach, doda-
nych do wcześniejszej fundacji jego ojca.
W tej sytuacji oczywiste staje się umieszczenie na tych skrzydłach
postaci św. Heleny i św. Konstantyna. Św. Helena, według powstałej pod
koniec IV w. legendy, w trakcie pielgrzymki odnalazła na wzgórzu Golgo-
ty drzewo Krzyża Świętego, które stało się odtąd bezcenną relikwią2".
Często z nią przedstawiany jej syn Konstantyn"6, dbając o upamiętnienie
ważnych dla chrześcijaństwa miejsc w Ziemi Świętej i Jerozolimie, uczynił
z nich cel pielgrzymek27. Konstantyn postawił rotundę Anastasis i bazy-
likę Grobu Świętego połączone dziedzińcem Golgoty w 335 r.2s. Za
czasów Eberharda bazylika ta juz dawno nie istniała, a na jej miejscu
łacinnicy w wieku XII wznieśli romański kościół29. Nadal żywa była
jednak pamięć pierwszych fundatorów30. To jednak nie określa powodu
znalezienia się ich na skrzydłach ołtarza Ferberów. Obie postaci mogą być
więc widziane w znaczeniu symbolicznym - jako określające wzorce
postępowania. Św. Helena jest przykładem człowieka szukającego Krzyża
Chrystusa i w końcu znajdującego go, a św. Konstantyn (w zbroi) rycerza
o ten Krzyz walczącego, czy inaczej broniącego Kościoła i wiary
chrześcijańskiej. Najbliższą analogią takiego przedstawienia na Pomorzu
jest dekoracja portalu południowego kaplicy Św. Anny w Malborku4.
22 Na ten temat szerzej A. von Harnack, Militia Christi. Die christliche Religion und der Soldatenstand in den
ersten drei Jahrhunderten, Tubingen 1905, a zwłaszcza ostatnio wydane materiały z sesji „Militia Christi" e Crociata
nei secoli XI - XIII. Atti della undecima Settimana internazionale di studio Mendola, 28 agosto - 1 settembre 1989
(Miscellanea del Centro di Studi Medievali 13), Milano 1992.
23 Zob. P. Paszkiewicz Arthur's Court and its Social and Cultural Origin, „Biuletyn Historii Sztuki" 47:1986, nr
2-4, s. 203 - 214; skrócona wersja tego artykułu pt. Społeczna i kulturowa geneza Dworu Artusa ukazała się
w „Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego" I: 1992, s. 15 - 28. Autor
sygnalizuje szereg problemów związanych z genezą bractw kultywujących tradycje rycerskie w miastach
pruskich. Stawia niezwykle istotne pytanie o ewentualny udział w szerzeniu tych idei Zakonu Krzyżackiego.
24 Z licznych przykładów przytoczmy tylko Portret sześcioletniego chłopca z drewnianym konikiem i szczygłem
Antoniego Moliera, którego T. Grzybkowska interpretuje w ten właśnie sposób, jako przyszłego rycerza
Chrystusa - por. Aurea Porta, Katalog, nr VI, 5, s. 220.
25 E. Wipszycka Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 1994, s. 313.
26 Zob. Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. VII, kol. 336 n.
27 Choć zdaniem E. Wipszyckiej rozwój ruchu pielgrzymkowego należy widzieć raczej dopiero pod koniec
IV stulecia - por. ta sama Pielgrzymki starożytne: problemy definicji i cezur, [w]: Peregrinationes..., s. 25 nn.
"s B. Filarska Początki sztuki chrześcijańskiej, Lublin 1986, s. 198.
29 Dokładniej ostatnio Z. Bania Święte miary jerozolimskie. Grób Pański - Anastasis - Kalwaria, Warszawa 1997,
s. 12 nn.
30 Por. Labuda Malarstwo tablicowe..., s. 78; - tenże. Dzieła..., s. 128.
31 Na ten temat zob. S. Skibiński Kaplica na Zamku Wysokim w Malborku, Poznań 1982, s. 149; - B. Jakubowska
Malborska „Summa Theologica", [w]: Studia z historii sztuki Gdańska i Pomorza, Wrocław 1992, s. 214 - 222.
22
Tmpinda kultywowania tradycji rycerskich w miastach, z czym wiąże się działal-
ność bractw rycerskich, bazowała w większej mierze na legendarnych
treściach mieszających starą tradycję arturiańską z ideą rycerstwa
chrześcijańskiego, walczącego w imieniu wiary i Kościoła2". Eberhard nie
był w Gdańsku żadnym wyjątkiem. Rycerskie i arystokratyczne zapędy
gdańszczan widoczne są także znacznie później, co również ma swoje
odzwierciedlenie w sztuce24. Nie dziwi więc fakt, iz Ferber zdecydował się
na upamiętnienie młodzieńczej wyprawy na dwóch skrzydłach, doda-
nych do wcześniejszej fundacji jego ojca.
W tej sytuacji oczywiste staje się umieszczenie na tych skrzydłach
postaci św. Heleny i św. Konstantyna. Św. Helena, według powstałej pod
koniec IV w. legendy, w trakcie pielgrzymki odnalazła na wzgórzu Golgo-
ty drzewo Krzyża Świętego, które stało się odtąd bezcenną relikwią2".
Często z nią przedstawiany jej syn Konstantyn"6, dbając o upamiętnienie
ważnych dla chrześcijaństwa miejsc w Ziemi Świętej i Jerozolimie, uczynił
z nich cel pielgrzymek27. Konstantyn postawił rotundę Anastasis i bazy-
likę Grobu Świętego połączone dziedzińcem Golgoty w 335 r.2s. Za
czasów Eberharda bazylika ta juz dawno nie istniała, a na jej miejscu
łacinnicy w wieku XII wznieśli romański kościół29. Nadal żywa była
jednak pamięć pierwszych fundatorów30. To jednak nie określa powodu
znalezienia się ich na skrzydłach ołtarza Ferberów. Obie postaci mogą być
więc widziane w znaczeniu symbolicznym - jako określające wzorce
postępowania. Św. Helena jest przykładem człowieka szukającego Krzyża
Chrystusa i w końcu znajdującego go, a św. Konstantyn (w zbroi) rycerza
o ten Krzyz walczącego, czy inaczej broniącego Kościoła i wiary
chrześcijańskiej. Najbliższą analogią takiego przedstawienia na Pomorzu
jest dekoracja portalu południowego kaplicy Św. Anny w Malborku4.
22 Na ten temat szerzej A. von Harnack, Militia Christi. Die christliche Religion und der Soldatenstand in den
ersten drei Jahrhunderten, Tubingen 1905, a zwłaszcza ostatnio wydane materiały z sesji „Militia Christi" e Crociata
nei secoli XI - XIII. Atti della undecima Settimana internazionale di studio Mendola, 28 agosto - 1 settembre 1989
(Miscellanea del Centro di Studi Medievali 13), Milano 1992.
23 Zob. P. Paszkiewicz Arthur's Court and its Social and Cultural Origin, „Biuletyn Historii Sztuki" 47:1986, nr
2-4, s. 203 - 214; skrócona wersja tego artykułu pt. Społeczna i kulturowa geneza Dworu Artusa ukazała się
w „Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego" I: 1992, s. 15 - 28. Autor
sygnalizuje szereg problemów związanych z genezą bractw kultywujących tradycje rycerskie w miastach
pruskich. Stawia niezwykle istotne pytanie o ewentualny udział w szerzeniu tych idei Zakonu Krzyżackiego.
24 Z licznych przykładów przytoczmy tylko Portret sześcioletniego chłopca z drewnianym konikiem i szczygłem
Antoniego Moliera, którego T. Grzybkowska interpretuje w ten właśnie sposób, jako przyszłego rycerza
Chrystusa - por. Aurea Porta, Katalog, nr VI, 5, s. 220.
25 E. Wipszycka Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 1994, s. 313.
26 Zob. Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. VII, kol. 336 n.
27 Choć zdaniem E. Wipszyckiej rozwój ruchu pielgrzymkowego należy widzieć raczej dopiero pod koniec
IV stulecia - por. ta sama Pielgrzymki starożytne: problemy definicji i cezur, [w]: Peregrinationes..., s. 25 nn.
"s B. Filarska Początki sztuki chrześcijańskiej, Lublin 1986, s. 198.
29 Dokładniej ostatnio Z. Bania Święte miary jerozolimskie. Grób Pański - Anastasis - Kalwaria, Warszawa 1997,
s. 12 nn.
30 Por. Labuda Malarstwo tablicowe..., s. 78; - tenże. Dzieła..., s. 128.
31 Na ten temat zob. S. Skibiński Kaplica na Zamku Wysokim w Malborku, Poznań 1982, s. 149; - B. Jakubowska
Malborska „Summa Theologica", [w]: Studia z historii sztuki Gdańska i Pomorza, Wrocław 1992, s. 214 - 222.
22