DOI article:
Witko, Andrzej: Od El Greca do Prechtla: z ikonografii św. Jana Chrzciciela de la Concepción, Reformatora Trynitarzy
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0137
OD EL GRECA DO PRECHTLA
133
Józefa od św. Teresy, z Zakonu Trójcy Świętej18 (il. 6). Obraz ten przed-
stawia trynitarza bosego w habicie i płaszczu zakonnym, o poważnej twarzy
okolonej bardzo ciemnym zarostem i głębokim, skupionym spojrzeniu. Za-
konnik trzyma w ręku mały krzyż z pasyjką i zdaje się rozmyślać o dziele
zbawienia. Obok na stoliku leżą dwie książki; pierwsza z zakładką i zagię-
tymi kilkoma kartkami, a druga zamknięta. W dotychczasowej literaturze
naukowej postać tę identyfikowano jako Michała de los Santos19, pierw-
szego bosaka wyniesionego do chwały ołtarzy w roku 1779 przez papieża
Piusa VI. Zbieżność dat beatyfikacji i realizacji malowidła, datowanego na
ten właśnie czas, jak również obecność wizerunku Michała de los Santos,
pędzla Prechtla, w klasztornych inwentarzach, miały potwierdzać tę atrybucję.
Tezy tej, choć już tak głęboko zakorzenionej w literaturze naukowej, nie da
się jednak obronić20. Jeśli omawiany przez nas obraz byłby wizerunkiem
kultowym, odbierającym po beatyfikacji Michała cześć w jednej z kaplic
świątyni trynitarskiej, Błogosławionemu powinien towarzyszyć nimb - symbol
chwały niebieskiej - oraz jeden z atrybutów Zakonnika, do których należą
kwiat białej lilii - symbol czystości anielskiej, monstrancja - wskazująca na
jego miłość do Eucharystii oraz płonące serce - znak mistycznej wymiany
z Jezusem21.
Realizacja Prechtla nie zawiera ani jednego z tych atrybutów, natomiast
ukazuje dwa inne. Pierwszy z nich to krzyż, trzymany w dłoniach przez za-
konnika, drugi to księgi leżące na stole. Te atrybuty związane są jednak
z reformatorem zakonu trynitarzy, Janem Chrzcicielem de la Concepción.
Choć niekiedy i Michał de los Santos bywał przedstawiany z księgą, jednak
18 J. H o p p e n, Malarz Jan Prechtl - brat Józef od św. Teresy, „Prace i Materiały
Sprawozdawcze Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie”, t. III, Wilno
1938-1939, s. 150-155; D. Tarandaité, Painting and sculpture - an intégral part of
cloister décor and religions practice, w: Lietuvos vienuolyny. dailè, Vilnius 1998, s. 55.
IJ Baroko dailè Lietuvoje, Vilnius 1996, s. 79; Lietuvos vienuolyny. dailè, Vilnius 1998,
s. 71-72.
20 Zwrócono na to również uwagę w katalogu Muzeum Sztuki Litewskiej, wskazując na
brak jakichkolwiek atrybutów św. Michała. Sugestia Mariae Szafarowicza, zmarłego w 1710
roku (Antonino ab Assumptione, Monumentu Orclnis Excalceatorum SS. Trinitatis Redemptionis
Captivorum ad Provincias S. Joachim (Poloniae) et S. Josephi (Austriae-Hungariae), Romae
1911, s. 118) iż obraz Prechtla byłby portretem Stefana a Purificatione B. V., nie jest
bezpodstawna, jednakże interesujące nas malowidło, pominąwszy kwestie atrybutów, zdaje się
wykraczać poza ramy portretu, wprowadzając w obszar wizerunków kultowych (Lietuvos
vienuolyny..., s. 72.
Zob. Witko, Sztuka w służbie..., s. 313-335; tenże, San Miguel de los Santos,
Roma 2003.
133
Józefa od św. Teresy, z Zakonu Trójcy Świętej18 (il. 6). Obraz ten przed-
stawia trynitarza bosego w habicie i płaszczu zakonnym, o poważnej twarzy
okolonej bardzo ciemnym zarostem i głębokim, skupionym spojrzeniu. Za-
konnik trzyma w ręku mały krzyż z pasyjką i zdaje się rozmyślać o dziele
zbawienia. Obok na stoliku leżą dwie książki; pierwsza z zakładką i zagię-
tymi kilkoma kartkami, a druga zamknięta. W dotychczasowej literaturze
naukowej postać tę identyfikowano jako Michała de los Santos19, pierw-
szego bosaka wyniesionego do chwały ołtarzy w roku 1779 przez papieża
Piusa VI. Zbieżność dat beatyfikacji i realizacji malowidła, datowanego na
ten właśnie czas, jak również obecność wizerunku Michała de los Santos,
pędzla Prechtla, w klasztornych inwentarzach, miały potwierdzać tę atrybucję.
Tezy tej, choć już tak głęboko zakorzenionej w literaturze naukowej, nie da
się jednak obronić20. Jeśli omawiany przez nas obraz byłby wizerunkiem
kultowym, odbierającym po beatyfikacji Michała cześć w jednej z kaplic
świątyni trynitarskiej, Błogosławionemu powinien towarzyszyć nimb - symbol
chwały niebieskiej - oraz jeden z atrybutów Zakonnika, do których należą
kwiat białej lilii - symbol czystości anielskiej, monstrancja - wskazująca na
jego miłość do Eucharystii oraz płonące serce - znak mistycznej wymiany
z Jezusem21.
Realizacja Prechtla nie zawiera ani jednego z tych atrybutów, natomiast
ukazuje dwa inne. Pierwszy z nich to krzyż, trzymany w dłoniach przez za-
konnika, drugi to księgi leżące na stole. Te atrybuty związane są jednak
z reformatorem zakonu trynitarzy, Janem Chrzcicielem de la Concepción.
Choć niekiedy i Michał de los Santos bywał przedstawiany z księgą, jednak
18 J. H o p p e n, Malarz Jan Prechtl - brat Józef od św. Teresy, „Prace i Materiały
Sprawozdawcze Sekcji Historii Sztuki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie”, t. III, Wilno
1938-1939, s. 150-155; D. Tarandaité, Painting and sculpture - an intégral part of
cloister décor and religions practice, w: Lietuvos vienuolyny. dailè, Vilnius 1998, s. 55.
IJ Baroko dailè Lietuvoje, Vilnius 1996, s. 79; Lietuvos vienuolyny. dailè, Vilnius 1998,
s. 71-72.
20 Zwrócono na to również uwagę w katalogu Muzeum Sztuki Litewskiej, wskazując na
brak jakichkolwiek atrybutów św. Michała. Sugestia Mariae Szafarowicza, zmarłego w 1710
roku (Antonino ab Assumptione, Monumentu Orclnis Excalceatorum SS. Trinitatis Redemptionis
Captivorum ad Provincias S. Joachim (Poloniae) et S. Josephi (Austriae-Hungariae), Romae
1911, s. 118) iż obraz Prechtla byłby portretem Stefana a Purificatione B. V., nie jest
bezpodstawna, jednakże interesujące nas malowidło, pominąwszy kwestie atrybutów, zdaje się
wykraczać poza ramy portretu, wprowadzając w obszar wizerunków kultowych (Lietuvos
vienuolyny..., s. 72.
Zob. Witko, Sztuka w służbie..., s. 313-335; tenże, San Miguel de los Santos,
Roma 2003.