DOI article:
Rzempołuch, Andrzej: Architektura dworska w Prusach Książęcych i na Warmii: studium genezy i odrębności
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0201
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom L, zeszyt 4 - 2002
ZESZYT SPECJALNY
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
Olsztyn
ARCHITEKTURA DWORSKA W PRUSACH KSIĄŻĘCYCH
I NA WARMII
STUDIUM GENEZY I ODRĘBNOŚCI
Pruska kraina kojarzy się na ogół z pagórkowatym pojeziernym pejzażem,
w którym wśród zieleni często wyłania się kościół gotycki lub zamek; gdzie
dominuje nagi mur ceglany - czasem w zestawieniu z konstrukcją ryglową
- stanowiący niemal naturalny jego składnik. W tym krajobrazie, tak uro-
zmaiconym, że ruina może się wydać wręcz wytworem przyrody, równie
istotną rolę odgrywają liczne, przeważnie skryte głębiej i bardziej osłonięte
zielenią, budowle o charakterze dworskim. Są to rezydencje różnej rangi
i różnych kategorii. W większości dwory i pałace, a oprócz nich wcale
okazałe, często trudne do odróżnienia od właściwych siedzib szlacheckich,
siedziby domen, rządcówki w sąsiedztwie pałaców i przy folwarkach, a po-
nadto budynki gospodarcze wyglądem zewnętrznym nie odbiegające od mie-
szkalnych (jak np. browar i gorzelnia w Słobitach oraz wyjątkowo okazały
browar w Łankiejmach).
Było ich na omawianym obszarze - tożsamym z prowincją Prusy Wschod-
nie w granicach sprzed Wersalu - znacznie ponad 1000, z tego około 200 na
Warmii1. Zarówno liczba, jak i stan ich zachowania, a w wypadku wielu bu-
dowli utraconych istniejąca dokumentacja, uprawniają do podejmowania
1 Szacunki dla Warmii są łatwiejsze z uwagi na trwalszą tutaj strukturę własności do
czasu zaboru, odnotowaną następnie w katastrze fryderycjańskim (1772) oraz dzięki możliwości
bezpośredniego zestawienia źródeł do dziejów gospodarki rolnej dominium z różnych okresów.
Por. także przyp. 4.
Tom L, zeszyt 4 - 2002
ZESZYT SPECJALNY
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
Olsztyn
ARCHITEKTURA DWORSKA W PRUSACH KSIĄŻĘCYCH
I NA WARMII
STUDIUM GENEZY I ODRĘBNOŚCI
Pruska kraina kojarzy się na ogół z pagórkowatym pojeziernym pejzażem,
w którym wśród zieleni często wyłania się kościół gotycki lub zamek; gdzie
dominuje nagi mur ceglany - czasem w zestawieniu z konstrukcją ryglową
- stanowiący niemal naturalny jego składnik. W tym krajobrazie, tak uro-
zmaiconym, że ruina może się wydać wręcz wytworem przyrody, równie
istotną rolę odgrywają liczne, przeważnie skryte głębiej i bardziej osłonięte
zielenią, budowle o charakterze dworskim. Są to rezydencje różnej rangi
i różnych kategorii. W większości dwory i pałace, a oprócz nich wcale
okazałe, często trudne do odróżnienia od właściwych siedzib szlacheckich,
siedziby domen, rządcówki w sąsiedztwie pałaców i przy folwarkach, a po-
nadto budynki gospodarcze wyglądem zewnętrznym nie odbiegające od mie-
szkalnych (jak np. browar i gorzelnia w Słobitach oraz wyjątkowo okazały
browar w Łankiejmach).
Było ich na omawianym obszarze - tożsamym z prowincją Prusy Wschod-
nie w granicach sprzed Wersalu - znacznie ponad 1000, z tego około 200 na
Warmii1. Zarówno liczba, jak i stan ich zachowania, a w wypadku wielu bu-
dowli utraconych istniejąca dokumentacja, uprawniają do podejmowania
1 Szacunki dla Warmii są łatwiejsze z uwagi na trwalszą tutaj strukturę własności do
czasu zaboru, odnotowaną następnie w katastrze fryderycjańskim (1772) oraz dzięki możliwości
bezpośredniego zestawienia źródeł do dziejów gospodarki rolnej dominium z różnych okresów.
Por. także przyp. 4.