DOI article:
Rzempołuch, Andrzej: Architektura dworska w Prusach Książęcych i na Warmii: studium genezy i odrębności
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0202
198
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
badań o charakterze ogólnym i porównawczym. Jeżeli tak się nie dzieje,
wynika to z niedostatku opracowań szczegółowych. Od czasu prac Richarda
Dethlefsena i Carla von Lorcka architektura dworska w Prusach jest postrze-
gana w kategoriach bytu zbiorowego, przez jednych jako grupa, przez innych
-jako zjawisko. Oba ujęcia problemu sugerowałyby same przez się istnienie
w jej obrębie znacznej zwartości genetyczno-artystycznej i jakościowej.
Innym powodem braku większej dociekliwości ze strony autorów jest nadal
żywa, mocno osadzona w tradycji literatury pięknej fascynacja odległą (gdy
się spogląda z Berlina, Warszawy bądź Krakowa...) peryferyjną krainą
o własnej mitologii i wielonarodowej kulturze, od czego rzeczywiście czasem
trudno jest się uwolnić. W wymiarze praktycznym oznacza to podążanie
ścieżkami wytyczonymi przez bogato ilustrowane opracowania - ze słynnym
Albumem Dunckera - które bardziej oddziałują na wyobraźnię i sentymenty
czytelników, niż skłaniają do przemyśleń stricte naukowych2.
“A. Duncker (oprać.), Die landlichen Wohnsitm, Schlofier und Residenzen der
Ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preufiischen Monarchie nebst den Kóniglichen
Familien-, Haus-, Fideicommiss- und Schatull-GUtern in naturgetreuen, kiinstlerisch
ausgefiihrten farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text, Bd. I-XVI, Berlin 1857-[ 1881];
R. Dethlefsen, Stadt- und Landhauser in Ostpreufien, München 1918; C. v. L o r c k,
Herrenhauser Ostpreufiens. Ihre kunst- und kulturgeschichtliche Bedeutung, Kónigsberg Pr.
[1933] i późniejsze wydania tej pracy - pod różnymi tytułami - z lat 1953, 1965 i 1972;
tenże, Barockschlofier in Ostpreufien, „Ostdeutsche Monatshefte” 13(1933), s. 718-728,
ii.; tenże, Neue Forschungen iiber die Landschlofier und Gutshauser in Ost- und
Westpreufien, Frankfurt am Main 1969; H. S i e b e r, Schlofier und Herrensitze in Ost- und
Westpreufien. Nach alten Stichen und Zeichnungen, Frankfurt am Main 1958.
Omówienie wybranych zjawisk i prezentację najwybitniejszych budowli przynoszą opracowa-
nia: K.-H. C 1 a s e n, Die bildende Kunst vom 16. bis 18. Jahrhundert, w: Deutsche
Staatenbildung und deutsche Kultur im Preufienlande, Kónigsberg 1931, s. 404-407; A. U 1 -
b r i c h, Kunstgeschichte Ostpreufiens, Kónigsberg i. Pr. 1932, s. 173-178; C. W ü n s c h,
Ostpreufien, Würzburg 1960, passim; W. Braunfels, Die Kunst im Heiligen Romischen
Reich Deutscher Nation, Bd. 5: Grenzstaaten im Osten und Norden. Deutsche und slavische
Kultur, München 1985, s. 274n.; J. Z. Ł o z i ń s k i, Pomniki sztuki w Polsce, t. II, cz. 1:
Pomorze, Warszawa 1992, według indeksu; A. R z e m p o 1 u c h, Przewodnik po zabytkach
sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992 i 1993 (wyd. niemieckie Olsztyn 1996),
według indeksu. Podstawowe dane historyczne znajdują się w inwentarzach: A.Boet-
t i c h e r, Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Ostpreufien, H. I-IX, Kónigsberg 1891-
1898; Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Westpreufien, H. XI: Kreis Marienwerder
dstlich der Weichsel, oprać. J. Heise, Danzig 1898 (dalej: BKD Kreis Marienwerder), passim;
H. XII: Kreis Rosenberg, oprać. B. Schmid, Danzig 1906 (dalej: BKD Kreis Rosenberg),
passim (s. 141-148 oraz tabl. 2-5 pałac w Kamieńcu); G. D e h i o, E. G a 1 1, Handbuch der
deutschen Kunstdenkmaler. Deutscliordensland Preufien, München-Berlin 1952, według indek-
su; Dehio-Handbuch der Kunstdenkmaler West- und Ostpreufien. Die ehemaligen Provinzen
West- und Ostpreufien (Deutscliordensland Preufien) mit Biitower und Lauenburger Land,
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
badań o charakterze ogólnym i porównawczym. Jeżeli tak się nie dzieje,
wynika to z niedostatku opracowań szczegółowych. Od czasu prac Richarda
Dethlefsena i Carla von Lorcka architektura dworska w Prusach jest postrze-
gana w kategoriach bytu zbiorowego, przez jednych jako grupa, przez innych
-jako zjawisko. Oba ujęcia problemu sugerowałyby same przez się istnienie
w jej obrębie znacznej zwartości genetyczno-artystycznej i jakościowej.
Innym powodem braku większej dociekliwości ze strony autorów jest nadal
żywa, mocno osadzona w tradycji literatury pięknej fascynacja odległą (gdy
się spogląda z Berlina, Warszawy bądź Krakowa...) peryferyjną krainą
o własnej mitologii i wielonarodowej kulturze, od czego rzeczywiście czasem
trudno jest się uwolnić. W wymiarze praktycznym oznacza to podążanie
ścieżkami wytyczonymi przez bogato ilustrowane opracowania - ze słynnym
Albumem Dunckera - które bardziej oddziałują na wyobraźnię i sentymenty
czytelników, niż skłaniają do przemyśleń stricte naukowych2.
“A. Duncker (oprać.), Die landlichen Wohnsitm, Schlofier und Residenzen der
Ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preufiischen Monarchie nebst den Kóniglichen
Familien-, Haus-, Fideicommiss- und Schatull-GUtern in naturgetreuen, kiinstlerisch
ausgefiihrten farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text, Bd. I-XVI, Berlin 1857-[ 1881];
R. Dethlefsen, Stadt- und Landhauser in Ostpreufien, München 1918; C. v. L o r c k,
Herrenhauser Ostpreufiens. Ihre kunst- und kulturgeschichtliche Bedeutung, Kónigsberg Pr.
[1933] i późniejsze wydania tej pracy - pod różnymi tytułami - z lat 1953, 1965 i 1972;
tenże, Barockschlofier in Ostpreufien, „Ostdeutsche Monatshefte” 13(1933), s. 718-728,
ii.; tenże, Neue Forschungen iiber die Landschlofier und Gutshauser in Ost- und
Westpreufien, Frankfurt am Main 1969; H. S i e b e r, Schlofier und Herrensitze in Ost- und
Westpreufien. Nach alten Stichen und Zeichnungen, Frankfurt am Main 1958.
Omówienie wybranych zjawisk i prezentację najwybitniejszych budowli przynoszą opracowa-
nia: K.-H. C 1 a s e n, Die bildende Kunst vom 16. bis 18. Jahrhundert, w: Deutsche
Staatenbildung und deutsche Kultur im Preufienlande, Kónigsberg 1931, s. 404-407; A. U 1 -
b r i c h, Kunstgeschichte Ostpreufiens, Kónigsberg i. Pr. 1932, s. 173-178; C. W ü n s c h,
Ostpreufien, Würzburg 1960, passim; W. Braunfels, Die Kunst im Heiligen Romischen
Reich Deutscher Nation, Bd. 5: Grenzstaaten im Osten und Norden. Deutsche und slavische
Kultur, München 1985, s. 274n.; J. Z. Ł o z i ń s k i, Pomniki sztuki w Polsce, t. II, cz. 1:
Pomorze, Warszawa 1992, według indeksu; A. R z e m p o 1 u c h, Przewodnik po zabytkach
sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992 i 1993 (wyd. niemieckie Olsztyn 1996),
według indeksu. Podstawowe dane historyczne znajdują się w inwentarzach: A.Boet-
t i c h e r, Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Ostpreufien, H. I-IX, Kónigsberg 1891-
1898; Die Bau- und Kunstdenkmaler der Provinz Westpreufien, H. XI: Kreis Marienwerder
dstlich der Weichsel, oprać. J. Heise, Danzig 1898 (dalej: BKD Kreis Marienwerder), passim;
H. XII: Kreis Rosenberg, oprać. B. Schmid, Danzig 1906 (dalej: BKD Kreis Rosenberg),
passim (s. 141-148 oraz tabl. 2-5 pałac w Kamieńcu); G. D e h i o, E. G a 1 1, Handbuch der
deutschen Kunstdenkmaler. Deutscliordensland Preufien, München-Berlin 1952, według indek-
su; Dehio-Handbuch der Kunstdenkmaler West- und Ostpreufien. Die ehemaligen Provinzen
West- und Ostpreufien (Deutscliordensland Preufien) mit Biitower und Lauenburger Land,