DOI article:
Kłosek-Kozłowska, Danuta: O lokalizacji i kształtowaniu zespołu jezuickiego w Jarosławiu w 2. poł. XVI i 1. poł. XVII wieku: w świetle przemian struktury przestrzennej miasta i mecenatu właścicieli
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0165
ZESPÓŁ JEZUICKI W JAROSŁAWIU I MIASTO
161
niesprzedanych lub czekających na dalszy transport w ramach lokalnych
powiązań handlowych pomiędzy miastami, wykształciło w Jarosławiu charak-
terystyczny dla tego miejsca typ domu „z wiatą” - krytym, handlowym dzie-
dzińcem wewnętrznym, doświetlonym od góry bocznym światłem wiaty
i wieloma kondygnacjami piwnic-składów drążonych w lessowym podłożu8.
Międzynarodowe targi sytuowały Jarosław w pozycji szczególnej w regio-
nie. Wprowadzały intensywny ruch do miasta, kreując wyjątkowe ożywienie
gospodarcze, które dawało nadzieję na trwałe utrzymanie dobrej koniunktury
i stały jego rozwój. Choć w momencie przybycia jezuitów do Jarosławia
i jeszcze niemal do końca XVI wieku znaczna część zabudowy miejskiej była
drewniana, handlowe miasto z portem rzecznym, dobrze zarządzane przez
katolickich właścicieli, mogło się podobać.
2. JEZUICI I FUNDATORZY W SPRAWIE LOKALIZACJI
Oferowane jezuitom miejsce w Jarosławiu, obejmujące teren dzisiejszego
Małego Rynku, stanowiło dawny obszar przedlokacyjnego grodu, a później
XIV-wiecznego zamku wielkorządcy Rusi, Władysława Opolczyka9. Kiedy
w 1387 r. Jarosław przestał być miastem królewskim, a po 1411 stał się
własnością Tarnowskich, zwanych Jarosławskimi, nowi właściciele w połowie
XV wieku przenieśli swoją siedzibę na południowo-wschodni cypel miasta
i dawny zamek popadł w ruinę. Stąd obszar „grodziska”, choć włączony
następnie do miasta, w 2. poł. XVI wieku był niemal wolny od zabudowy.
Jako domena właścicieli nie został objęty miejską parcelacją. Pozostał tu
jedynie dawny, opuszczony dom wójta i rozległy teren, który fundatorzy
zaoferowali teraz jezuitom.
Już wcześniej jednak Tarnowscy nosili się z zamiarem uporządkowania
i zagospodarowania tego miejsca, niezwykle atrakcyjnego w mieście. O pla-
nach tych dowiadujemy się z relacji Piotra Skargi, gorącego sojusznika
fundacji Jarosławskiej, który w listach do generała zakonu, zachwalając
doskonałe położenie miasta na uczęszczanym szlaku handlowym z Krakowa
do Lwowa i drodze rzecznej Sanem do Gdańska informował, że "...powietrze
M. D a j c z a k, Kamienica mieszczańska w Jarosławiu, BHS, 1956 nr 1, s. 24-54.
M. Borowiejska-Birkenmajerowa, Jarosław, seria: Prace własne
Komitetu ds. Urbanistyki i Architektury IUA, red. W. Ostrowski i P. Szafer, Warszawa 1955,
z. 24, s. 1-9.
161
niesprzedanych lub czekających na dalszy transport w ramach lokalnych
powiązań handlowych pomiędzy miastami, wykształciło w Jarosławiu charak-
terystyczny dla tego miejsca typ domu „z wiatą” - krytym, handlowym dzie-
dzińcem wewnętrznym, doświetlonym od góry bocznym światłem wiaty
i wieloma kondygnacjami piwnic-składów drążonych w lessowym podłożu8.
Międzynarodowe targi sytuowały Jarosław w pozycji szczególnej w regio-
nie. Wprowadzały intensywny ruch do miasta, kreując wyjątkowe ożywienie
gospodarcze, które dawało nadzieję na trwałe utrzymanie dobrej koniunktury
i stały jego rozwój. Choć w momencie przybycia jezuitów do Jarosławia
i jeszcze niemal do końca XVI wieku znaczna część zabudowy miejskiej była
drewniana, handlowe miasto z portem rzecznym, dobrze zarządzane przez
katolickich właścicieli, mogło się podobać.
2. JEZUICI I FUNDATORZY W SPRAWIE LOKALIZACJI
Oferowane jezuitom miejsce w Jarosławiu, obejmujące teren dzisiejszego
Małego Rynku, stanowiło dawny obszar przedlokacyjnego grodu, a później
XIV-wiecznego zamku wielkorządcy Rusi, Władysława Opolczyka9. Kiedy
w 1387 r. Jarosław przestał być miastem królewskim, a po 1411 stał się
własnością Tarnowskich, zwanych Jarosławskimi, nowi właściciele w połowie
XV wieku przenieśli swoją siedzibę na południowo-wschodni cypel miasta
i dawny zamek popadł w ruinę. Stąd obszar „grodziska”, choć włączony
następnie do miasta, w 2. poł. XVI wieku był niemal wolny od zabudowy.
Jako domena właścicieli nie został objęty miejską parcelacją. Pozostał tu
jedynie dawny, opuszczony dom wójta i rozległy teren, który fundatorzy
zaoferowali teraz jezuitom.
Już wcześniej jednak Tarnowscy nosili się z zamiarem uporządkowania
i zagospodarowania tego miejsca, niezwykle atrakcyjnego w mieście. O pla-
nach tych dowiadujemy się z relacji Piotra Skargi, gorącego sojusznika
fundacji Jarosławskiej, który w listach do generała zakonu, zachwalając
doskonałe położenie miasta na uczęszczanym szlaku handlowym z Krakowa
do Lwowa i drodze rzecznej Sanem do Gdańska informował, że "...powietrze
M. D a j c z a k, Kamienica mieszczańska w Jarosławiu, BHS, 1956 nr 1, s. 24-54.
M. Borowiejska-Birkenmajerowa, Jarosław, seria: Prace własne
Komitetu ds. Urbanistyki i Architektury IUA, red. W. Ostrowski i P. Szafer, Warszawa 1955,
z. 24, s. 1-9.