DOI article:
Rzempołuch, Andrzej: Architektura dworska w Prusach Książęcych i na Warmii: studium genezy i odrębności
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0207
ARCHITEKTURA DWORSKA W PRUSACH KSIĄŻĘCYCH I NA WARMII
203
na planie spłaszczonej litery H, ze smukłymi wykuszami na zewnętrznych
narożach ryzalitów i rodzajami ganków lub małych portyków, wbudowanych
między korpus a ryzality na elewacji ogrodowej, zachowywał bryłę zwartą
a jednocześnie - dzięki rytmicznie rozmieszczonym smukłym szczytom -
zdynamizowaną. Zwraca uwagę płaskie linearne potraktowanie elewacji, tak
kontrastujące z urozmaiconą tektoniką partii zadaszenia. Odbiera się go jako
odosobniony na tym terenie, a do tego - zdecydowanie wybitny przykład
niderlandzkiego późnego renesansu. Nie sposób wszak oprzeć się wrażeniu
- mimo zdecydowanej odmienności genetycznej i formalnej obu budowli -
że mamy tu do czynienia z wysoce wyrafinowanym nawiązaniem do wspom-
nianej królewieckiej rezydencji margrabiego Jerzego Fryderyka. O tym, jak
rozmaite skojarzenia wywołuje pierwszy pałac w Słobitach, niech świadczy
dość zaskakujące porównanie do opbergenowskiej zbrojowni w Gdańsku14.
Upodobania rodu zu Dohna do sztuki Niderlandów również w późniejszym
okresie przysporzyły Prusom Książęcym wielu wartościowych rezydencji.
2. NURT HOLENDERSKI „CZYSTY”
Właściwa, dająca się prześledzić ewolucja architektury dworskiej na
ziemiach pruskich w 2. poł. XVII w. - dodajmy: po zdecydowanym zastoju
w okresie rządów Jana Zygmunta i Jerzego Wilhelma, którzy specjalnie nie
zasłużyli się dla księstwa w Prusach - nastąpiła pod wpływem oddziaływania
przedsięwzięć artystycznych, podejmowanych na dworze w Berlinie. W obrę-
bie niezwykle wówczas zróżnicowanej jakościowo miejscowej kultury arty-
stycznej była to górna warstwa, bez istotnych - jak się miało okazać -
skutków dla przemian wewnętrznych sztuki w Prusach. Stołeczny Berlin
i Poczdam oraz niejako na powrót Prusy Książęce znalazły w czasach Wiel-
kiego Elektora swoje miejsce w orbicie nowych nurtów sztuki w tej części
Europy. Ambitny, stale poszerzający zakres swej władzy, Fryderyk Wilhelm
oraz K.-H. Clasen (Die bildende Kunst vom 16. bis 18. Jahrhundert, w: Deutsche Staatenbil-
dung und deutsche Kultur im Preussenlande, Kônigsberg 1931, s. 404) za jej twórcę uważają
Abrahama, który sporządził wiele rysunków tej rezydencji (rzuty poszczególnych kondygnacji,
przekrój z systemem kominów, rozmaite detale).
Nie jest oczywiście prawdziwe stwierdzenie Wiinscha (Ostpreufien, s. 59) jakoby
Słobity Abrahama Dohny były najstarszą siedzibą szlachecką (w oryginale „Herrenhaus”)
w prowincji.
l4Grommelt, Mertens, dz. cyt., s. 19; Braunfels, dz. cyt., s. 285.
203
na planie spłaszczonej litery H, ze smukłymi wykuszami na zewnętrznych
narożach ryzalitów i rodzajami ganków lub małych portyków, wbudowanych
między korpus a ryzality na elewacji ogrodowej, zachowywał bryłę zwartą
a jednocześnie - dzięki rytmicznie rozmieszczonym smukłym szczytom -
zdynamizowaną. Zwraca uwagę płaskie linearne potraktowanie elewacji, tak
kontrastujące z urozmaiconą tektoniką partii zadaszenia. Odbiera się go jako
odosobniony na tym terenie, a do tego - zdecydowanie wybitny przykład
niderlandzkiego późnego renesansu. Nie sposób wszak oprzeć się wrażeniu
- mimo zdecydowanej odmienności genetycznej i formalnej obu budowli -
że mamy tu do czynienia z wysoce wyrafinowanym nawiązaniem do wspom-
nianej królewieckiej rezydencji margrabiego Jerzego Fryderyka. O tym, jak
rozmaite skojarzenia wywołuje pierwszy pałac w Słobitach, niech świadczy
dość zaskakujące porównanie do opbergenowskiej zbrojowni w Gdańsku14.
Upodobania rodu zu Dohna do sztuki Niderlandów również w późniejszym
okresie przysporzyły Prusom Książęcym wielu wartościowych rezydencji.
2. NURT HOLENDERSKI „CZYSTY”
Właściwa, dająca się prześledzić ewolucja architektury dworskiej na
ziemiach pruskich w 2. poł. XVII w. - dodajmy: po zdecydowanym zastoju
w okresie rządów Jana Zygmunta i Jerzego Wilhelma, którzy specjalnie nie
zasłużyli się dla księstwa w Prusach - nastąpiła pod wpływem oddziaływania
przedsięwzięć artystycznych, podejmowanych na dworze w Berlinie. W obrę-
bie niezwykle wówczas zróżnicowanej jakościowo miejscowej kultury arty-
stycznej była to górna warstwa, bez istotnych - jak się miało okazać -
skutków dla przemian wewnętrznych sztuki w Prusach. Stołeczny Berlin
i Poczdam oraz niejako na powrót Prusy Książęce znalazły w czasach Wiel-
kiego Elektora swoje miejsce w orbicie nowych nurtów sztuki w tej części
Europy. Ambitny, stale poszerzający zakres swej władzy, Fryderyk Wilhelm
oraz K.-H. Clasen (Die bildende Kunst vom 16. bis 18. Jahrhundert, w: Deutsche Staatenbil-
dung und deutsche Kultur im Preussenlande, Kônigsberg 1931, s. 404) za jej twórcę uważają
Abrahama, który sporządził wiele rysunków tej rezydencji (rzuty poszczególnych kondygnacji,
przekrój z systemem kominów, rozmaite detale).
Nie jest oczywiście prawdziwe stwierdzenie Wiinscha (Ostpreufien, s. 59) jakoby
Słobity Abrahama Dohny były najstarszą siedzibą szlachecką (w oryginale „Herrenhaus”)
w prowincji.
l4Grommelt, Mertens, dz. cyt., s. 19; Braunfels, dz. cyt., s. 285.