DOI Artikel:
Rzempołuch, Andrzej: Architektura dworska w Prusach Książęcych i na Warmii: studium genezy i odrębności
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0210
206
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
nowe dwory Eulenburgów - na miejscu wcześniejszych - w Prośnie20 i Toł-
kinach21 oraz siedzibę Schoultza von Ascheraden w Ponarach, której ele-
menty włączono do budowli wzniesionej dla Fryderyka Groebena na początku
XVIII w.22
Bliższą włoskim źródłom odmianę klasycyzującego holenderskiego baroku
reprezentuje niezwykle elegancka fasada ratusza Knipawy (1697), niem.
Kneiphof, w Królewcu - w owym czasie jednego z trzech miast, które two-
rzyły stolicę księstwa w Prusach. Aż dziw, że twórca tej budowli - na-
wiązującej lekkością i przejrzystością podziałów do dojrzałych prac Johanna
Gregora Memhardta, a zarazem zaskakująco bliskiej współczesnym projektom
Schliitera (pałac królewski w Berlinie, od 1698) - pozostaje nieznany.
Dotykam tu problemu, przed którym jakże często stają badacze sztuki,
a zwłaszcza architektury ziem pruskich: mamy dzieła nierzadko interesujące
lub wręcz znakomite, „brakuje” zaś twórców23. I raczej nie należy się
spodziewać, że odnajdą się nieznane archiwalia, które zwolnią badaczy od
uprawiania naszej dyscypliny ulubioną od pokoleń metodą analizy porów-
nawczej. Wśród pruskich architektów 2. poł. XVII w. najciekawszymi po-
staciami byli wspomniany Johann Gregor Memhardt, zaliczany do „kolonii
artystów holenderskich” w Berlinie24, i Philipp de Chieze (Chiese) - twórcy
Stadtschloss w Poczdamie (1667-1682). W końcowych latach rządów Fryde-
20 Datowanie wątpliwe; według Lorcka (Landschlosser und Gutshćiuser 1972, s. 38 i 295)
1688 (na zrębach budowli z ok. 1610-1620). Publikowane przez tego autora rysunki Naroń-
skiego (dawniej w zbiorach Denkmalnrchiv w Królewcu) nie dają wystarczającego materiału
do analizy porównawczej. Katalog Dehia w opracowaniu Galla nie uwzględnia domniemanej
przebudowy.
21 Wzniesiony niewątpliwie dla Ernesta Eulenburga (1581-1665). Autorem projektu był
elektorski geometra z Królewca, Georg Muller.
22 Datowana ogólnie na 2. poł. XVII w. Z tej fazy zachowały się dwa sklepione krzyżowo
i kolebkowo z lunetami pomieszczenia na parterze: kaplica i sień. Lorek włącza ponadto do
grupy Karwiny I, które rekonstruuje jako budowlę 13-osiową (5+3+5) i zalicza do tej fazy
sklepioną sień na filarach i owalny salon. Niestety, w tym wypadku - jak wszędzie tam, gdzie
budowle nie zachowały się do naszych czasów - nie da się zweryfikować poglądów zasłużo-
nego badacza.
22 Zadziwiająco mało wiadomo o działalności architektów nadwornych (Hofbaumeister)
w Królewcu. Por. C. W ii n s c h, Nicolaus Rambas und Johann Melchstock, zwei Konigsber-
ger Baumeister des 17. Jahrliunderts, w: Acta Prussica. Abhandlungen zur Geschichte Ost- und
Westpreufiens, Wiirzburg 1968. „Beihefte zum Jahrbuch der Albertus-Universitât Kónigs-
berg/Pr.” XXIX, s. 197-215.
24 S c h m i t z, dz. cyt., s. 15.
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
nowe dwory Eulenburgów - na miejscu wcześniejszych - w Prośnie20 i Toł-
kinach21 oraz siedzibę Schoultza von Ascheraden w Ponarach, której ele-
menty włączono do budowli wzniesionej dla Fryderyka Groebena na początku
XVIII w.22
Bliższą włoskim źródłom odmianę klasycyzującego holenderskiego baroku
reprezentuje niezwykle elegancka fasada ratusza Knipawy (1697), niem.
Kneiphof, w Królewcu - w owym czasie jednego z trzech miast, które two-
rzyły stolicę księstwa w Prusach. Aż dziw, że twórca tej budowli - na-
wiązującej lekkością i przejrzystością podziałów do dojrzałych prac Johanna
Gregora Memhardta, a zarazem zaskakująco bliskiej współczesnym projektom
Schliitera (pałac królewski w Berlinie, od 1698) - pozostaje nieznany.
Dotykam tu problemu, przed którym jakże często stają badacze sztuki,
a zwłaszcza architektury ziem pruskich: mamy dzieła nierzadko interesujące
lub wręcz znakomite, „brakuje” zaś twórców23. I raczej nie należy się
spodziewać, że odnajdą się nieznane archiwalia, które zwolnią badaczy od
uprawiania naszej dyscypliny ulubioną od pokoleń metodą analizy porów-
nawczej. Wśród pruskich architektów 2. poł. XVII w. najciekawszymi po-
staciami byli wspomniany Johann Gregor Memhardt, zaliczany do „kolonii
artystów holenderskich” w Berlinie24, i Philipp de Chieze (Chiese) - twórcy
Stadtschloss w Poczdamie (1667-1682). W końcowych latach rządów Fryde-
20 Datowanie wątpliwe; według Lorcka (Landschlosser und Gutshćiuser 1972, s. 38 i 295)
1688 (na zrębach budowli z ok. 1610-1620). Publikowane przez tego autora rysunki Naroń-
skiego (dawniej w zbiorach Denkmalnrchiv w Królewcu) nie dają wystarczającego materiału
do analizy porównawczej. Katalog Dehia w opracowaniu Galla nie uwzględnia domniemanej
przebudowy.
21 Wzniesiony niewątpliwie dla Ernesta Eulenburga (1581-1665). Autorem projektu był
elektorski geometra z Królewca, Georg Muller.
22 Datowana ogólnie na 2. poł. XVII w. Z tej fazy zachowały się dwa sklepione krzyżowo
i kolebkowo z lunetami pomieszczenia na parterze: kaplica i sień. Lorek włącza ponadto do
grupy Karwiny I, które rekonstruuje jako budowlę 13-osiową (5+3+5) i zalicza do tej fazy
sklepioną sień na filarach i owalny salon. Niestety, w tym wypadku - jak wszędzie tam, gdzie
budowle nie zachowały się do naszych czasów - nie da się zweryfikować poglądów zasłużo-
nego badacza.
22 Zadziwiająco mało wiadomo o działalności architektów nadwornych (Hofbaumeister)
w Królewcu. Por. C. W ii n s c h, Nicolaus Rambas und Johann Melchstock, zwei Konigsber-
ger Baumeister des 17. Jahrliunderts, w: Acta Prussica. Abhandlungen zur Geschichte Ost- und
Westpreufiens, Wiirzburg 1968. „Beihefte zum Jahrbuch der Albertus-Universitât Kónigs-
berg/Pr.” XXIX, s. 197-215.
24 S c h m i t z, dz. cyt., s. 15.