DOI article:
Lileyko, Jerzy: Wieża warszawskiego kościoła jezuitów w świetle źródeł ikonograficznych
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0373
WIEŻA WARSZAWSKIEGO KOŚCIOŁA JEZUITÓW
369
Frankiewicza został odnotowany dopiero w latach 1626-16276, a więc
w końcowej fazie prac budowlanych, nie można jednak wykluczyć, że w
przedsięwzięcie to był zaangażowany już wcześniej.
Cechą charakterystyczną bryły i układu przestrzennego kościoła jest wto-
piona w zabudowania klasztoru półowalna apsyda prezbiterialna, nad którą
wznosi się również półowalna w planie i przekroju kopuła, której bęben
wyniesiony ponad skrzydło klasztorne został rozczłonkowany pilastrami typu
toskańskiego, wspierającymi przełamujący się gzyms i przepruty rzędem
czterech półkoliście zamkniętych otworów okiennych w obramieniach z trój-
kątnymi naczółkami. Bęben przykrywa kopulasty hełm zwieńczony wydłużoną
cebulastą sterczyną z kulą i krzyżem. Do tej struktury przylega od strony
północnej czterokondygnacyjna wieża. Jej dwie niższe kondygnacje zbudowa-
ne są na planie kwadratu, dwie wyższe - ośmioboku.
Górna część kwadratowego trzonu wieży jednym bokiem przylega do bęb-
na kopuły, a gzyms dzielący tę część od części ośmiobocznej przebiega na
tej samej wysokości co gzyms koronujący bęben. Pierwsza, ośmioboczna kon-
dygnacja została zakończona bogato profilowanym gzymsem, wspartym na
krotsztynach. Gzyms ten sięga do połowy wysokości cebulastej sterczyny na
kopule. Ostatnia kondygnacja, ze znaczną częścią cokołową i ustawionymi na
niej narożnymi pilastrami wspierającymi belkowanie oraz ośmioma arkado-
wymi otworami, ma postać przypominającą gloriettę. Przykrywają ośmiodzia-
łowy, wklęsłowypukły hełm zwieńczony kwadratową w planie latarnią zakoń-
czoną cebulastą wydłużoną gałką z krzyżem i czterema płomienistymi ster-
czynami w narożach (il.l).
Dzisiejsza wieża powstała w dwóch etapach; nie jest też jednorodna sty-
lowo. Jej trzy pierwsze kondygnacje zbudowano przed 1624 rokiem, a ostat-
nią - w formie glorietty w 1695 r. Pierwotnie niższą wieżę wieńczył hełm,
który najpewniej skonstruował pochodzący z Wilna jezuicki mistrz kowalski
Mikołaj Piotrowicz „specjalista od przykrywania wież blachą”, odnotowany
w Warszawie w latach 1625-16287. Bez obawy omyłki możemy temu mis-
trzowi przypisać także pokrycie kopuły nad prezbiterium.
Jaką formę miał hełm wykonany przez Piotrowicza, ukazuje rysunek Abra-
hama Boota z 1627 r.8 (il. 2). Widzimy na nim precyzyjnie narysowany
6J. Poplatek, J. Paszenda, Słownik jezuitów artystów, Kraków 1972, s. 83-
84, 111, 253; Miłobędzki, Architekturta XVII wieku, s. 73; Katalog zabytków, s. 224.
7 P o p 1 a t e k, Paszenda, dz. cyt., s. 174, 253; Katalog zabytków, s. 224.
8 P. G r o t h, Egzemplarz relacji Boota z roku 1632 z odręcznymi rysunkami, odnaleziony
369
Frankiewicza został odnotowany dopiero w latach 1626-16276, a więc
w końcowej fazie prac budowlanych, nie można jednak wykluczyć, że w
przedsięwzięcie to był zaangażowany już wcześniej.
Cechą charakterystyczną bryły i układu przestrzennego kościoła jest wto-
piona w zabudowania klasztoru półowalna apsyda prezbiterialna, nad którą
wznosi się również półowalna w planie i przekroju kopuła, której bęben
wyniesiony ponad skrzydło klasztorne został rozczłonkowany pilastrami typu
toskańskiego, wspierającymi przełamujący się gzyms i przepruty rzędem
czterech półkoliście zamkniętych otworów okiennych w obramieniach z trój-
kątnymi naczółkami. Bęben przykrywa kopulasty hełm zwieńczony wydłużoną
cebulastą sterczyną z kulą i krzyżem. Do tej struktury przylega od strony
północnej czterokondygnacyjna wieża. Jej dwie niższe kondygnacje zbudowa-
ne są na planie kwadratu, dwie wyższe - ośmioboku.
Górna część kwadratowego trzonu wieży jednym bokiem przylega do bęb-
na kopuły, a gzyms dzielący tę część od części ośmiobocznej przebiega na
tej samej wysokości co gzyms koronujący bęben. Pierwsza, ośmioboczna kon-
dygnacja została zakończona bogato profilowanym gzymsem, wspartym na
krotsztynach. Gzyms ten sięga do połowy wysokości cebulastej sterczyny na
kopule. Ostatnia kondygnacja, ze znaczną częścią cokołową i ustawionymi na
niej narożnymi pilastrami wspierającymi belkowanie oraz ośmioma arkado-
wymi otworami, ma postać przypominającą gloriettę. Przykrywają ośmiodzia-
łowy, wklęsłowypukły hełm zwieńczony kwadratową w planie latarnią zakoń-
czoną cebulastą wydłużoną gałką z krzyżem i czterema płomienistymi ster-
czynami w narożach (il.l).
Dzisiejsza wieża powstała w dwóch etapach; nie jest też jednorodna sty-
lowo. Jej trzy pierwsze kondygnacje zbudowano przed 1624 rokiem, a ostat-
nią - w formie glorietty w 1695 r. Pierwotnie niższą wieżę wieńczył hełm,
który najpewniej skonstruował pochodzący z Wilna jezuicki mistrz kowalski
Mikołaj Piotrowicz „specjalista od przykrywania wież blachą”, odnotowany
w Warszawie w latach 1625-16287. Bez obawy omyłki możemy temu mis-
trzowi przypisać także pokrycie kopuły nad prezbiterium.
Jaką formę miał hełm wykonany przez Piotrowicza, ukazuje rysunek Abra-
hama Boota z 1627 r.8 (il. 2). Widzimy na nim precyzyjnie narysowany
6J. Poplatek, J. Paszenda, Słownik jezuitów artystów, Kraków 1972, s. 83-
84, 111, 253; Miłobędzki, Architekturta XVII wieku, s. 73; Katalog zabytków, s. 224.
7 P o p 1 a t e k, Paszenda, dz. cyt., s. 174, 253; Katalog zabytków, s. 224.
8 P. G r o t h, Egzemplarz relacji Boota z roku 1632 z odręcznymi rysunkami, odnaleziony