DOI Artikel:
Krasny, Piotr: "Jezuickie intrygi" a problem stylu w ukraińskiej architekturze cerkiewnej drugiej połowy XIX wiekiu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0580
576
PIOTR KRASNY
conym Bogu nie ma miejsca dla czysto narodowych tradycji. Właśnie tutaj
owe tradycje winny ukazywać się i przemawiać z całą siłą swojej świętości
do serc wierzących i poszukujących”2 3. Przy takich założeniach stało się
oczywiste, że dla Ukraińców galicyjskich wybór form architektonicznych
cerkwi stał się zarazem deklaracją postawy narodowej. Pewne zdziwienie
może tylko budzić fakt, że - jak stwierdzili Stepan Iwasejko i Wasyl Słobo-
dian - kwestia poszukiwania formuły stylu cerkiewnego, a zarazem ukraiń-
skiego stylu narodowego, zaczęła zaprzątać uwagę publicystów dopiero
w trzydzieści lat po Wiośnie Ludów1. Nie umiem wskazać przyczyn takiego
„poślizgu”. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na wydarzenia około 1860 r.,
które mogły posłużyć za precedens dla dysputy o formule stylistycznej
najbardziej stosownej dla ukraińskich cerkwi unickich. Rzecz jest tym
ciekawsza, że jednym z głównych bohaterów owych wydarzeń była osoba
dość niezwykła, mianowicie Rosjanin należący do Towarzystwa Jezusowego.
*
W latach 1860-1862 na łamach czasopism galicyjskich toczyła się dyskusja
pomiędzy zwolennikami zachowania zlatynizowanych obrzędów w liturgii
greckokatolickiej a purystami nawołującymi do jej zdecydowanego oczy-
szczenia z obrzędów zapożyczonych z rytu rzymskiego4. Reprezentanci tej
ostatniej postawy uważali, że „czysta” liturgia bizantyńsko-słowiańska została
zachowana przez rosyjski Kościół prawosławny, a zatem jego ryty winny
służyć za wzór dla reformy „obrzędów grecko-unickich”5. Jednym z celów
owej reformy miało być zdjęcie z Kościoła ruskiego piętna „polonizmu”,
rażącego szczególnie mocno purystów, którzy w sferze „świeckiej” polityki
byli zwolennikami idei moskalofilskich, głosząc, że narodowość rusińska
2 Cytat wg C. I b a c e i k o, I%ea HapioHajibHoï cbbtoctI b yKpaÏHCbKOMy pepKOB-
HOMy MHcreu,TBi, w: YKpaÏHCbKe canpajibHe MHcreprBo: TpaffHpiï, cyvacHicrb,
nepcneKTMBH, JltBiB 1994, s. 131.
3 Tamże, s. 130-132; B. CjioóoflflH, IjepKBH Bacnjui HaripHoro, „BIchhk”,
2(1994), s. 24-26.
4 Najważniejsze artykuły ogłoszone podczas tej dyskusji zostały zebrane w książce O ob-
rzędach grecko-unickich jako kwestyi czasów dzisiejszych w Galicyi Wschodniej, Lwów 1862.
3 P. Nowakowski, Rozwój liturgii w cerkwi na Ukrainie i Białorusi po unii
brzeskiej 1596 roku, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze”, 5/6(1996-1997), s. 122-123.
PIOTR KRASNY
conym Bogu nie ma miejsca dla czysto narodowych tradycji. Właśnie tutaj
owe tradycje winny ukazywać się i przemawiać z całą siłą swojej świętości
do serc wierzących i poszukujących”2 3. Przy takich założeniach stało się
oczywiste, że dla Ukraińców galicyjskich wybór form architektonicznych
cerkwi stał się zarazem deklaracją postawy narodowej. Pewne zdziwienie
może tylko budzić fakt, że - jak stwierdzili Stepan Iwasejko i Wasyl Słobo-
dian - kwestia poszukiwania formuły stylu cerkiewnego, a zarazem ukraiń-
skiego stylu narodowego, zaczęła zaprzątać uwagę publicystów dopiero
w trzydzieści lat po Wiośnie Ludów1. Nie umiem wskazać przyczyn takiego
„poślizgu”. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na wydarzenia około 1860 r.,
które mogły posłużyć za precedens dla dysputy o formule stylistycznej
najbardziej stosownej dla ukraińskich cerkwi unickich. Rzecz jest tym
ciekawsza, że jednym z głównych bohaterów owych wydarzeń była osoba
dość niezwykła, mianowicie Rosjanin należący do Towarzystwa Jezusowego.
*
W latach 1860-1862 na łamach czasopism galicyjskich toczyła się dyskusja
pomiędzy zwolennikami zachowania zlatynizowanych obrzędów w liturgii
greckokatolickiej a purystami nawołującymi do jej zdecydowanego oczy-
szczenia z obrzędów zapożyczonych z rytu rzymskiego4. Reprezentanci tej
ostatniej postawy uważali, że „czysta” liturgia bizantyńsko-słowiańska została
zachowana przez rosyjski Kościół prawosławny, a zatem jego ryty winny
służyć za wzór dla reformy „obrzędów grecko-unickich”5. Jednym z celów
owej reformy miało być zdjęcie z Kościoła ruskiego piętna „polonizmu”,
rażącego szczególnie mocno purystów, którzy w sferze „świeckiej” polityki
byli zwolennikami idei moskalofilskich, głosząc, że narodowość rusińska
2 Cytat wg C. I b a c e i k o, I%ea HapioHajibHoï cbbtoctI b yKpaÏHCbKOMy pepKOB-
HOMy MHcreu,TBi, w: YKpaÏHCbKe canpajibHe MHcreprBo: TpaffHpiï, cyvacHicrb,
nepcneKTMBH, JltBiB 1994, s. 131.
3 Tamże, s. 130-132; B. CjioóoflflH, IjepKBH Bacnjui HaripHoro, „BIchhk”,
2(1994), s. 24-26.
4 Najważniejsze artykuły ogłoszone podczas tej dyskusji zostały zebrane w książce O ob-
rzędach grecko-unickich jako kwestyi czasów dzisiejszych w Galicyi Wschodniej, Lwów 1862.
3 P. Nowakowski, Rozwój liturgii w cerkwi na Ukrainie i Białorusi po unii
brzeskiej 1596 roku, „Krakowskie Zeszyty Ukrainoznawcze”, 5/6(1996-1997), s. 122-123.