DOI article:
Krasny, Piotr: "Jezuickie intrygi" a problem stylu w ukraińskiej architekturze cerkiewnej drugiej połowy XIX wiekiu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0585
„JEZUICKIE INTRYGI”
581
w architekturze cerkiewnej mogło być nawet odczytane jako prowokacja
polityczna i ściągnąć poważne kłopoty na głowę inwestora.
Niewielka kopuła katedry przemyskiej przetrwała tylko do r. 188022,
a przekazy ikonograficzne, dokumentujące jej wygląd, są bardzo niedokład-
ne23. Trudno zatem orzec, jakie neobizantyńskie formy zastosowano w owej
strukturze i na czym miał polegać jej „schizmatycki” charakter.
Warto jednak zauważyć, że na w początku lat sześćdziesiątych XIX wieku
miała miejsce w Przemyślu jeszcze jedna próba powrotu do tradycyjnych
cerkiewnych rozwiązań architektonicznych, która nie została uznana za
przejaw „schizmatyckiego” neobizantynizmu. W latach 1863-1864 zbudowano
na przedmieściu Błonie murowaną cerkiew Narodzenia Najśw. Bogurodzicy
(il. 3)24, dzieląc jej wnętrze i bryłę na trzy odrębne człony zwieńczone
kopułami o cebulastych hełmach.
W budowli tej powtórzono trójkopułowe zwieńczenie wcześniejszej cerkwi
błońskiej2^ wzniesionej w latach 1640-165 5 26 i uważanej za interesujący
zabytek „starożytnego” budownictwa ruskiego27. Wydaje się jednak, że
o zastosowaniu owego motywu zadecydowała nie tylko chęć naśladowania
lokalnego wzoru, ale także pragnienie zadeklarowania wierności ukraińskiej
tradycji budownictwa cerkiewnego. Trzeba bowiem pamiętać, że schemat
cerkwi z trzema kopułami był bardzo rozpowszechniony na ziemiach ruskich
w XVII i XVIII wieku28, ale w pierwszej połowie następnego stulecia za-
rzucono go zupełnie w murowanych świątyniach unickich w Galicji, wzno-
sząc z reguły te budowle na podstawie stypizowanych planów tzw. Muster-
22 Tamże, s. 69.
Zob. E. Z a w a 1 e ń, Adaptacja pokarmelickiego kościoła na grecko-katolicką katedrę
w Przemyślu, „üepeMHCbKi JfaoHH”, 5, 1996, nr 1, s. 4.
"4 Archiwum Państwowe w Przemyślu (dalej: APP), Parafie Greckokatolickie w Przemyślu
(dalej: PGK), rkps. 106: Budowa cerkwi na Błoniu 1863-1878, passim.
25 Zob. APP, Archiwum Biskupstwa Greckokatolickiego w Przemyślu, sygn. 69:
Inventarium der Premysler gr.kat. Dom- uncl Pfarrkirche uncl ihre Filialkirchen in Przekopana,
Błonie, Wilcza, 1830
26 APP, PGK, rkps 69: Akta dotyczące cerkwi NMP na Błoniu, 1693-1772, s. 1-2.
7 Zob. B. K e ji i c i e b ł, rajnmmia y MojiyaBHfi. IJyTeBHhix nychMa, C. EleTep-
6yprb 1868, s. 58-61; K. G i r t 1 e r, Przemyśl u zarania doby autonomicznej. Opowiadania
o rzeczach widzianych z zawróceniem wzroku w przeszłość, wyd. A. Fenczak, Przemyśl 1999,
s. 120.
M. jf p a r a h, YKpaiHCbici yepeBjratti pepKBM. PeHe3a i po3Bin ćjpopM, JIłbhb
1937, s. 85-97; R. Brykowski, Drewniana architektura cerkiewna na koronnych
ziemiach Rzeczypospolitej, Warszawa 1995, s. 82-92.
581
w architekturze cerkiewnej mogło być nawet odczytane jako prowokacja
polityczna i ściągnąć poważne kłopoty na głowę inwestora.
Niewielka kopuła katedry przemyskiej przetrwała tylko do r. 188022,
a przekazy ikonograficzne, dokumentujące jej wygląd, są bardzo niedokład-
ne23. Trudno zatem orzec, jakie neobizantyńskie formy zastosowano w owej
strukturze i na czym miał polegać jej „schizmatycki” charakter.
Warto jednak zauważyć, że na w początku lat sześćdziesiątych XIX wieku
miała miejsce w Przemyślu jeszcze jedna próba powrotu do tradycyjnych
cerkiewnych rozwiązań architektonicznych, która nie została uznana za
przejaw „schizmatyckiego” neobizantynizmu. W latach 1863-1864 zbudowano
na przedmieściu Błonie murowaną cerkiew Narodzenia Najśw. Bogurodzicy
(il. 3)24, dzieląc jej wnętrze i bryłę na trzy odrębne człony zwieńczone
kopułami o cebulastych hełmach.
W budowli tej powtórzono trójkopułowe zwieńczenie wcześniejszej cerkwi
błońskiej2^ wzniesionej w latach 1640-165 5 26 i uważanej za interesujący
zabytek „starożytnego” budownictwa ruskiego27. Wydaje się jednak, że
o zastosowaniu owego motywu zadecydowała nie tylko chęć naśladowania
lokalnego wzoru, ale także pragnienie zadeklarowania wierności ukraińskiej
tradycji budownictwa cerkiewnego. Trzeba bowiem pamiętać, że schemat
cerkwi z trzema kopułami był bardzo rozpowszechniony na ziemiach ruskich
w XVII i XVIII wieku28, ale w pierwszej połowie następnego stulecia za-
rzucono go zupełnie w murowanych świątyniach unickich w Galicji, wzno-
sząc z reguły te budowle na podstawie stypizowanych planów tzw. Muster-
22 Tamże, s. 69.
Zob. E. Z a w a 1 e ń, Adaptacja pokarmelickiego kościoła na grecko-katolicką katedrę
w Przemyślu, „üepeMHCbKi JfaoHH”, 5, 1996, nr 1, s. 4.
"4 Archiwum Państwowe w Przemyślu (dalej: APP), Parafie Greckokatolickie w Przemyślu
(dalej: PGK), rkps. 106: Budowa cerkwi na Błoniu 1863-1878, passim.
25 Zob. APP, Archiwum Biskupstwa Greckokatolickiego w Przemyślu, sygn. 69:
Inventarium der Premysler gr.kat. Dom- uncl Pfarrkirche uncl ihre Filialkirchen in Przekopana,
Błonie, Wilcza, 1830
26 APP, PGK, rkps 69: Akta dotyczące cerkwi NMP na Błoniu, 1693-1772, s. 1-2.
7 Zob. B. K e ji i c i e b ł, rajnmmia y MojiyaBHfi. IJyTeBHhix nychMa, C. EleTep-
6yprb 1868, s. 58-61; K. G i r t 1 e r, Przemyśl u zarania doby autonomicznej. Opowiadania
o rzeczach widzianych z zawróceniem wzroku w przeszłość, wyd. A. Fenczak, Przemyśl 1999,
s. 120.
M. jf p a r a h, YKpaiHCbici yepeBjratti pepKBM. PeHe3a i po3Bin ćjpopM, JIłbhb
1937, s. 85-97; R. Brykowski, Drewniana architektura cerkiewna na koronnych
ziemiach Rzeczypospolitej, Warszawa 1995, s. 82-92.