DOI article:
Bednarska, Jadwiga: Z dziejów polskiej ilustracji panegirycznej l połowy XVII wieku – problematyka formalna
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0081
Z DZIEJÓW POLSKIEJ ILUSTRACJI PANEGIRYCZNEJ I POŁOWY XVII WIEKU
77
takty z oficynami niderlandzkimi48. Nie można jednak odrzucić hipotezy, iż rycinę mógł wykonać
w Krakowie jakiś niderlandzki wędrowny rytownik.
Oddziaływanie niderlandzkiego manieryzmu jest również widoczne w rytowanej (przez nie znanego
z nazwiska sztycharza) karcie tytułowej panegiryku Piaseckiego Corona triplici ingenio... z 163349
(il. 5). Jej ogólny schemat kompozycyjny50 wykazuje podobieństwo z ryciną Crispina de Passe
młodszego z ok. 1620 r. (il. 6)51. Za prawdopodobieństwem inspiracji ryciny Crispina de Passe
przemawiają niektóre jej szczegóły, np. korona nad owalnym kartuszem czy powalony na pierwszym
planie jeździec. Analogie wykazują też hełmy dwóch pierwszoplanowych postaci na karcie tytułowej
oraz figur z lewej strony miedziorytu Crispina de Passe.
Również inna ilustracja w panegiryku Piaseckiego, przedstawiająca tronującego Władysława IV,
nawiązuje w swym ogólnym schemacie do miedziorytu zatytułowanego Alegoria rządów Zygmunta III,
autorstwa Schelte A. Bolswerta (il. 7-8)52. Analogie są widoczne w pozie tronującego władcy,
trzymającego w rękach insygnia swej monarszej władzy, jak również w dekoracji dolnej partii
tronu, ozdobionego identycznymi płycinami zaakcentowanymi ornamentem cekinowym; ponadto
w rozwieszonej draperii z motywem węzłów w górze ryciny, po bokach tronu. Charakterystyczny
zwrot głowy orła o rozpostartych skrzydłach został przejęty przez autora ilustracji, który umieścił
u góry parę orłów, podtrzymujących sznur z przymocowaną doń koroną53.
Wpływ rycin wyobrażających personifikacje planet Słońca i Jowisza, rytowanych według kompo-
zycji Martena de Vosa przez Jana Sadelera54, jest widoczny w anonimowej ilustracji panegiryku
M. Kiszki Triwnphale Solium... z 1637 (il. 9-10)55. Z ryciny Sadelera, przedstawiającej personifikację
Słońca, został przejęty kształt rydwanu oraz motyw słońca, umieszczony na osi jednego koła,
natomiast z drugiego miedziorytu przejął anonimowy rytownik motyw dwóch orłów, przedstawionych
w podobnym ruchu.
Najwięcej przykładów zapożyczeń z Egidiusa Sadelera znajdujemy w ilustracjach epitalamium
Sphinx Samsonica... z 1628 r.-S6, rytowanych przez Jana Sabałowicza vel Sabatowicza57. Zapożycze-
nia pochodzą z ikonów emblematów rytowanych przez Egidiusa Sadelera. zawartych w dziele
48 Treiderowa, Ze studiów..., nadbitka, s. 18.
49 H. Piasecki, Corona triplici ingenio: naturae, fortunae, virtutis, Ladislao Sigisnumdo____ 1633 (brak miejsca wydania
druku i nazwiska drukarza). Panegiryk wydano z okazji objęcia tronu przez Władysława IV. Na rycinie karty tytułowej
tego panegiryku personifikacja, uosabiająca prawdopodobnie zwycięskie imperium Władysława IV, posiada potrójną koronę —
symbol potrójnego tytułu władcy — króla Polski, Szwecji i cara Moskwy. Poza tym chodziło zapewne o zademonstrowa-
nie potrójnego geniuszu króla zgodnie z tytułem panegiryku.
50 Program ideowy tej ryciny miał za cel zobrazowanie polityki nowo obranego władcy w oparciu o niedoścignione
wzory antycznego imperium rzymskiego. Nawiązano tu do fragmentów z VI księgi Eneidy, zawierającej sławne posłannictwo
Rzymian: „Regere imperio" — „Debellare superbos" — „Parcere subiectis" — „Pacisąue imponere morem" (VI. 851. 853, 852).
51 Jest to karta tytułowa dzieła, dotyczącego historii Francji (D. Franken, L'Oeuvre gravée des Van de Passe,
Amsterdam-Paris 1881. s. 234, nr 1282).
52 Miedzioryt Schelte A. Bolswerta jest nie datowany; Czapski, op. cit., nr 2251, i Ruszczycówna, op. cit.,
s. 252-253.
?:i Pewne analogie z omawianą ryciną (zwłaszcza w kompozycji i szczegółach dekoracyjnych tronu) wykazuje też
rycina z tronującym Karolem I, zatytułowana In Sapientia Potestas, rytowana przez Cornelisa Galie i N. V. Horsta,
który wykonał partie figuralne (Hollstein, op. cit., t. 7; s. 67, nr 160). Rycina ta nie posiada daty.
54 Chodzi o rycinę z astralnym bogiem słońca z serii 7 planet Planetarum effectus et eorum insignia Zodiaci wg
M. de Vosa, wydaną w Antwerpii w 1585 г., oraz rycinę z Jowiszem z tej samej serii (A. von Wurzbach. Niederidndisches
Kunstler-Lesikon, t. 2, Wien-Leipzig 1910. s. 540. nr 140).
- M. Kiszka, Triumphale solium. Serenissimae Reginae Poloniarum Caeci/iae Renatae... (wyd. drukarnia Akademicka
w Wilnie).
56 [Sebastian Wołucki], Sphinx Samsonica. De Illustrissime! Ursinorum Sarmaticorum seu Ravitarum et Duninorum
Genie... (wyd. J. Rossowski w Warszawie).
57 Wiadomości o Janie Sabałowiczu podają U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexikon der Bildenden Kiinstler —
t. 29. Leipzig 1935, s. 284, powołując się na E. Rastawieckiego, Słownik rytowników polskich. Poznań 1886, s. 261-262.
Rastawiecki powołuje się na G. Pawlikowskiego, Czasopism Naukowy..., Wiadomości o rytownikach Polakach____ Lwów
1829. cz. 8, s. 93. Wszyscy trzej podają wersję nazwiska „Sabatowicz", podczas gdy na ostatniej ilustracji tego panegiryku,
zatytułowanej Eros Anteros sive cherubini, widnieje sygnatura: „Sabałowicz". W tej drugiej wersji podaje jego nazwisko
K. Estreicher. Bibliografia polska, t. 33. Kraków 1939. s. 321.
77
takty z oficynami niderlandzkimi48. Nie można jednak odrzucić hipotezy, iż rycinę mógł wykonać
w Krakowie jakiś niderlandzki wędrowny rytownik.
Oddziaływanie niderlandzkiego manieryzmu jest również widoczne w rytowanej (przez nie znanego
z nazwiska sztycharza) karcie tytułowej panegiryku Piaseckiego Corona triplici ingenio... z 163349
(il. 5). Jej ogólny schemat kompozycyjny50 wykazuje podobieństwo z ryciną Crispina de Passe
młodszego z ok. 1620 r. (il. 6)51. Za prawdopodobieństwem inspiracji ryciny Crispina de Passe
przemawiają niektóre jej szczegóły, np. korona nad owalnym kartuszem czy powalony na pierwszym
planie jeździec. Analogie wykazują też hełmy dwóch pierwszoplanowych postaci na karcie tytułowej
oraz figur z lewej strony miedziorytu Crispina de Passe.
Również inna ilustracja w panegiryku Piaseckiego, przedstawiająca tronującego Władysława IV,
nawiązuje w swym ogólnym schemacie do miedziorytu zatytułowanego Alegoria rządów Zygmunta III,
autorstwa Schelte A. Bolswerta (il. 7-8)52. Analogie są widoczne w pozie tronującego władcy,
trzymającego w rękach insygnia swej monarszej władzy, jak również w dekoracji dolnej partii
tronu, ozdobionego identycznymi płycinami zaakcentowanymi ornamentem cekinowym; ponadto
w rozwieszonej draperii z motywem węzłów w górze ryciny, po bokach tronu. Charakterystyczny
zwrot głowy orła o rozpostartych skrzydłach został przejęty przez autora ilustracji, który umieścił
u góry parę orłów, podtrzymujących sznur z przymocowaną doń koroną53.
Wpływ rycin wyobrażających personifikacje planet Słońca i Jowisza, rytowanych według kompo-
zycji Martena de Vosa przez Jana Sadelera54, jest widoczny w anonimowej ilustracji panegiryku
M. Kiszki Triwnphale Solium... z 1637 (il. 9-10)55. Z ryciny Sadelera, przedstawiającej personifikację
Słońca, został przejęty kształt rydwanu oraz motyw słońca, umieszczony na osi jednego koła,
natomiast z drugiego miedziorytu przejął anonimowy rytownik motyw dwóch orłów, przedstawionych
w podobnym ruchu.
Najwięcej przykładów zapożyczeń z Egidiusa Sadelera znajdujemy w ilustracjach epitalamium
Sphinx Samsonica... z 1628 r.-S6, rytowanych przez Jana Sabałowicza vel Sabatowicza57. Zapożycze-
nia pochodzą z ikonów emblematów rytowanych przez Egidiusa Sadelera. zawartych w dziele
48 Treiderowa, Ze studiów..., nadbitka, s. 18.
49 H. Piasecki, Corona triplici ingenio: naturae, fortunae, virtutis, Ladislao Sigisnumdo____ 1633 (brak miejsca wydania
druku i nazwiska drukarza). Panegiryk wydano z okazji objęcia tronu przez Władysława IV. Na rycinie karty tytułowej
tego panegiryku personifikacja, uosabiająca prawdopodobnie zwycięskie imperium Władysława IV, posiada potrójną koronę —
symbol potrójnego tytułu władcy — króla Polski, Szwecji i cara Moskwy. Poza tym chodziło zapewne o zademonstrowa-
nie potrójnego geniuszu króla zgodnie z tytułem panegiryku.
50 Program ideowy tej ryciny miał za cel zobrazowanie polityki nowo obranego władcy w oparciu o niedoścignione
wzory antycznego imperium rzymskiego. Nawiązano tu do fragmentów z VI księgi Eneidy, zawierającej sławne posłannictwo
Rzymian: „Regere imperio" — „Debellare superbos" — „Parcere subiectis" — „Pacisąue imponere morem" (VI. 851. 853, 852).
51 Jest to karta tytułowa dzieła, dotyczącego historii Francji (D. Franken, L'Oeuvre gravée des Van de Passe,
Amsterdam-Paris 1881. s. 234, nr 1282).
52 Miedzioryt Schelte A. Bolswerta jest nie datowany; Czapski, op. cit., nr 2251, i Ruszczycówna, op. cit.,
s. 252-253.
?:i Pewne analogie z omawianą ryciną (zwłaszcza w kompozycji i szczegółach dekoracyjnych tronu) wykazuje też
rycina z tronującym Karolem I, zatytułowana In Sapientia Potestas, rytowana przez Cornelisa Galie i N. V. Horsta,
który wykonał partie figuralne (Hollstein, op. cit., t. 7; s. 67, nr 160). Rycina ta nie posiada daty.
54 Chodzi o rycinę z astralnym bogiem słońca z serii 7 planet Planetarum effectus et eorum insignia Zodiaci wg
M. de Vosa, wydaną w Antwerpii w 1585 г., oraz rycinę z Jowiszem z tej samej serii (A. von Wurzbach. Niederidndisches
Kunstler-Lesikon, t. 2, Wien-Leipzig 1910. s. 540. nr 140).
- M. Kiszka, Triumphale solium. Serenissimae Reginae Poloniarum Caeci/iae Renatae... (wyd. drukarnia Akademicka
w Wilnie).
56 [Sebastian Wołucki], Sphinx Samsonica. De Illustrissime! Ursinorum Sarmaticorum seu Ravitarum et Duninorum
Genie... (wyd. J. Rossowski w Warszawie).
57 Wiadomości o Janie Sabałowiczu podają U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexikon der Bildenden Kiinstler —
t. 29. Leipzig 1935, s. 284, powołując się na E. Rastawieckiego, Słownik rytowników polskich. Poznań 1886, s. 261-262.
Rastawiecki powołuje się na G. Pawlikowskiego, Czasopism Naukowy..., Wiadomości o rytownikach Polakach____ Lwów
1829. cz. 8, s. 93. Wszyscy trzej podają wersję nazwiska „Sabatowicz", podczas gdy na ostatniej ilustracji tego panegiryku,
zatytułowanej Eros Anteros sive cherubini, widnieje sygnatura: „Sabałowicz". W tej drugiej wersji podaje jego nazwisko
K. Estreicher. Bibliografia polska, t. 33. Kraków 1939. s. 321.