Rocznik Historii Sztuki (16.1987)

Rocznik Historii Sztuki, t. XVI, 1986
PL ISSN 00X0-3472

Wackowi Górskiemu
— przyjacielowi, inspiratorowi,
ilustratorowi

MARIUSZ KARPOWICZ

UWAGI O APLIKACJACH NA OBRAZY I O ROLI SREBER
W DAWNEJ RZECZYPOSPOLITEJ

Czternaście lat temu, w 1970 r. Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki opublikowali mały
rozmiarami, ale bardzo ważny artykuł o srebrnych wotach1. Autorzy zdawali sobie sprawę, że
przy okazji marginalnych z pozoru przedmiotów, jakimi są srebrne wota, towarzyszące z reguły
wszelkim bardziej czczonym wizerunkom kultowym w naszym kraju, atakują problem znacznie
szerszy. Mianowicie problem specjalnej roli srebra w kulturze artystycznej dawnej Rzeczypospolitej.
Oto co napisali w konkluzji: „Srebro, użyte zarówno do wyrobu przedmiotów liturgicznych
i przedmiotów codziennego użytku, jak też do omówionych tu pokrótce zespołów, mających
charakter ornamentalnych uzupełnień większych całości, ma dla owej formuły kulturowej [wypraco-
wanej przez Polskę doby Sarmatyzmu — wtrącenie M. K.] zasadnicze znaczenie".

Artykuł odegrał rolę inspirującą. Wśród różnych prac, jakie spowodował, szczególnie interesujący
wydaje się dwugłos wytrawnych znawców przedmiotu — Ryszarda Brykowskiego i Jana Samka,
poświęcony problematyce srebrnych sukienek na obrazy2. Obaj autorzy poczynili wiele uwag ge-
neralnych przy okazji szczegółowego omawiania prezentowanych trzech tego rodzaju zabytków.
Jeśli dziś odważam się wrócić do spraw sukienek i roli srebra — to przede wszystkim dlatego,
że im dłużej przyglądam się naszej dawnej kulturze, tym trafniejsza i ważniejsza wydaje mi się
teza Chrzanowskiego i Korneckiego oraz tym ciekawiej rysuje się problematyka sukienek na obrazy.
Uwagi, jakie mi się nasunęły, są bardziej obserwacjami, hipotezami czy postulatami badawczymi
niż ugruntowanymi tezami. Obserwacje te są raczej natury bardziej generalnej, brakło mi bowiem
możności i czasu na badania szczegółowe, poszukiwanie punc, określanie autorstwa, lekturę archiwa-
liów. Niech to za mnie zrobią specjaliści od rzemiosła czy złotnictwa, którzy może zechcą zwery-
fikować czy poprawić wnioski, jakie nasunęły mi się w związku z obserwacjami sreber we wnętrzach
naszych kościołów. Dlatego też pozwalam je sobie przedstawić nie w formie kategorycznych
twierdzeń, ale jako serię pytań pod adresem osób bardziej kompetentnych. Pytanie ma bowiem
zwykle znacznie bardziej inspirujące oddziaływanie.

Sukienka czy narastanie srebrnego obrazu? Potocznie wszystkie srebrne blaszki, apliko-
wane na powierzchnie naszych obrazów, nazywane są „sukienkami'1. Myślę, że termin ten jest
daleko idącym uproszczeniem. Sugeruje, że są to jedynie partie ubiorów wykonane z metalu, tym-
czasem rzeczywistość jest bardziej złożona. Istnieje bowiem cała gama możliwości: od szczelnie kryjącej
obraz „sukienki", z wyciętymi tylko otworami na twarze i ręce, aż po stosunkowo niewielkie srebrne
dodatki — blaszki kryjące jedynie minimalny procent powierzchni kompozycji. Kiedy się przegląda

1 T. Chrzanowski, M. Kornecki, Wota srebrne. Z badań nad sztuką Sarmatyzmu w Polsce, „Biluletyn Historii
Sztuki", t. 32, 1970, nr 2, s. 209-214.

2 R. Brykowski, Sukienka-wotum metalowe z Parczewa, „Polska Sztuka Ludowa", t. 26, 1972, nr 1, s. 59-60;
J. Samek, Do zagadnienia sukienek i wotów w sztuce polskiej epoki baroku. {Na marginesie komunikatu R. Brykowskiego
,,Sukienka-wotum metalowe z Praczewa"), Tamże, s. 243-245: R. Brykowski, Sukienka-wotum metalowe ze wsi Ulan
(w nawiązaniu do artykułu dr. hub. Jana Samka), tamże. s. 245-248 (tam też literatura).