DOI Artikel:
Polacy na XXV Międzynarodowym Kongresie Historii Sztuki w Wiedniu
DOI Artikel:Michalski, Sergiusz: Postawa metodologiczna wiedeńskiej szkoły historii sztuki w latach dwudziestych i trzydziestych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0225
Rocznik Historii Sztuki, t. XVI. 1986
PL ISSN 34-72
SERGIUSZ MICHALSKI
POSTAWA METODOLOGICZNA WIEDEŃSKIEJ SZKOŁY HISTORII SZTUKI
W LATACH DWUDZIESTYCH I TRZYDZIESTYCH
W okresie międzywojennym, a więc w czasie stosunkowo krótkim, niemieckojęzyczna historia
sztuki stworzyła dużą ilość metodologii i systemów pojęciowych historii sztuki. Często stanowiły
one element szerszych systemów epistemologiczno-filozoficznych. Jest rzeczą zastanawiającą, że wiele
z nich uległo po drugiej wojnie całkowitemu zapomnieniu. Dla okresu 1900-1945 historia naszej
dyscypliny operuje — by ująć to w sposób hasłowy — ciągiem: Riegl, Dvofâk (jako uosobienie
starszej szkoły wiedeńskiej), Wolfflin, Focillon, Pinder (tylko w odniesieniu do problemu generacji),
Warburg, Panofsky, Sedlmayr. Celem niniejszych rozważań nie jest zakwestionowanie tego już
prawie kanonicznego szeregu ani dokonanie jakichś zasadniczych przewartościowań. Wypada nato-
miast stwierdzić, iż tak ukształtowany obraz metodologicznego rozwoju dyscypliny przesłania dyskusje
metodologiczne okresu międzywojennego, zwłaszcza te ogniskujące się wokół roku 1930. Istniejący
wówczas pluralizm postaw metodologicznych nie da się sprowadzić do nurtu postwólfflinowskiego,
do Kunstgeschichte ais Geistesgeschichte, do wczesnej ikonologii czy do wczesnego strukturalizmu
wokół Sedlmayra.
W niniejszych uwagach więcej będzie dyferencjacji i rozgraniczeń niż prób szukania analogii.
Wynika to chyba ze specyficznej dyspozycji problemowej pracy. Wybierając okres i zakres
„między" wielkimi biegunami metodologicznymi, rozważając problem tzw. typologiczno-rytmicznych
metodologii, co więcej — poświęcając główną uwagę tzw. młodszej wiedeńskiej szkole historii sztuki,
istnieją zaś głosy kwestionujące w ogóle zasadność tego terminu dla okresu po śmierci Dvofâka
(tj. po 1921 г.), napotkać musimy na trudności, które niekiedy przypominają równanie z dwiema
niewiadomymi. Siłą rzeczy nasuwa się tu raczej metoda swoistego odgraniczenia, jak też ukazywania
logiki i konsekwencji poszczególnych wyborów metodologicznych.
Zasadniczą uwagę poświęcę więc pytaniu o zasadność pojęcia „młodszej szkoły wiedeńskiej"
(do której zwyczajowo zaliczani są: Frederick Antal, Hans Tietze, Dagobert Frey, Otto Benesch
i Ernst von Garger)1 — i to o zasadność pojmowaną również od strony niejako negatywnej.
1 Brak jest obszernej pracy, analizującej wiedeńską szkołę i środowisko naukowe (jest to konieczne rozróżnienie)
lat dwudziestych i trzydziestych. Zdaję sobie sprawę, iż proponowane tu dla określenia Antala, Tietzego czy Freya pojęcie
..młodszej wiedeńskiej szkoły historii sztuki" może budzić wątpliwości, gdyż dotychczas termin ten używany był — choć
też tylko sporadycznie — do określenia grupy wczesnych strukturalistów, skupionych wokół Hansa Sedlmayra. Otto Pàchta
czy Guido von Kaschnitz-Weinberga (niekiedy nazywano tych ostatnich również „drugą wiedeńską szkołą historii
sztuki"). W gruncie rzeczy chodzi tu nie tyle o samo nazewnictwo, rzecz skądinąd umowną, lecz o rozróżnienie między
kontynuatorami pewnych aspektów myśli Riegla i Dvofâka a. strukturalistami, którzy w o wiele jednak mniejszym
stopniu nawiązywali do wielkiej tradycji szkoły wiedeńskiej. O wiedeńskiej historii sztuki w latach międzywojennych
informują następujące prace o charakterze cząstkowym (rozprawy Meyera Schapiro i Bognera dotyczą przede wszystkim
strukturalistów): J. von Schlosser, Die Wiener Schule der Kunstgeschichte, RUckblick auf ein Sàkulum deutscher Gelehrtènar-
heit in Ôsterreich, „Mitteilungen des Ôsterreichischen Institutes fur Geschichtsforschung", XIII, 1934, z. 2, s. 145-210; M. Scha-
piro, recenzja z t. 2 Kunstwissenschaftliche Forschungen pt. The New Viennese School, „Art Bulletin", XVIII. 1936, s. 258-266;
D. Frey, Bemerkungen zur „Wiener Schule der Kunstwissenschaft", [w:] Dagobert Frey 1883-1962. Fine Erhmerungsschrift,
herausgegeben mit Unterstiitzung seiner Schiiler, Kollegen und Freunde durch das Kunsthistorische Institut der Universitat Kiel,
Kiel 1962, s. 4-15; L. Kalinowski, Max Dvofâk i jego metoda badań nad sztuką, Warszawa 1974. szczególnie rozdz. 7,
PL ISSN 34-72
SERGIUSZ MICHALSKI
POSTAWA METODOLOGICZNA WIEDEŃSKIEJ SZKOŁY HISTORII SZTUKI
W LATACH DWUDZIESTYCH I TRZYDZIESTYCH
W okresie międzywojennym, a więc w czasie stosunkowo krótkim, niemieckojęzyczna historia
sztuki stworzyła dużą ilość metodologii i systemów pojęciowych historii sztuki. Często stanowiły
one element szerszych systemów epistemologiczno-filozoficznych. Jest rzeczą zastanawiającą, że wiele
z nich uległo po drugiej wojnie całkowitemu zapomnieniu. Dla okresu 1900-1945 historia naszej
dyscypliny operuje — by ująć to w sposób hasłowy — ciągiem: Riegl, Dvofâk (jako uosobienie
starszej szkoły wiedeńskiej), Wolfflin, Focillon, Pinder (tylko w odniesieniu do problemu generacji),
Warburg, Panofsky, Sedlmayr. Celem niniejszych rozważań nie jest zakwestionowanie tego już
prawie kanonicznego szeregu ani dokonanie jakichś zasadniczych przewartościowań. Wypada nato-
miast stwierdzić, iż tak ukształtowany obraz metodologicznego rozwoju dyscypliny przesłania dyskusje
metodologiczne okresu międzywojennego, zwłaszcza te ogniskujące się wokół roku 1930. Istniejący
wówczas pluralizm postaw metodologicznych nie da się sprowadzić do nurtu postwólfflinowskiego,
do Kunstgeschichte ais Geistesgeschichte, do wczesnej ikonologii czy do wczesnego strukturalizmu
wokół Sedlmayra.
W niniejszych uwagach więcej będzie dyferencjacji i rozgraniczeń niż prób szukania analogii.
Wynika to chyba ze specyficznej dyspozycji problemowej pracy. Wybierając okres i zakres
„między" wielkimi biegunami metodologicznymi, rozważając problem tzw. typologiczno-rytmicznych
metodologii, co więcej — poświęcając główną uwagę tzw. młodszej wiedeńskiej szkole historii sztuki,
istnieją zaś głosy kwestionujące w ogóle zasadność tego terminu dla okresu po śmierci Dvofâka
(tj. po 1921 г.), napotkać musimy na trudności, które niekiedy przypominają równanie z dwiema
niewiadomymi. Siłą rzeczy nasuwa się tu raczej metoda swoistego odgraniczenia, jak też ukazywania
logiki i konsekwencji poszczególnych wyborów metodologicznych.
Zasadniczą uwagę poświęcę więc pytaniu o zasadność pojęcia „młodszej szkoły wiedeńskiej"
(do której zwyczajowo zaliczani są: Frederick Antal, Hans Tietze, Dagobert Frey, Otto Benesch
i Ernst von Garger)1 — i to o zasadność pojmowaną również od strony niejako negatywnej.
1 Brak jest obszernej pracy, analizującej wiedeńską szkołę i środowisko naukowe (jest to konieczne rozróżnienie)
lat dwudziestych i trzydziestych. Zdaję sobie sprawę, iż proponowane tu dla określenia Antala, Tietzego czy Freya pojęcie
..młodszej wiedeńskiej szkoły historii sztuki" może budzić wątpliwości, gdyż dotychczas termin ten używany był — choć
też tylko sporadycznie — do określenia grupy wczesnych strukturalistów, skupionych wokół Hansa Sedlmayra. Otto Pàchta
czy Guido von Kaschnitz-Weinberga (niekiedy nazywano tych ostatnich również „drugą wiedeńską szkołą historii
sztuki"). W gruncie rzeczy chodzi tu nie tyle o samo nazewnictwo, rzecz skądinąd umowną, lecz o rozróżnienie między
kontynuatorami pewnych aspektów myśli Riegla i Dvofâka a. strukturalistami, którzy w o wiele jednak mniejszym
stopniu nawiązywali do wielkiej tradycji szkoły wiedeńskiej. O wiedeńskiej historii sztuki w latach międzywojennych
informują następujące prace o charakterze cząstkowym (rozprawy Meyera Schapiro i Bognera dotyczą przede wszystkim
strukturalistów): J. von Schlosser, Die Wiener Schule der Kunstgeschichte, RUckblick auf ein Sàkulum deutscher Gelehrtènar-
heit in Ôsterreich, „Mitteilungen des Ôsterreichischen Institutes fur Geschichtsforschung", XIII, 1934, z. 2, s. 145-210; M. Scha-
piro, recenzja z t. 2 Kunstwissenschaftliche Forschungen pt. The New Viennese School, „Art Bulletin", XVIII. 1936, s. 258-266;
D. Frey, Bemerkungen zur „Wiener Schule der Kunstwissenschaft", [w:] Dagobert Frey 1883-1962. Fine Erhmerungsschrift,
herausgegeben mit Unterstiitzung seiner Schiiler, Kollegen und Freunde durch das Kunsthistorische Institut der Universitat Kiel,
Kiel 1962, s. 4-15; L. Kalinowski, Max Dvofâk i jego metoda badań nad sztuką, Warszawa 1974. szczególnie rozdz. 7,