Rocznik Historii Sztuki (16.1987)

IV GRUPA ROBOCZA: NAJNOWSZE REZULTATY BADAŃ
I ZAMIERZENIA BADAWCZE

Rocznik Historii Sztuki, t. XVI, 1986
PL ISSN 0080-3472

ADAM MAŁKIEWICZ

HISTORIA SZTUKI W POLSCE A „WIEDEŃSKA SZKOŁA HISTORII SZTUKI"*

Jako umowną datę powstania w Polsce nowoczesnej historii sztuki można przyjąć rok 1882 —
rok utworzenia w Krakowie pierwszej na ziemiach polskich uniwersyteckiej Katedry Historii Sztuki
i powierzenia jej Marianowi Sokołowskiemu (1893-1911)1. W opublikowanym w Sprawozdaniach
Komisji Historii Sztuki nekrologu Sokołowskiego Stanisław Turczyński podkreślił jego znakomite
przygotowanie do objęcia tego stanowiska, a przede wszystkim „systematycznie prowadzone, głów-
nie pod kierunkiem profesorów Eitelbergera i Thausinga, studia uniwersyteckie i grun-
towną znajomość sztuki światowej". Charakteryzując dalej postawę badawczą swego mistrza, Tur-
czyński pisał: „Metoda, którą się posługiwał, była nie tylko usprawiedliwioną ze względu
na szkołę, którą Sokołowski przeszedł podczas studiów uniwersyteckich, lecz nie-
zbędną, konieczną dla osiągnięcia wyników, które miała na celu. Polegała ona na zasadzie, że
artystyczne zjawiska przeszłości można ocenić i przedstawić w należytym świetle, wskazać ich
znaczenie dla sztuki i kultury, jedynie na podstawie szczegółowej analizy badanych pomni-
ków i ich zestawieniu z archiwalnymi i bibliograficznymi źródłami, które nadają
naukowym wywodom trwałą wartość, zapewniając analizie faktyczną pewność. Wszy-
stkie prace Mariana Sokołowskiego posiadają ten niezmienny charakter, stale mają na uwadze
faktyczne źródła, dokumentalny punkt oparcia i bibliograficzną oprawę; od pierwszych począwszy,
wywołały one podziw bogactwem myśli i erudycji, przekonywującą [sic] siłą rozumowań i krytycyz-
mem w niezmiernie sumiennym opracowaniu źródeł"2. W przytoczonym tekście Turczyński spre-
cyzował dwa istotne wnioski dotyczące metody naukowej Sokołowskiego :

1. że Sokołowski za główne narzędzie badawcze uważał analizę formalną, a źródła pisane
traktował jako służące tylko sprawdzeniu wniosków, wyciągniętych z analizy samego dzieła sztuki;

2. że metodę taką zawdzięczał Sokołowski wyłącznie studiom odbytym w Wiedniu pod kierun-
kiem Rudolfa von Eitelbergera i Moriza Thausinga.

Z powyższego zdaje się więc wynikać, że dzięki Sokołowskiemu krakowska historia sztuki
stała się tylko swoistą enklawą „szkoły wiedeńskiej" poza Wiedniem. Postawiony w tytule problem
okazuje się przeto istotny już dla początków nowoczesnej historii sztuki w Polsce.

Opinia Turczyńskiego o roli wiedeńskich studiów dla ukształtowania się postawy metodologicznej
Sokołowskiego, powtórzona przez Adama Bochnaka w jego syntetycznych opracowaniach dziejów
polskiej historii sztuki3, stała się powszechnie akceptowanym przekonaniem. Dopiero ostanio Lech
Kalinowski wykazał, że wymaga ono pewnych korekt4.

* Za krytyczne przejrzenie tekstu dzękuję Panu Profesorowi Lechowi Kalinowskiemu,

1 A. Bochnak, Zarys dziejów polskiej historii sztuki, Kraków 1948 (Historia nauki polskiej w monografiach, XXII);
W. Molé, Die Entwicklung und Bedeutung der Kunstgeschichte an der Jagellonischen Universitàt in Krakau, „Osterreichische
Osthefte", VI, 1964, s. 215-225; A. Bochnak, Historia sztuki w Uniwersytecie Jagiellońskim, [w.] Studia z dziejów
Wydziału Filozoficzno-Historyczne go Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1967 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskie-
go, Prace Historyczne, XVI), s. 223-263; tenże. Historia sztuki, [w:] Polska Akademia Umiejętności 1872-1952. Materiały
Sesji Jubileuszowej, Kraków 3-4 V 1973, Wrocław 1974, s. 235-248.

2 S. Turczyński, Marian Sokołowski 1839-1911, „Sprawozdania Komisji Historii Sztuki", VIII, f912, szp. 397-412;
cyt. fragmenty szp. 394 i 400, podkreślenia moje — A.M.

3 Bochnak, Zarys dziejów..., s. 10.

4 L. Kalinowski. Marian Sokołowski, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Historii Sztuki, XVIII
(w druku).