DOI Artikel:
Polacy na XXV Międzynarodowym Kongresie Historii Sztuki w Wiedniu
DOI Artikel:Małkiewicz, Adam: Historia sztuki w Polsce a "wiedeńska szkoła historii sztuki"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0336
332
XXV MIĘDZYNARODOWY KONGRES HISTORII SZTUKI W WIEDNIU
Uznanie dzieła sztuki za źródło podstawowe, a źródeł pisanych za wtórne, służące tylko
weryfikacji wniosków, było dla Sokołowskiego przede wszystkim teoretycznym postulatem metodo-
logicznym. W praktyce bowiem, chociaż z reguły wychodził w badaniach od samego dzieła
sztuki, metoda filologiczno-historyczna przeważała u niego nad stylistyczno-porównawczą. Pod tym
zresztą względem jego postawa badawcza była bliska postawie obu założycieli „szkoły wiedeńskiej",
zwłaszcza Eitelbergera5. Jednak o stopniu bezpośredniej zależności Sokołowskiego od uczonych
wiedeńskich pozwala sądzić analiza przebiegu jego studiów uniwersyteckich.
W archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego brak niestety autentycznego curriculum viîae Soko-
łowskiego, złożonego przezeń przy okazji ubiegania się o habilitację. Zachował się natomiast
późniejszy dokument obcej ręki, zawierający informacje o jego studiach historycznych w Heidelbergu
i Berlinie, prawniczych, zakończonych uzyskaniem licencjatu w Paryżu oraz o studiach w Wiedniu
pod kierunkiem Eitelbergera i Thausinga6. Nie znamy źródła tej ostatniej wiadomości, trudno
jednak przypuszczać, żeby w oficjalnym dokumencie uniwersyteckim mogła się ona pojawić bez
wiedzy — jeśli nie wprost z inicjatywy — samego zainteresowanego. Jak jednak na podstawie archi-
waliów Uniwersytetu Wiedeńskiego wykazał Lech Kalinowski7, Sokołowski studiował w Wiedniu
wyłącznie historię, zaliczając pełny rok akademicki 1872/73. Uczestniczył on wówczas w zajęciach
prowadzonych przez historyków: Ottokara Lorenza, Маха Budingera, Theodora von Siekła, Heinri-
cha Zeissberga i Josefa Aschbacha. Brak więc wśród jego uniwersyteckich nauczycieli Eitelber-
gera, którego Sokołowski — jak możemy domyślać się skądinąd — znał wówczas wyłącznie z wi-
dzenia. Z kolei Thausing nie tylko nie był, ale nawet nie mógł być nauczycielem Sokołowskie-
go, ponieważ profesorem nadzwyczajnym został w 1873 r. i wykłady uniwersyteckie rozpoczął
dopiero w roku akademickim 1873/74, a więc już po studiach wiedeńskich Sokołowskiego i po
jego przeniesieniu się do Krakowa. Niewątpliwe są natomiast późniejsze osobiste kontakty Soko-
łowskiego z obu profesorami wiedeńskimi, a przede wszystkim znajomość ich dorobku naukowego.
0 uznaniu, jakie Sokołowski żywił dla założycieli „szkoły wiedeńskiej", świadczy zarówno wspomnia-
ne „przypisanie się" do grona ich uczniów, jak i opublikowany przezeń w 1885 r. nekrolog
Eitelbergera8.
W Krakowie Sokołowski uzupełnił w latach 1875/76 triennium studiów historycznych. W 1878 r.
doktoryzował się u Józefa Łepkowskiego i w tymże roku habilitował w zakresie historii sztuki
1 archeologii. W momencie jego przyjazdu historia sztuki miała już w Krakowie pewien dorobek,
a instytucjonalne oparcie znajdowała w Uniwersytecie i w założonej wówczas świeżo Akademii
Umiejętności z jej Komisją do Badania Historii Sztuki w Polsce. Już bowiem w 1866 r. powstała
w Uniwersytecie Jagiellońskim Katedra Archeologii, obsadzona przez Józefa Łepkowskiego (1826-
-1894), który trzy lata wcześniej habilitował się z dziedziny archeologii i historii sztuki średnio-
wiecznej. Ten wciąż jeszcze nie doceniany uczony, uważany raczej za starożytnika niż historyka
sztuki9, problematykę historyczno-artystyczną uwzględniał zarówno w dydaktyce, jak i w pracy ba-
dawczej. Podobnie jak profesorowie wiedeńscy łączył on działalność uniwersytecką z aktywnością na
polu muzealnictwa, a także konserwatorstwa, co wpływało na jego bardziej konkretne niż speku-
latywne podejście do problemów sztuki. Będąc promotorem Sokołowskiego, był zarazem jego
jedynym uniwersyteckim nauczycielem historii sztuki.
Wśród badaczy związanych z powstałą w 1873 r. Komisją Historii Sztuki Akademii Umiejętności
wyjątkową pozycję zajmował Władysław Łuszczkiewicz (1828-1900). W zakresie historii sztuki uchodzi
on za samouka, niemniej jego prace, zwłaszcza tyczące się architektury, publikowane od lat
5 O Eitelbergerze i Thausingu zob. m. in. J. von Schlosser, Die Wiener Selmie der Ktmstgeschichte. Riickblick
aufein Sdkulum deutscher Gelehrtenarbeil m Osterreich, „Mitteilungen des Osterreich ischen Instituts fur Geschichtsforschung".
Ergànzungsband XIII, 1934, z. 2, s. 155-160; T. von В orod aj к ie wicz. Aus der Fr uh ze il der Wiener Schule der Kunst gesc hic hle.
Rudolf Eitelberger und Leo Thun, |w:] Festschrift fur Hans Sedlmayr, Miinchen 1962, s. 321-348; A. Rosenauer, Mori:
Thausing und die Wiener Schule der Kunstgeschichte, „Wiener Jahrbuch der Kunstgeschichte", XXXVI, 1983, s. 135-139.
6 Arch. UJ., WF II 122.
7 Kalinowski, op. cit.
8 M. Sokołowski, Rudolf Eitelberger. Wspomnienie pośmiertne, „Przegląd Polski", XIX. 1885, t. 4, s. 372-376.
9 Np. Bochnak, Historia sztuki, s. 224-225: „Trudno jeszcze nazwać historykiem sztuki Józefa Łepkowskiego [...],
byl |on] człowiekiem przeciętnego tylko uzdolnienia i uczonym średniej miary".
XXV MIĘDZYNARODOWY KONGRES HISTORII SZTUKI W WIEDNIU
Uznanie dzieła sztuki za źródło podstawowe, a źródeł pisanych za wtórne, służące tylko
weryfikacji wniosków, było dla Sokołowskiego przede wszystkim teoretycznym postulatem metodo-
logicznym. W praktyce bowiem, chociaż z reguły wychodził w badaniach od samego dzieła
sztuki, metoda filologiczno-historyczna przeważała u niego nad stylistyczno-porównawczą. Pod tym
zresztą względem jego postawa badawcza była bliska postawie obu założycieli „szkoły wiedeńskiej",
zwłaszcza Eitelbergera5. Jednak o stopniu bezpośredniej zależności Sokołowskiego od uczonych
wiedeńskich pozwala sądzić analiza przebiegu jego studiów uniwersyteckich.
W archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego brak niestety autentycznego curriculum viîae Soko-
łowskiego, złożonego przezeń przy okazji ubiegania się o habilitację. Zachował się natomiast
późniejszy dokument obcej ręki, zawierający informacje o jego studiach historycznych w Heidelbergu
i Berlinie, prawniczych, zakończonych uzyskaniem licencjatu w Paryżu oraz o studiach w Wiedniu
pod kierunkiem Eitelbergera i Thausinga6. Nie znamy źródła tej ostatniej wiadomości, trudno
jednak przypuszczać, żeby w oficjalnym dokumencie uniwersyteckim mogła się ona pojawić bez
wiedzy — jeśli nie wprost z inicjatywy — samego zainteresowanego. Jak jednak na podstawie archi-
waliów Uniwersytetu Wiedeńskiego wykazał Lech Kalinowski7, Sokołowski studiował w Wiedniu
wyłącznie historię, zaliczając pełny rok akademicki 1872/73. Uczestniczył on wówczas w zajęciach
prowadzonych przez historyków: Ottokara Lorenza, Маха Budingera, Theodora von Siekła, Heinri-
cha Zeissberga i Josefa Aschbacha. Brak więc wśród jego uniwersyteckich nauczycieli Eitelber-
gera, którego Sokołowski — jak możemy domyślać się skądinąd — znał wówczas wyłącznie z wi-
dzenia. Z kolei Thausing nie tylko nie był, ale nawet nie mógł być nauczycielem Sokołowskie-
go, ponieważ profesorem nadzwyczajnym został w 1873 r. i wykłady uniwersyteckie rozpoczął
dopiero w roku akademickim 1873/74, a więc już po studiach wiedeńskich Sokołowskiego i po
jego przeniesieniu się do Krakowa. Niewątpliwe są natomiast późniejsze osobiste kontakty Soko-
łowskiego z obu profesorami wiedeńskimi, a przede wszystkim znajomość ich dorobku naukowego.
0 uznaniu, jakie Sokołowski żywił dla założycieli „szkoły wiedeńskiej", świadczy zarówno wspomnia-
ne „przypisanie się" do grona ich uczniów, jak i opublikowany przezeń w 1885 r. nekrolog
Eitelbergera8.
W Krakowie Sokołowski uzupełnił w latach 1875/76 triennium studiów historycznych. W 1878 r.
doktoryzował się u Józefa Łepkowskiego i w tymże roku habilitował w zakresie historii sztuki
1 archeologii. W momencie jego przyjazdu historia sztuki miała już w Krakowie pewien dorobek,
a instytucjonalne oparcie znajdowała w Uniwersytecie i w założonej wówczas świeżo Akademii
Umiejętności z jej Komisją do Badania Historii Sztuki w Polsce. Już bowiem w 1866 r. powstała
w Uniwersytecie Jagiellońskim Katedra Archeologii, obsadzona przez Józefa Łepkowskiego (1826-
-1894), który trzy lata wcześniej habilitował się z dziedziny archeologii i historii sztuki średnio-
wiecznej. Ten wciąż jeszcze nie doceniany uczony, uważany raczej za starożytnika niż historyka
sztuki9, problematykę historyczno-artystyczną uwzględniał zarówno w dydaktyce, jak i w pracy ba-
dawczej. Podobnie jak profesorowie wiedeńscy łączył on działalność uniwersytecką z aktywnością na
polu muzealnictwa, a także konserwatorstwa, co wpływało na jego bardziej konkretne niż speku-
latywne podejście do problemów sztuki. Będąc promotorem Sokołowskiego, był zarazem jego
jedynym uniwersyteckim nauczycielem historii sztuki.
Wśród badaczy związanych z powstałą w 1873 r. Komisją Historii Sztuki Akademii Umiejętności
wyjątkową pozycję zajmował Władysław Łuszczkiewicz (1828-1900). W zakresie historii sztuki uchodzi
on za samouka, niemniej jego prace, zwłaszcza tyczące się architektury, publikowane od lat
5 O Eitelbergerze i Thausingu zob. m. in. J. von Schlosser, Die Wiener Selmie der Ktmstgeschichte. Riickblick
aufein Sdkulum deutscher Gelehrtenarbeil m Osterreich, „Mitteilungen des Osterreich ischen Instituts fur Geschichtsforschung".
Ergànzungsband XIII, 1934, z. 2, s. 155-160; T. von В orod aj к ie wicz. Aus der Fr uh ze il der Wiener Schule der Kunst gesc hic hle.
Rudolf Eitelberger und Leo Thun, |w:] Festschrift fur Hans Sedlmayr, Miinchen 1962, s. 321-348; A. Rosenauer, Mori:
Thausing und die Wiener Schule der Kunstgeschichte, „Wiener Jahrbuch der Kunstgeschichte", XXXVI, 1983, s. 135-139.
6 Arch. UJ., WF II 122.
7 Kalinowski, op. cit.
8 M. Sokołowski, Rudolf Eitelberger. Wspomnienie pośmiertne, „Przegląd Polski", XIX. 1885, t. 4, s. 372-376.
9 Np. Bochnak, Historia sztuki, s. 224-225: „Trudno jeszcze nazwać historykiem sztuki Józefa Łepkowskiego [...],
byl |on] człowiekiem przeciętnego tylko uzdolnienia i uczonym średniej miary".