DOI Artikel:
Bednarska, Jadwiga: Z dziejów polskiej ilustracji panegirycznej l połowy XVII wieku – problematyka formalna
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0103
Z DZIEJÓW POLSKIEJ ILUSTRACJI PANEGIRYCZNEJ 1 POŁOWY XVII WIEKU
99
36. J. J. Cramer, Vladislaus rex in hierogyphische Figuren versetzt..., Gdańsk 1635,
odwrocie karty tytułowej, miedzioryt
wyobrażoną w pozie siedzącej Jan Sabałowicz przedstawił ją w pozie stojącej, a w nawiązaniu do
heraldyki (herbu Rawicz) wzbogacił całość o wizerunek niedźwiedzia. Najczęściej sięgał Sabałowicz
do dzieła Typotiusa, zapożyczając nieraz całe kompozycje, a czasem tylko pewne elementy. Do
emblematów dość wiernie nawiązujących do pierwowzorów w dziele Typotiusa należą m. in. ikony
centralnych emblematów w rycinach zatytułowanych Aristeia, Susanna i Eugenia (il. 13, 17 i 15
oraz 41-43)114. W pierwszym z wymienionych emblematów, z symbolicznym wyobrażeniem energii
zgodnie z sensem lemmatu: „Aristeia", chodziło o gloryfikację witalności rodu Wołuckich115. Drugi,
przedstawiający w ikonie łabędzia wśród lilii, z lemmatem: „Candor illaesus", miał na celu rozsławie-
nie cnót małżonki Wołuckiego116. Jej herb Łabędź117, zgodnie z sensem lemmatu: „lam illustrabit
114 Typotius, op. cit., t. 3. s. 142, tabl. 163 i s. 121, tabl. 139 oraz t. I, s. 31. Osobliwe figuralne wyobrażenie
w ikonie centralnego emblematu ryciny Aristeia wykazuje związki z przedstawieniami Diany efeskiej i tzw. paladionami
symbolizującymi Pallas Atenę.
115 Panegiryści nawiązali tu do fragmentów dzieła Apophtegmata Laconica (prawdopodobnie autorstwa Plutarcha,
wyd. Wenecja 1508, odwrocie karty 61). Opisana tam historia, udowadniająca wyższość umiejętnej edukacji, dotyczyła
tresury dwóch psów myśliwskich, których sylwetki widać po bokach centralnej figury. Siedem koron, zdobiących dolny
korpus figury, miało symbolizować tyleż braci Sebastiana Wołuckiego. Lemmat: „Nobilitate et Virtute" nawiązuje do
satyry Juwenalisa [Sphinx Samsonica..., odwrocie karty „D"; Ju wenalis,. Satyra VIII, 20).
116 Usytuowane nad łabędziem nietoperze miały symboliczną wymowę. Panegiryści mieli za cel — na przykładzie
nieskazitelnego blasku łabędzia, któremu nie szkodzi nawet cień demonicznych nietoperzy — unaocznić pełnię szczęścia
młodej pary. Na ujemną symbolikę nietoperzy wpłynęły zdarzenia, opisane przez Owidiusza w Metamorfozach, o nie-
posłusznych córkach Minyasa, zamienionych przez Bacchusa za karę w te zwierzęta (IV, 405-416).
117 Łabędź był ptakiem poświęconym Apollinowi i w starożytnych auspicjach wróżył pomyślność; np. w ikonie central-
nego emblematu ryciny Salus Puhlica (z lemmatem: „Este duces"), zdobiącej ten sam panegiryk, wyobrażono parę łabędzi
w locie, towarzyszących okrętowi. Panegiryści nawiązali tu do fragmentu z ks. I Eneidy, który dotyczył szczęśliwej
wróżby z lotu dwunastu łabędzi (I, 390-401). Według nich sławni wodzowie pieczętujący się herbem Łabędź, tacy jak
Piotr Dunin, mimo burz, które wstrząsały „okrętem Rzeczypospolitej", przyczyniali się do jej ocalenia. Lemmat: „Este
duces" stanowi fragment wiersza z ks. VI Eneidy (VI. 194).
99
36. J. J. Cramer, Vladislaus rex in hierogyphische Figuren versetzt..., Gdańsk 1635,
odwrocie karty tytułowej, miedzioryt
wyobrażoną w pozie siedzącej Jan Sabałowicz przedstawił ją w pozie stojącej, a w nawiązaniu do
heraldyki (herbu Rawicz) wzbogacił całość o wizerunek niedźwiedzia. Najczęściej sięgał Sabałowicz
do dzieła Typotiusa, zapożyczając nieraz całe kompozycje, a czasem tylko pewne elementy. Do
emblematów dość wiernie nawiązujących do pierwowzorów w dziele Typotiusa należą m. in. ikony
centralnych emblematów w rycinach zatytułowanych Aristeia, Susanna i Eugenia (il. 13, 17 i 15
oraz 41-43)114. W pierwszym z wymienionych emblematów, z symbolicznym wyobrażeniem energii
zgodnie z sensem lemmatu: „Aristeia", chodziło o gloryfikację witalności rodu Wołuckich115. Drugi,
przedstawiający w ikonie łabędzia wśród lilii, z lemmatem: „Candor illaesus", miał na celu rozsławie-
nie cnót małżonki Wołuckiego116. Jej herb Łabędź117, zgodnie z sensem lemmatu: „lam illustrabit
114 Typotius, op. cit., t. 3. s. 142, tabl. 163 i s. 121, tabl. 139 oraz t. I, s. 31. Osobliwe figuralne wyobrażenie
w ikonie centralnego emblematu ryciny Aristeia wykazuje związki z przedstawieniami Diany efeskiej i tzw. paladionami
symbolizującymi Pallas Atenę.
115 Panegiryści nawiązali tu do fragmentów dzieła Apophtegmata Laconica (prawdopodobnie autorstwa Plutarcha,
wyd. Wenecja 1508, odwrocie karty 61). Opisana tam historia, udowadniająca wyższość umiejętnej edukacji, dotyczyła
tresury dwóch psów myśliwskich, których sylwetki widać po bokach centralnej figury. Siedem koron, zdobiących dolny
korpus figury, miało symbolizować tyleż braci Sebastiana Wołuckiego. Lemmat: „Nobilitate et Virtute" nawiązuje do
satyry Juwenalisa [Sphinx Samsonica..., odwrocie karty „D"; Ju wenalis,. Satyra VIII, 20).
116 Usytuowane nad łabędziem nietoperze miały symboliczną wymowę. Panegiryści mieli za cel — na przykładzie
nieskazitelnego blasku łabędzia, któremu nie szkodzi nawet cień demonicznych nietoperzy — unaocznić pełnię szczęścia
młodej pary. Na ujemną symbolikę nietoperzy wpłynęły zdarzenia, opisane przez Owidiusza w Metamorfozach, o nie-
posłusznych córkach Minyasa, zamienionych przez Bacchusa za karę w te zwierzęta (IV, 405-416).
117 Łabędź był ptakiem poświęconym Apollinowi i w starożytnych auspicjach wróżył pomyślność; np. w ikonie central-
nego emblematu ryciny Salus Puhlica (z lemmatem: „Este duces"), zdobiącej ten sam panegiryk, wyobrażono parę łabędzi
w locie, towarzyszących okrętowi. Panegiryści nawiązali tu do fragmentu z ks. I Eneidy, który dotyczył szczęśliwej
wróżby z lotu dwunastu łabędzi (I, 390-401). Według nich sławni wodzowie pieczętujący się herbem Łabędź, tacy jak
Piotr Dunin, mimo burz, które wstrząsały „okrętem Rzeczypospolitej", przyczyniali się do jej ocalenia. Lemmat: „Este
duces" stanowi fragment wiersza z ks. VI Eneidy (VI. 194).