DOI Artikel:
Bednarska, Jadwiga: Z dziejów polskiej ilustracji panegirycznej l połowy XVII wieku – problematyka formalna
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0107
Z DZIEJÓW POLSKIEJ ILUSTRACJI PANEG1RYCZNEJ 1 POŁOWY XVII WIEKU
103
43. J. Typotius, Symbolu Divina et Humana Pontificum, Imperatorum, Regum____
t. 1 Praga 1601, emblemat: „Jam ilustrabit omnia"
omnia"118, ma być rękojmią szczęścia małżeńskiego119. O wiele większą grupę tworzą emblematy,
w których rytownik przejął zaledwie sam układ kompozycyjny, zmieniając jednocześnie treść, aktuali-
zując ją i dostosowując do swych potrzeb. Dla przykładu można by przytoczyć cały szereg
w ten sposób przekształconych emblematów, jak choćby kolejny piąty z lemmatem : „Paulatim"
czy drugi z lemmatem: „Нос opus est"120, obydwa zdobiące pierwszą rycinę w tym panegiryku,
z centralnym wyobrażeniem Arminiusza (il. 11)121. Sabałowicz w porównaniu z pierwowzorami
u Typotiusa, ze względu na heraldyczną wymowę programu całej ilustracji122, zmienił w pierwszym
z wymienionych emblematów lwa na niedźwiedzia123.
118 W emblemacie centralnym ryciny Eugenia inspirował panegirystów fragment z dzielą Klaudiana, opisujący podróż
Apolla z kraju Hyperborejów na południe (Panegiryk z okazji VI konsulatu cesarza Honoriusza, [w:] The Loeb Classical
Library, nr 136, Claudia», t. 2, Cambridge 1956, w. 25-38, s. 76-77, oraz Sphinx Samsonica..., odwrocie nie liczbowanej
karty F?).
119 Za pomocą emblematów ryciny Eugenia dążyli panegiryści do przeciwstawienia cnót łabędzia różnym przywarom,
napiętnowanym w Metamorfozach Owidiusza, m. in. gadatliwości, zmienności uczuć czy złośliwości, chcąc w ten sposób
podkreślić cnoty Z. Owadowskiej (V. 662-678, i V, 460-467). Lemmat pierwszego emblematu ryciny Eugenia: „Uni mea
gaudia servo", sławiący Apolla, stanowi fragment wiersza siódmej księgi Metamorfoz (VII, 738-739).
120 Lemmat: „Нос opus est" stanowi fragment wiersza z ks. VI Eneidy, zaś jego treść nawiązuje do proroctwa
Daniela (Eneicla, VI, 129; zob. Dielitz, op. cit., s. 133).
121 Wygląd osobliwego rycerza z różą (uchodzącą za znak wojenny), wagą (symbolizującą niepewność walki) i niedźwie-
dziem na jego piersi (uosabiającym nieustraszonego i niezwyciężonego wojownika) miał wyobrazić germańskie bóstwo
Irminsul (L. Bisciola, Horarum subsecivarum, t. 1, Ingolstadt 1611, ks. XX, rozdz. XIII, szp. 1546-1549; A. Krantzius,
Rerum Germanicarum Historii clariss. Saxonia, Frankfurt 1580, ks. II, rozdz, 9, s. 35-36; K. Niesiecki, Herbarz
polski, t. 7, Leipzig 1841. s. 98).
122 Niemiecki ewangelicki teolog Georg Spalatyn zidentyfikował osobliwą postać rycerza, widoczną na rycinie,
z wodzem Cherusków Arminiuszem, zaś inwencją panegirystów było uznanie opisanej postaci za protoplastę Wołuckich
(G. Spalatinus, Historia Ar minii Germanorum contra Romanos Ducus, [w:] S. Schardius. Redivivus sive Rerum
Germanicarum scriptores varii o/im A. D., t. 1, Giessae 1673, rozdz. I, s. 259, i rozdz. XXXIII, s. 268: oraz K.
Miillenhoff, Die Germania des Tacitus, Deutsche Altertumskunde, t. 4, Berlin 1900, rozdz. 2, s. 117 i 520).
12? Typotius, op. cit., t. 2, s. 176 i 88.
103
43. J. Typotius, Symbolu Divina et Humana Pontificum, Imperatorum, Regum____
t. 1 Praga 1601, emblemat: „Jam ilustrabit omnia"
omnia"118, ma być rękojmią szczęścia małżeńskiego119. O wiele większą grupę tworzą emblematy,
w których rytownik przejął zaledwie sam układ kompozycyjny, zmieniając jednocześnie treść, aktuali-
zując ją i dostosowując do swych potrzeb. Dla przykładu można by przytoczyć cały szereg
w ten sposób przekształconych emblematów, jak choćby kolejny piąty z lemmatem : „Paulatim"
czy drugi z lemmatem: „Нос opus est"120, obydwa zdobiące pierwszą rycinę w tym panegiryku,
z centralnym wyobrażeniem Arminiusza (il. 11)121. Sabałowicz w porównaniu z pierwowzorami
u Typotiusa, ze względu na heraldyczną wymowę programu całej ilustracji122, zmienił w pierwszym
z wymienionych emblematów lwa na niedźwiedzia123.
118 W emblemacie centralnym ryciny Eugenia inspirował panegirystów fragment z dzielą Klaudiana, opisujący podróż
Apolla z kraju Hyperborejów na południe (Panegiryk z okazji VI konsulatu cesarza Honoriusza, [w:] The Loeb Classical
Library, nr 136, Claudia», t. 2, Cambridge 1956, w. 25-38, s. 76-77, oraz Sphinx Samsonica..., odwrocie nie liczbowanej
karty F?).
119 Za pomocą emblematów ryciny Eugenia dążyli panegiryści do przeciwstawienia cnót łabędzia różnym przywarom,
napiętnowanym w Metamorfozach Owidiusza, m. in. gadatliwości, zmienności uczuć czy złośliwości, chcąc w ten sposób
podkreślić cnoty Z. Owadowskiej (V. 662-678, i V, 460-467). Lemmat pierwszego emblematu ryciny Eugenia: „Uni mea
gaudia servo", sławiący Apolla, stanowi fragment wiersza siódmej księgi Metamorfoz (VII, 738-739).
120 Lemmat: „Нос opus est" stanowi fragment wiersza z ks. VI Eneidy, zaś jego treść nawiązuje do proroctwa
Daniela (Eneicla, VI, 129; zob. Dielitz, op. cit., s. 133).
121 Wygląd osobliwego rycerza z różą (uchodzącą za znak wojenny), wagą (symbolizującą niepewność walki) i niedźwie-
dziem na jego piersi (uosabiającym nieustraszonego i niezwyciężonego wojownika) miał wyobrazić germańskie bóstwo
Irminsul (L. Bisciola, Horarum subsecivarum, t. 1, Ingolstadt 1611, ks. XX, rozdz. XIII, szp. 1546-1549; A. Krantzius,
Rerum Germanicarum Historii clariss. Saxonia, Frankfurt 1580, ks. II, rozdz, 9, s. 35-36; K. Niesiecki, Herbarz
polski, t. 7, Leipzig 1841. s. 98).
122 Niemiecki ewangelicki teolog Georg Spalatyn zidentyfikował osobliwą postać rycerza, widoczną na rycinie,
z wodzem Cherusków Arminiuszem, zaś inwencją panegirystów było uznanie opisanej postaci za protoplastę Wołuckich
(G. Spalatinus, Historia Ar minii Germanorum contra Romanos Ducus, [w:] S. Schardius. Redivivus sive Rerum
Germanicarum scriptores varii o/im A. D., t. 1, Giessae 1673, rozdz. I, s. 259, i rozdz. XXXIII, s. 268: oraz K.
Miillenhoff, Die Germania des Tacitus, Deutsche Altertumskunde, t. 4, Berlin 1900, rozdz. 2, s. 117 i 520).
12? Typotius, op. cit., t. 2, s. 176 i 88.