DOI Artikel:
Polacy na XXV Międzynarodowym Kongresie Historii Sztuki w Wiedniu
DOI Artikel:Jaroszewski, Tadeusz Stefan: Wiedeńskie atelier Fellner & Helmer i Polska
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0325
TADEUSZ S. JAROSZEWSKI - WIEDEŃSKIE ATELIER FELLNER & HELMER I POLSKA 321
bowiem wymogom zamawiającego. Nie zachowały się (bądź nie zostały odnalezione) rysunki,
nadesłane przez atelier Fellner & Helmer z Wiednia.
Dla Lwowa atelier Fellner & Helmer zaprojektowało budynki kasyna i hotelu. Gmach Kasyna
Narodowego Szlacheckiego powstał w 1898 r. i należy do najpiękniejszych neobarokowych bu-
dowli stworzonych przez wiedeńskie atelier14. Fasada wychodząca na ul. Mickiewicza zadziwia
malowniczością, osiągniętą wielkimi arkadami pierwszego piętra i lekko wypukłymi ryzalitami skraj-
nymi, zwieńczonymi fantazyjnymi późnobarokowymi szczytami. Wnętrze gmachu, a zwłaszcza hall
i klatka schodowa, noszą cechy późnego baroku i modernizmu wiedeńskiego. Budowę gmachu
prowadzili dwaj architekci lwowscy Łyszkiewicz i Pszorn. Roboty ukończono jesienią 1898 r.15
Hotel George'a wzniesiono w 1901 г.16. Budynek skomponowano w duchu renesansu francuskiego;
przypominał on nieco słynny dom Thoneta w Wiedniu, projektowany przez to samo atelier17.
W niszach na skraju elewacji bocznych umieszczono rzeźby, przedstawiające Europę, Amerykę,
Afrykę i Azję. W elewację frontową wprawiono płaskorzeźbę ze św. Jerzym, pochodzącą z bu-
dynku hotelowego, który stał tu przedtem. Hotel pod tym samym godłem istniał tu od początku
XIX stulecia 18.
Listę pałaców, projektowanych przez atelier Fellner & Helmer, rozpoczyna neobarokowy pałac
Goetzów w Okocimiu, wzniesiony w 1898 r. dla właściciela wielkiego browaru barona Jana
Goetza19. Podłużny, nieregularny pałac wyróżnia się wspaniałym ogrodem zimowym, skomponowa-
nym w duchu modernizmu wiedeńskiego.
Kolejną siedzibą, projektowaną przez wiedeńskie atelier, jest neogotycki pałac w miejscowości
Jabłoń na Podlasiu, wzniesiony w latach 1904-1905 dla hr. Tomasza Zamoyskiego20. Architektura
pałacu nawiązuje do późnego gotyku angielskiego i do manieryzmu. Zastosowanie tych właśnie
form stylowych uznać możemy za wyjątkowe w działalności atelier Fellner & Helmer.
Pomiędzy rokiem 1903 a 1906 przebudowano według projektu Ferdinanda Fellnera pałac hr.
Józefa Potockiego w Antoninach na Wołyniu21. Fellner gruntownie przekształcił stary pałac i od
nowa wzniósł jego część środkową. Całość skomponował w duchu późnego baroku. Zarówno
architektura zewnętrzna pałacu, jak i jego wnętrza, przypominają bardzo wspomniany już pałac
w Okocimiu. Pałac w Antoninach został spalony w 1919 r.
zarząd towarzystwa, zmuszona była plany Helmer i Fellner odrzucić, a wykonanie nowych polecić warszawskiemu architek-
cie p. Karolowi Kozłowskiemu". O gmachu Filharmonii w Warszawie por. pracę magisterską M. Wróblewskiej, Archi-
tektura gmachu Filharmonii w Warszawie, Warszawa 1980 (maszynopis w archiwum Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu
Warszawskiego; udział atelier Fellner & Helmer omówiony na s. 9-10).
14 J. Piotrowski, Lemberg und Umgebung (Żółkiew, Podhorce, Brzeżany und and.). Handhuch fur Kunstliebhaber
Und Reisende, Lemberg—Leipzig—Wien [b.d.], s. 146; M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Lwowie, Lwów—Warszawa
1925 (wyd. 2), s. 144.
15 Les Châteaux de Pologne, 1-er fascicule, Varsovie 1929, artykuł Le Casino National â Léopol, s. 5.
16 Piotrowski, op. cit., s. 150: Orłowicz, op. cit.. s. 95.
17 Joseph, op. cit., s. 642, il. 675, s. 647; powstał w latach 1875-1876.
18 Orłowicz, op. cit., s. 95.
19 Oto tekst napisu fundacyjnego, umieszczonego na kominie w elewacji ogrodowej pałacu w Okocimiu:
DOMUS HAEC
AEDIFICATA EST ANNO DOMINI
MDCÇCLXXXXVIII
PER CONJUGES JOANNEM GOETZ
NOBILEM DE OKOCIM ET
SOPHIAM DE COMITIBUS SUMIŃSKI
JUXTA PROJECTUM ARCHITECTARUM
FELLNER & HELMER CR.
CONSILIARIORUM ARCHITECTURAE.
Pałac Goetzów-Okocimskich w Okocimiu nie doczekał się dotąd opracowania. Został tylko zasygnalizowany przez
artykuł T. S. Jaroszewskiego, Architektura neoharokowa w Polsce, [w:] Sztuka 1 pol. XVIII wieku. Warszawa 1981.
s. 354, oraz przez książkę T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego, Sztuka ziemi krakowskiej. Kraków 1982,
s. 514-515.
20 T. S. Jaroszewski. O siedzibach neogotyckich w Polsce. Warszawa 1981. s. 205-207.
21 T. S. Jaroszewski, Materiały do dziejów pałacu Potockich w Antoninach, „Rocznik Muzeum Narodowego w War-
szawie", XXIX. 1985, s. 329-368.
41 - Rocznik Historii Sztuki t. XVI
bowiem wymogom zamawiającego. Nie zachowały się (bądź nie zostały odnalezione) rysunki,
nadesłane przez atelier Fellner & Helmer z Wiednia.
Dla Lwowa atelier Fellner & Helmer zaprojektowało budynki kasyna i hotelu. Gmach Kasyna
Narodowego Szlacheckiego powstał w 1898 r. i należy do najpiękniejszych neobarokowych bu-
dowli stworzonych przez wiedeńskie atelier14. Fasada wychodząca na ul. Mickiewicza zadziwia
malowniczością, osiągniętą wielkimi arkadami pierwszego piętra i lekko wypukłymi ryzalitami skraj-
nymi, zwieńczonymi fantazyjnymi późnobarokowymi szczytami. Wnętrze gmachu, a zwłaszcza hall
i klatka schodowa, noszą cechy późnego baroku i modernizmu wiedeńskiego. Budowę gmachu
prowadzili dwaj architekci lwowscy Łyszkiewicz i Pszorn. Roboty ukończono jesienią 1898 r.15
Hotel George'a wzniesiono w 1901 г.16. Budynek skomponowano w duchu renesansu francuskiego;
przypominał on nieco słynny dom Thoneta w Wiedniu, projektowany przez to samo atelier17.
W niszach na skraju elewacji bocznych umieszczono rzeźby, przedstawiające Europę, Amerykę,
Afrykę i Azję. W elewację frontową wprawiono płaskorzeźbę ze św. Jerzym, pochodzącą z bu-
dynku hotelowego, który stał tu przedtem. Hotel pod tym samym godłem istniał tu od początku
XIX stulecia 18.
Listę pałaców, projektowanych przez atelier Fellner & Helmer, rozpoczyna neobarokowy pałac
Goetzów w Okocimiu, wzniesiony w 1898 r. dla właściciela wielkiego browaru barona Jana
Goetza19. Podłużny, nieregularny pałac wyróżnia się wspaniałym ogrodem zimowym, skomponowa-
nym w duchu modernizmu wiedeńskiego.
Kolejną siedzibą, projektowaną przez wiedeńskie atelier, jest neogotycki pałac w miejscowości
Jabłoń na Podlasiu, wzniesiony w latach 1904-1905 dla hr. Tomasza Zamoyskiego20. Architektura
pałacu nawiązuje do późnego gotyku angielskiego i do manieryzmu. Zastosowanie tych właśnie
form stylowych uznać możemy za wyjątkowe w działalności atelier Fellner & Helmer.
Pomiędzy rokiem 1903 a 1906 przebudowano według projektu Ferdinanda Fellnera pałac hr.
Józefa Potockiego w Antoninach na Wołyniu21. Fellner gruntownie przekształcił stary pałac i od
nowa wzniósł jego część środkową. Całość skomponował w duchu późnego baroku. Zarówno
architektura zewnętrzna pałacu, jak i jego wnętrza, przypominają bardzo wspomniany już pałac
w Okocimiu. Pałac w Antoninach został spalony w 1919 r.
zarząd towarzystwa, zmuszona była plany Helmer i Fellner odrzucić, a wykonanie nowych polecić warszawskiemu architek-
cie p. Karolowi Kozłowskiemu". O gmachu Filharmonii w Warszawie por. pracę magisterską M. Wróblewskiej, Archi-
tektura gmachu Filharmonii w Warszawie, Warszawa 1980 (maszynopis w archiwum Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu
Warszawskiego; udział atelier Fellner & Helmer omówiony na s. 9-10).
14 J. Piotrowski, Lemberg und Umgebung (Żółkiew, Podhorce, Brzeżany und and.). Handhuch fur Kunstliebhaber
Und Reisende, Lemberg—Leipzig—Wien [b.d.], s. 146; M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Lwowie, Lwów—Warszawa
1925 (wyd. 2), s. 144.
15 Les Châteaux de Pologne, 1-er fascicule, Varsovie 1929, artykuł Le Casino National â Léopol, s. 5.
16 Piotrowski, op. cit., s. 150: Orłowicz, op. cit.. s. 95.
17 Joseph, op. cit., s. 642, il. 675, s. 647; powstał w latach 1875-1876.
18 Orłowicz, op. cit., s. 95.
19 Oto tekst napisu fundacyjnego, umieszczonego na kominie w elewacji ogrodowej pałacu w Okocimiu:
DOMUS HAEC
AEDIFICATA EST ANNO DOMINI
MDCÇCLXXXXVIII
PER CONJUGES JOANNEM GOETZ
NOBILEM DE OKOCIM ET
SOPHIAM DE COMITIBUS SUMIŃSKI
JUXTA PROJECTUM ARCHITECTARUM
FELLNER & HELMER CR.
CONSILIARIORUM ARCHITECTURAE.
Pałac Goetzów-Okocimskich w Okocimiu nie doczekał się dotąd opracowania. Został tylko zasygnalizowany przez
artykuł T. S. Jaroszewskiego, Architektura neoharokowa w Polsce, [w:] Sztuka 1 pol. XVIII wieku. Warszawa 1981.
s. 354, oraz przez książkę T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego, Sztuka ziemi krakowskiej. Kraków 1982,
s. 514-515.
20 T. S. Jaroszewski. O siedzibach neogotyckich w Polsce. Warszawa 1981. s. 205-207.
21 T. S. Jaroszewski, Materiały do dziejów pałacu Potockich w Antoninach, „Rocznik Muzeum Narodowego w War-
szawie", XXIX. 1985, s. 329-368.
41 - Rocznik Historii Sztuki t. XVI