DOI Heft:
Recenzje
DOI Artikel:Marcinkowski, Wojciech: ,,Od van Eycka do Dürera. Staroniderlandzcy mistrzowie a malarstwo Europy Środkowej 1430-1530'': Brugia, Groeningemuseum, 28 października 2010-30 stycznia 2011
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21225#0310
308 Wojciech Marcinkowski
z centralnie umieszczoną Marią, a całkiem szczególnie Zwiastowanie na awersie lewego
skrzydła.
Naśladowców znalazły właściwie wszystkie Rogierowe ujęcia Zwiastowania. Przykła-
dowo Mistrz Skrzydeł Ołtarzowych wSterzing (1458) nawiązuje do Rogierowego Zwiasto-
wania w Luwrze (kompozycja pozioma)26. U Friedricha Herlina w malowanych partiach
Retabulum w Nórdlingen (powstawało najpóźniej od 1459) - fundacji właściciela zajazdu
Jacoba Fuchsharta i jego pasierba Heinricha Mullera, handlującego z Niderlandami (ubra-
nego po burgundzku na jednej ze scen skrzydeł!) - Zwiastowanie zainspirowane jest Re-
tabulum św. Kolumbana. Podobnie rzecz się ma z architektonicznymi kulisami Ofiarowa-
nia w świątyni, podczas gdy kompozycja Nawiedzenia nawiązuje do Rogierowego obrazu
z Lipska (Museum der bildenden Kunste)2'.
Z Nórdlingen wiąże się zresztą ciekawy przekaz, mówiący o stawianiu znaku równości
między wysokimi kompetencjami a znajomością sztuki niderlandzkiej28. Pewien „frómbd
maler” starający się o obywatelstwo miasta Nórdlingen podaje przed radą miejską, na do-
wód swoich kompetencji: „das er mit Niederlendischer arbait umbget”, dosłownie -
że umie obchodzić się z manierą niderlandzką, umie pracować na sposób niderlandzki.
Jak na tym tle przedstawiały się eksponaty z Muzeum Narodowego w Krakowie?
Obecność na wystawie dwóch obrazów relikwiarzowych z Kaplicy Kuśnierzy przy ko-
ściele Mariackim w Krakowie ok. 1470-1480 (il. 1), przypisywanych Janowi Wielkiemu
(poświadczony w Krakowie od 1466 r. zmarły w 1497 r.)29 wynikała z tradycyjnego pod-
kreślania przez polską literaturę ich „niderlandyzmu”. Wskazywano tu na ich pogłębienie
przestrzenne, co można jednak rozpatrywać tylko w odniesieniu do Koronacji Marii, bo
posadzka w Zwiastowaniu „staje dęba”! Dalej, i to już bardziej zasadne, powoływano się
na elementy realizmu w odtwarzaniu szczegółów i motywów „rodzajowych” towarzyszą-
cych głównym tematom. Z dziełami wielkich mistrzów niderlandzkich kojarzono np. typ
postaci i ubiór Gabriela w Zwiastowaniu Marii, motyw asysty anielskiej itd. Te tezy, w świe-
tle obserwacji poczynionych na wystawie w Brugii, trzeba zrelatywizować. Jak wspomniano
już wyżej, immanentną cechą malarstwa staroniderlandzkiego było symulowanie właści-
wości powierzchniowo-teksturalnych wyłącznie malarskimi środkami. Tu właśnie widać
kontrast do „ais niederlandisch geltenden” obrazów tablicowych Europy Środkowej, gdzie
ciągle w duchu sztuki około 1400 r. uzyskiwano efekty powierzchniowe poprzez aplikacje,
szrafowanie, puncowanie, reliefowe formowanie gruntu kredowego itd.30 Co do schematu
ikonograficznego to w przypadku Koronacji jest on górnowłoski, a nie niderlandzki31.
Kolejne nasze dzieło pokazane w Brugii to obraz Nicolausa Haberschracka (poświad-
czony od 1454 r. zmarły ok. 1486) Modlitwa w Ogrojcu (na rewersie Obrzezanie Jezusa),
26 A.-F. Kóllermann, op. cit., s. 73-74.
2' Ibidem, s. 74-77; nr kat. 210, s. 394-395 (A.-F. Kóllermann).
28 Ch. Metzger, Ais die Bilder laufen lernten. Die Rolle der Druckgrafik ais vermittelndes Mediums. [w:]
Van Eyck bis Diirer..., s. 106.
29 Van Eyck bis Diirer..., nr kat. 272, s. 500 (W. Marcinkowski).
30 T.-H. Borchert,op. cit., s. 24-25.
31 Zob. w tymże tomie: I. Flor, W. Marcinkowski, Eine Jan Wielki zugeschriebene Marienkrónung
nach Yeroneser Yorgabe. Die Ikonographie des „Yeroneser Typus“, s. 241-254.
z centralnie umieszczoną Marią, a całkiem szczególnie Zwiastowanie na awersie lewego
skrzydła.
Naśladowców znalazły właściwie wszystkie Rogierowe ujęcia Zwiastowania. Przykła-
dowo Mistrz Skrzydeł Ołtarzowych wSterzing (1458) nawiązuje do Rogierowego Zwiasto-
wania w Luwrze (kompozycja pozioma)26. U Friedricha Herlina w malowanych partiach
Retabulum w Nórdlingen (powstawało najpóźniej od 1459) - fundacji właściciela zajazdu
Jacoba Fuchsharta i jego pasierba Heinricha Mullera, handlującego z Niderlandami (ubra-
nego po burgundzku na jednej ze scen skrzydeł!) - Zwiastowanie zainspirowane jest Re-
tabulum św. Kolumbana. Podobnie rzecz się ma z architektonicznymi kulisami Ofiarowa-
nia w świątyni, podczas gdy kompozycja Nawiedzenia nawiązuje do Rogierowego obrazu
z Lipska (Museum der bildenden Kunste)2'.
Z Nórdlingen wiąże się zresztą ciekawy przekaz, mówiący o stawianiu znaku równości
między wysokimi kompetencjami a znajomością sztuki niderlandzkiej28. Pewien „frómbd
maler” starający się o obywatelstwo miasta Nórdlingen podaje przed radą miejską, na do-
wód swoich kompetencji: „das er mit Niederlendischer arbait umbget”, dosłownie -
że umie obchodzić się z manierą niderlandzką, umie pracować na sposób niderlandzki.
Jak na tym tle przedstawiały się eksponaty z Muzeum Narodowego w Krakowie?
Obecność na wystawie dwóch obrazów relikwiarzowych z Kaplicy Kuśnierzy przy ko-
ściele Mariackim w Krakowie ok. 1470-1480 (il. 1), przypisywanych Janowi Wielkiemu
(poświadczony w Krakowie od 1466 r. zmarły w 1497 r.)29 wynikała z tradycyjnego pod-
kreślania przez polską literaturę ich „niderlandyzmu”. Wskazywano tu na ich pogłębienie
przestrzenne, co można jednak rozpatrywać tylko w odniesieniu do Koronacji Marii, bo
posadzka w Zwiastowaniu „staje dęba”! Dalej, i to już bardziej zasadne, powoływano się
na elementy realizmu w odtwarzaniu szczegółów i motywów „rodzajowych” towarzyszą-
cych głównym tematom. Z dziełami wielkich mistrzów niderlandzkich kojarzono np. typ
postaci i ubiór Gabriela w Zwiastowaniu Marii, motyw asysty anielskiej itd. Te tezy, w świe-
tle obserwacji poczynionych na wystawie w Brugii, trzeba zrelatywizować. Jak wspomniano
już wyżej, immanentną cechą malarstwa staroniderlandzkiego było symulowanie właści-
wości powierzchniowo-teksturalnych wyłącznie malarskimi środkami. Tu właśnie widać
kontrast do „ais niederlandisch geltenden” obrazów tablicowych Europy Środkowej, gdzie
ciągle w duchu sztuki około 1400 r. uzyskiwano efekty powierzchniowe poprzez aplikacje,
szrafowanie, puncowanie, reliefowe formowanie gruntu kredowego itd.30 Co do schematu
ikonograficznego to w przypadku Koronacji jest on górnowłoski, a nie niderlandzki31.
Kolejne nasze dzieło pokazane w Brugii to obraz Nicolausa Haberschracka (poświad-
czony od 1454 r. zmarły ok. 1486) Modlitwa w Ogrojcu (na rewersie Obrzezanie Jezusa),
26 A.-F. Kóllermann, op. cit., s. 73-74.
2' Ibidem, s. 74-77; nr kat. 210, s. 394-395 (A.-F. Kóllermann).
28 Ch. Metzger, Ais die Bilder laufen lernten. Die Rolle der Druckgrafik ais vermittelndes Mediums. [w:]
Van Eyck bis Diirer..., s. 106.
29 Van Eyck bis Diirer..., nr kat. 272, s. 500 (W. Marcinkowski).
30 T.-H. Borchert,op. cit., s. 24-25.
31 Zob. w tymże tomie: I. Flor, W. Marcinkowski, Eine Jan Wielki zugeschriebene Marienkrónung
nach Yeroneser Yorgabe. Die Ikonographie des „Yeroneser Typus“, s. 241-254.