DOI Heft:
Prace konserwatorskie / Conservation works
DOI Artikel:Sarkowicz, Dominika; Klisińska-Kopacz, Anna; Sieklucka, Marzena: Badania Portretu kobiety na palecie (1884) autorstwa Henryka Siemiradzkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.31060#0316
Dominika Sarkowicz, Anna Klisińska-Kopacz, Marzena Sieklucka
z zapisu Ignacego Jana Paderewskiego3, prawdopodobnie już oprawione w pluszowe obra-
mowanie. Pędzle dołączone do palety mogą być późniejszą aranżacją, z pewnością z bie-
giem czasu zmienianą, o czym świadczą również wyniki badania farby pozostałej na jed-
nym z nich. W analizowanej farbie zaschniętej na pędzlu wykryto m.in. obecność czer-
wieni kadmowej, która do użycia weszła wiele lat po śmierci artysty, ok. 1912 r. (w handlu
znalazła się nie wcześniej niż po 1910)4.
Badania fizykochemiczne
Wykorzystanie nowoczesnych technik spektroskopowych do badania obiektów pozwala
na nieinwazyjny, tzn. niewymagający pobierania próbki charakter analiz. W celu okreś-
lenia rodzaju materiałów wchodzących w skład warstwy malarskiej portretu i farb wyci-
śniętych na obrzeżach palety podjęto próbę identyfikacji z wykorzystaniem spektroskopii
XRF, FTIR oraz Ramana. Wymienione metody opierają się na badaniu oddziaływania
promieniowania (rentgenowskiego - XRF, oraz z zakresu podczerwieni - FTIR, Raman)
z cząsteczkami badanych materiałów na poziomie molekularnym, nie powodując zmian
w ich budowie.
Badania poprzedzono wykonaniem fotografii w świetle widzialnym oraz promienio-
waniu ultrafioletowym i podczerwonym5. Promieniowanie UV umożliwiło rozpoznanie
zarówno zasięgu występowania werniksu, jak i ewentualnych późniejszych ingerencji
konserwatorskich (retusze), których jednak nie stwierdzono. Reflektografia w podczer-
wieni wykluczyła obecność rysunku pod warstwą malarską (il. 2, 3).
W celu zidentyfikowania pigmentów wchodzących w skład wyciśniętych farb i ich
mieszanin w obrazie przeprowadzono pomiary warstwy malarskiej metodą spektrosko-
pii fluorescencji rentgenowskiej (XRF). Metoda ta jest techniką analityczną pozwalającą
na szybką analizę składu pierwiastkowego i możliwość wykonania pomiarów bez jakiego-
kolwiek przygotowania badanej próbki. Pomiar polega na naświetlaniu badanego elemen-
tu promieniowaniem rentgenowskim. Pod jego wpływem dochodzi do przejść elektronów
na poziomie molekularnym. Towarzyszy temu emisja promieniowania o charakterystycz-
nej energii pozwalającej na łatwą identyfikację składu badanej próbki, ponieważ energie
linii emisyjnych są ściśle związane z energiami wiązania elektronów w poszczególnych
pierwiastkach.
Pomiary warstwy malarskiej obiektu Portret kobiety na palecie Henryka Siemiradzkie-
go prowadzono przy użyciu przenośnego spektrometru ARTAX (Bruker), który umożli-
wia nieinwazyjne i bezdotykowe wykonywanie badań. Analizy wykonano przy następu-
jących parametrach: źródło wzbudzenia - lampa Rh, U 50 kV, I 700 pA, pomiar w atmo-
3 Na podstawie karty naukowej Muzeum Narodowego w Warszawie dotyczącej obiektu, opracowanej
przez J. Zielińską.
4 Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, Vol. 1, Cambridge 1986, s. 80;
R.J. Gettens, G.L. Stout, Painting Materials: A Short Encyclopedia, Dover - New York 1966, s. 101;
T. Hopliński, Farby i spoiwa malarskie, Wrocław 1990, s. 158.
5 Fotografie w świetle widzialnym i analitycznym wykonał P. Frączek.
z zapisu Ignacego Jana Paderewskiego3, prawdopodobnie już oprawione w pluszowe obra-
mowanie. Pędzle dołączone do palety mogą być późniejszą aranżacją, z pewnością z bie-
giem czasu zmienianą, o czym świadczą również wyniki badania farby pozostałej na jed-
nym z nich. W analizowanej farbie zaschniętej na pędzlu wykryto m.in. obecność czer-
wieni kadmowej, która do użycia weszła wiele lat po śmierci artysty, ok. 1912 r. (w handlu
znalazła się nie wcześniej niż po 1910)4.
Badania fizykochemiczne
Wykorzystanie nowoczesnych technik spektroskopowych do badania obiektów pozwala
na nieinwazyjny, tzn. niewymagający pobierania próbki charakter analiz. W celu okreś-
lenia rodzaju materiałów wchodzących w skład warstwy malarskiej portretu i farb wyci-
śniętych na obrzeżach palety podjęto próbę identyfikacji z wykorzystaniem spektroskopii
XRF, FTIR oraz Ramana. Wymienione metody opierają się na badaniu oddziaływania
promieniowania (rentgenowskiego - XRF, oraz z zakresu podczerwieni - FTIR, Raman)
z cząsteczkami badanych materiałów na poziomie molekularnym, nie powodując zmian
w ich budowie.
Badania poprzedzono wykonaniem fotografii w świetle widzialnym oraz promienio-
waniu ultrafioletowym i podczerwonym5. Promieniowanie UV umożliwiło rozpoznanie
zarówno zasięgu występowania werniksu, jak i ewentualnych późniejszych ingerencji
konserwatorskich (retusze), których jednak nie stwierdzono. Reflektografia w podczer-
wieni wykluczyła obecność rysunku pod warstwą malarską (il. 2, 3).
W celu zidentyfikowania pigmentów wchodzących w skład wyciśniętych farb i ich
mieszanin w obrazie przeprowadzono pomiary warstwy malarskiej metodą spektrosko-
pii fluorescencji rentgenowskiej (XRF). Metoda ta jest techniką analityczną pozwalającą
na szybką analizę składu pierwiastkowego i możliwość wykonania pomiarów bez jakiego-
kolwiek przygotowania badanej próbki. Pomiar polega na naświetlaniu badanego elemen-
tu promieniowaniem rentgenowskim. Pod jego wpływem dochodzi do przejść elektronów
na poziomie molekularnym. Towarzyszy temu emisja promieniowania o charakterystycz-
nej energii pozwalającej na łatwą identyfikację składu badanej próbki, ponieważ energie
linii emisyjnych są ściśle związane z energiami wiązania elektronów w poszczególnych
pierwiastkach.
Pomiary warstwy malarskiej obiektu Portret kobiety na palecie Henryka Siemiradzkie-
go prowadzono przy użyciu przenośnego spektrometru ARTAX (Bruker), który umożli-
wia nieinwazyjne i bezdotykowe wykonywanie badań. Analizy wykonano przy następu-
jących parametrach: źródło wzbudzenia - lampa Rh, U 50 kV, I 700 pA, pomiar w atmo-
3 Na podstawie karty naukowej Muzeum Narodowego w Warszawie dotyczącej obiektu, opracowanej
przez J. Zielińską.
4 Artists’ Pigments. A Handbook of Their History and Characteristics, Vol. 1, Cambridge 1986, s. 80;
R.J. Gettens, G.L. Stout, Painting Materials: A Short Encyclopedia, Dover - New York 1966, s. 101;
T. Hopliński, Farby i spoiwa malarskie, Wrocław 1990, s. 158.
5 Fotografie w świetle widzialnym i analitycznym wykonał P. Frączek.