DOI issue:
Starożytność
DOI article:Zdrojewska, Wanda: Attyckie odważniki z delfinem i półksiężycem
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19641#0057
po 403 r. p.n.e. Lico okala jednak wyraźna ramka. Na jej podstawie można datować zabytek
na IV w. p.n.e.
Ostatni ciężarek z warszawskiej kolekcji jest również bez legendy (il. 32)131.
Odważnik waży obecnie 69 g, uszkodzenia jednak wskazują, że pierwotnie był cięższy. Należy
przeto przypuszczać, że przedstawiał on wartość 1/8 miny standardu 138. Na uwagę zasługuje
okalająca lico ramka. Na podstawie tej przesłanki można datować zabytek na IV w. p.n.e. Przyj-
mując za drugie kryterium normę, jesteśmy skłonni ograniczyć się do 2 połowy IV w. p.n.e.
Zaprezentowane odważniki z warszawskiej kolekcji są cennym materiałem do badań attyckich
mierników wagi z symbolami. Ciężarek z delfinem standardu 92132 stanowi dowód, że zmiana
podstawowej jednostki wagi ze statera na minę nastąpiła na początku V w. p.n.e. Ustalenie tej
daty, której nie wyznaczył dotychczas żaden z autorów zajmujących się ciężarkami wagowymi,
okazało się możliwe dzięki zabytkowi z Muzeum Narodowego w Warszawie. Dużą wartość
przedstawia również 1/6 miny z półksiężycem standardu 150133. Należy ona do wyjątków,
gdyż w zasadzie odważniki z tym symbolem odpowiadają tylko dwu standardom: 105 i 112.
Co więcej, różni się od pozostałych kształtem — płytka jest trapezoidalna. Wymieniony zabytek
m.in. umożliwił wysunięcie tezy o związku formy płytki ze standardem. Aczkolwiek zagadnienie
to nie mogło być obecnie wyczerpująco opracowane, musi być brane pod uwagę w toku dalszych
badań nad odważnikami. Interesujący jest także zabytek zawierający stempel z wizerunkiem
psa134, był bowiem użytkowany jeszcze w 1 ćwierci II w. p.n.e., podczas gdy już w III w. p.n.e.
w zasadzie ciężarki z półksiężycem zostały wyparte przez odważniki drachmowe. Gdyby nie ów
stempel, nie mielibyśmy bezspornego dowodu na wyjątkowo późne użytkowanie attyckiego
miernika wagi z półksiężycem w kontaktach handlowych z Rzymem.
Omówione odważniki ze zbiorów warszawskich potwierdzają nasze wcześniejsze przypuszcze-
nia o nieprzestrzeganiu dekretu Teisamenosa. Można też na nich prześledzić zróżnicowanie
i brak w niektórych przypadkach legend, których analiza pozwoliła uprzednio na ustalenie
pewnych kryteriów chronologicznych. Odważnik z delfinem datowany na podstawie ramki
na 2 połowę IV w. p.n.e. potwierdza słuszność wysuniętej przez nas wcześniej hipotezy o wprowa-
dzeniu w tym czasie rozwiniętej formy legendy wagowej135. Zaprezentowane zabytki są świadect-
wem słuszności tez wysuniętych na podstawie innych źródeł archeologicznych. Chodzi tu m.in.
o oznaczanie wyrobów pentagramem od końca V w. p.n.e. przez IV w. p.n.e.
Na zakończenie wypada jeszcze podkreślić ważne ustalenie, które było możliwe dzięki ana-
lizie ciężarków z półksiężycem. Udało się mianowicie wyjaśnić nie rozstrzygnięty do tej pory
problem popularności niektórych odważników drachmowych (didrachmy, tetradrachmy). Można
ją było wytłumaczyć jedynie zapotrzebowaniem na konkretne nominały, używane jako dokładki
do wagi.
53
na IV w. p.n.e.
Ostatni ciężarek z warszawskiej kolekcji jest również bez legendy (il. 32)131.
Odważnik waży obecnie 69 g, uszkodzenia jednak wskazują, że pierwotnie był cięższy. Należy
przeto przypuszczać, że przedstawiał on wartość 1/8 miny standardu 138. Na uwagę zasługuje
okalająca lico ramka. Na podstawie tej przesłanki można datować zabytek na IV w. p.n.e. Przyj-
mując za drugie kryterium normę, jesteśmy skłonni ograniczyć się do 2 połowy IV w. p.n.e.
Zaprezentowane odważniki z warszawskiej kolekcji są cennym materiałem do badań attyckich
mierników wagi z symbolami. Ciężarek z delfinem standardu 92132 stanowi dowód, że zmiana
podstawowej jednostki wagi ze statera na minę nastąpiła na początku V w. p.n.e. Ustalenie tej
daty, której nie wyznaczył dotychczas żaden z autorów zajmujących się ciężarkami wagowymi,
okazało się możliwe dzięki zabytkowi z Muzeum Narodowego w Warszawie. Dużą wartość
przedstawia również 1/6 miny z półksiężycem standardu 150133. Należy ona do wyjątków,
gdyż w zasadzie odważniki z tym symbolem odpowiadają tylko dwu standardom: 105 i 112.
Co więcej, różni się od pozostałych kształtem — płytka jest trapezoidalna. Wymieniony zabytek
m.in. umożliwił wysunięcie tezy o związku formy płytki ze standardem. Aczkolwiek zagadnienie
to nie mogło być obecnie wyczerpująco opracowane, musi być brane pod uwagę w toku dalszych
badań nad odważnikami. Interesujący jest także zabytek zawierający stempel z wizerunkiem
psa134, był bowiem użytkowany jeszcze w 1 ćwierci II w. p.n.e., podczas gdy już w III w. p.n.e.
w zasadzie ciężarki z półksiężycem zostały wyparte przez odważniki drachmowe. Gdyby nie ów
stempel, nie mielibyśmy bezspornego dowodu na wyjątkowo późne użytkowanie attyckiego
miernika wagi z półksiężycem w kontaktach handlowych z Rzymem.
Omówione odważniki ze zbiorów warszawskich potwierdzają nasze wcześniejsze przypuszcze-
nia o nieprzestrzeganiu dekretu Teisamenosa. Można też na nich prześledzić zróżnicowanie
i brak w niektórych przypadkach legend, których analiza pozwoliła uprzednio na ustalenie
pewnych kryteriów chronologicznych. Odważnik z delfinem datowany na podstawie ramki
na 2 połowę IV w. p.n.e. potwierdza słuszność wysuniętej przez nas wcześniej hipotezy o wprowa-
dzeniu w tym czasie rozwiniętej formy legendy wagowej135. Zaprezentowane zabytki są świadect-
wem słuszności tez wysuniętych na podstawie innych źródeł archeologicznych. Chodzi tu m.in.
o oznaczanie wyrobów pentagramem od końca V w. p.n.e. przez IV w. p.n.e.
Na zakończenie wypada jeszcze podkreślić ważne ustalenie, które było możliwe dzięki ana-
lizie ciężarków z półksiężycem. Udało się mianowicie wyjaśnić nie rozstrzygnięty do tej pory
problem popularności niektórych odważników drachmowych (didrachmy, tetradrachmy). Można
ją było wytłumaczyć jedynie zapotrzebowaniem na konkretne nominały, używane jako dokładki
do wagi.
53