Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (2(38).2013)

Dorota Ignatowicz-Woźniakowska

Losy Bitwy pod Grunwaldem Jana Matejki
w latach 1999-2012

Artykuł niniejszy jest kontynuacją tekstu z 2012 roku - opublikowanego w pierwszym nume-
rze „Rocznika” - opisującego historię konserwacji Bitwy pod Grunwaldem Jana Matejki do
1999 roku1. Wydarzenia wokół Bitwy pod Grunwaldem w latach 2009-2010 miały nie tylko
charakter walki o zachowanie substancji dzieła w procesie konserwacji jednego z najwięk-
szych obrazów w Polsce, ale stanowiły również przedmiot fundamentalnego w swej istocie
sporu o rolę muzeum prowadzonej nie z zewnętrznym oponentem, a wewnątrz muzealnych
murów, na - wydawałoby się - z góry straconej pozycji.
Ostatnie wypożyczenie Bitwy Matejki miało miejsce w 1999 roku do Lietuvos nacionalnis
muziejus w Starym Arsenale Zamku Dolnego w Wilnie i było wielkim wydarzeniem politycznym.
Na Litwie „do przyjazdu wybitnego dzieła szykowano się bardzo poważnie [...] dyrektor [...] Budrys
oszacował wydatki związane z remontem muzeum na 800 000 litów. 2 kwietnia w fabryce dywa-
nów Kilimai w Landwartowie ukończono tkanie specjalnej wykładziny, która zostanie ułożona
przed obrazem. Dywan o powierzchni 300 metrów kwadratowych wykonawcy romantycznie
nazwali Grunwaldzką Łączką”2. „Kilim ten spełni też funkcję bardziej praktyczną - zmniejszy hałas
wywołany przez odwiedzających oraz wibrację, wywołaną przez ruch uliczny”3. Przewidziano
szereg imprez kulturalnych i edukacyjnych oraz spotkań z udziałem historyków sztuki. „Ambasada
Austrii zaprosiła [...] dr. Arnolda Wielanda - wielkiego mistrza zakonu niemieckiego”4.
Był to pierwszy pokaz obrazu na Litwie i jak się później okazało ostatni poza Muzeum
Narodowym w Warszawie. W dniu 30 marca 2011 roku Główny Konserwator MNW, Dorota
łgnatowicz-Woźniakowska złożyła na ręce dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie,
dr Agnieszki Morawińskiej, oświadczenie, że w związku z wyjątkowo złym stanem zachowa-
nia podobrazia płóciennego - wynikającym z bardzo daleko posuniętego i nieodwracalnego
procesu jego degradacji - obraz nie może być już nigdy wypożyczany5.
W stosunkowo niedługim czasie po powrocie obrazu z Wilna, konserwatorzy zwrócili
uwagę na uwidaczniające się zmiany zachodzące początkowo na jego powierzchni, a potem

1 Zob. Dorota łgnatowicz-Woźniakowska, Bitwa pod Grunwaldem Jana Matejki - losy obrazu i historia
jego konserwacji do 1999 roku, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie. Nowa Seria/ Journal of the National
Museum in Warsaw. New Series” 2012,1 (37), s. 54-82.
2 Krystyna Marczyk, Matejko przyjechał, „Gazeta Wileńska” 1999, nr 77 (78).
3 Jadwiga Baranowicz „Życie”, Bitwa pod Grunwaldem w wileńskim arsenale, „Nasza Gazeta. Tygodnik
Związku Polaków na Litwie” 1999, nr 16 (402).
4 Halina Jotkiałło, Od 14 kwietnia do ly lipca - w Starym Arsenale, „Kurier Wileński” 1999, nr 64 (13609).
5 Dorota łgnatowicz-Woźniakowska, Oświadczenie, do dyrektor Agnieszki Morawińskiej, z dnia3o marca
2011 r. Kopia pisma znajduje się w dokumentacji przechowywanej przez Głównego Konserwatora MNW (zapis ten
dotyczy wszystkich powoływanych w tekście dokumentów, o ile nie zaznaczono inaczej).