Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (2(38).2013)

Anna Grochala, Ewa Martyna

Powstanie styczniowe i jego uczestnicy na
kameach z kolekcji Henryki z Dzieduszyckich
Capelli. Recepcja wzorów graficznych
i fotograficznych
Gliptoteka i jej twórczyni
W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się bardzo interesujący zespół
kamei wyrzeźbionych w muszli, na których wyobrażone zostały wybitne osobistości pol-
skie oraz wydarzenia z dziejów narodowych. Gliptoteka ta pochodzi ze zbiorów Muzeum
Narodowego Polskiego w Rapperswilu, do którego została podarowana w 1879 r°ku przez
Henrykę z Dzieduszyckich Capelli1. Liczyła ona 271 sztuk: sceny historyczne - 40 kamei, po-
dobizny władców polskich - 52, podobizny żon królów z dynastii Jagiellonów i księżniczek
z tego rodu - 11, wizerunki wodzów polskich - 35, portrety powstańców listopadowych - 95,
uczestników powstania styczniowego - 31, wybitnych postaci z XVIII i XIX wieku - siedem.
Zarówno założyciel raperswilskiego muzeum, Władysław Broel-Plater, jak i goście zwiedza-
jący ten polski przybytek na szwajcarskiej ziemi zwracali uwagę na oryginalność kamei i ich
ładunek emocjonalny2. Po przejęciu w 1923 roku na własność państwa zbiorów Muzeum
1 Roczne zdanie sprawy Zarządu Muzeum Narodowego w Rapperswylu z dnia 29 listopada 1879 roku, [s.n.J,
Zuiych 1879, s. 8-9; [Wacław Karczewski], Muzeum Narodowe Polskie w Rapperswilu, Dyrekcya Muzeum, Kraków
1906, s. 38, s. 39-48, ił.
2 Władysław Broel-Plater napisał: „Zbiór kamei (271), na których wyryto po mistrzowsku obrazy z dzie-
jów polskich, od Piasta, któremu się aniołowie zjawili, aż do smutnej sceny pochodu na Sybir, przedstawionej
według obrazu Grottgera. Inne kamee przedstawiają portrety wszystkich królów polskich, księżniczek z domu
Jagiellońskiego, hetmanów polskich i mężów, którzy odznaczyli się podczas powstania 1831 i 1863 r., jako też por-
trety mężów natchnienia lub nauki. Jest to historja polska ryta na kamieniu, zbiór jakiego żadne inne Muzeum nie
posiada, dar prawdziwie królewski pani Henryki z hr. Dzieduszyckich Capelli z Florencji”, Roczne zdanie sprawy...,
op. cit., s. 8-9. W1891 r. Maria Konopnicka pisała z Zurychu w liście do swego stryja: „[...] ważny i piękny jest dział
kamei, niezmiernie subtelnie rżniętych, a przedstawiających główne momenty dziejów naszych. Niektóre z nich
podług obrazów Matejki: jak Unia, Hołd pruski i inne. Kończy serię kamea przedziwnej piękności, przedstawiająca
Pochód na Sybir Grottgera”, Maria Konopnicka, Listy do Ignacego Wasiłowskiego, Instytut Badań Literackich PAN,
Warszawa 2005, s. 323. We wspomnieniach z podróży odbytej do Szwajcarii w 1903 r. ks. dr Jakub Górka opisał zbiory
raperswilskie, wśród nich „Kamee drogocenne z muszli wyrobione. Pracował nad niemi Bianchini z Neapolu przez
17 lat. Są darem p. Henryki z hr. Dzieduszyckich Capelli z Florencyi. Kolekcya ta liczy 271 sztuk. Zdobi Muzeum od
r. 1879. Prawdziwa to perła Muzeum. Przecudne te kamee przedstawiają królów polskich, dalej hetmanów naszych
i bohaterów z powstania w r. 1831. Jaką mają wartość można sobie stąd zrobić wyobrażenie, że Anglicy za 54 część ich
chcieli zapłacić 300 tysięcy franków”, Jakub Górka, Wspomnienia z podróty. Odczyty wygłoszone w Sali Kasynowej
w Tarnowie, wyd, nakł. autora, Tarnów 1904, s. 15. Stefan Żeromski, bibliotekarz w Muzeum w Rapperswilu w latach
1892-1896, dość krytycznie oceniający jego zbiory, „pisał w »Nowej Gazecie«: »Cudzoziemiec może tam zobaczyć
dwie właściwie rzeczy większej wartości: Rubensa - portret Władysława IV, kameje rzeźbione w onyksie, wyobra-
żające historyę Polski... «”, cyt. za: Tadeusz Rutowski, Rapperswyl, Gebethner i Wolff, Lwów 1911, s. 13.