Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (2(38).2013)

Antoni Ziemba

Czas i miejsce opowieści w obrazie.
Tryptyk Jerozolimski z Gdańska - problemy
narracji i ikonografii
Jedno z najważniejszych dzieł w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie Tryptyk Jero-
zolimski' (il. 1-2) wzięło ostatnio udział w dwóch ważnych wystawach międzynarodowych - Van
Eyck to Dürer. The Influence of Early Netherlandish Painting on European Art, 1430-1530 (Brugia
2010-2011) oraz Europa Jagellonica 1386-1572. Sztuka i kultura w Europie Środkowej za pano-
wania Jagiellonów (Kutna Hora-Warszawa-Poczdam 2012-2013). Jest też jednym z głównych
punktów w nowo zaaranżowanej Galerii Sztuki Średniowiecznej warszawskiego muzeum.
Okazałe dzieło (138,5 x 396,8 cm, z predellą 138,5 x 421,8 cm) pochodzi z kaplicy Jerozolimskiej
kościoła Mariackiego w Gdańsku, od 1497 roku pozostającej w dyspozycji bractwa kapłańskiego
Panny Marii, działającego od 1385 roku i skupiającego kapłanów parafii. Powstało zapewne około
1497-1500, przy czym, jak wykazała ostatnia konserwacja, rozegrało się to w dwóch etapach.
Najpierw nieznany mistrz niderlandzki lub północnoniemiecki (z pogranicza niderlandzko-
-niemieckiego lub z rejonu Nadrenii), działający w orbicie wpływów Dirka Boutsa i jego synów,
wykonał skrzydła, a także pejzażowe tło tablicy środkowej, potem zaś jego współpracownik lub
odrębny mistrz o nadreńskim bądź westfalskim idiomie stylistycznym, ukończył główną tablicę,
wypełniając ją scenami figuralnymi. Rozpoczęcie prac nad retabulum od skrzydeł jest samo
w sobie dość zagadkowe i raczej niezgodne z typową procedurą. Ten warsztatowy aspekt wymaga
jeszcze szczegółowych badań, zarówno technologicznych (IRR, RTG, XFR itp.), jak i stylistyczno-
-porównawczych, które dałyby szanse przybliżenia procesu tworzenia gdańskiego retabulum oraz
sprecyzowania kręgów artystycznych i warsztatów, z jakich wywodzili się jego autorzy.
1 Andrzej Kłoczowski, Ołtarz z kościoła N.M. Panny w Gdańsku zwany Jerozolimskim [w:] Późny gotyk. Studia
nad sztuką przełomu średniowieczai czasów nowych. Materiały sesji Stowarzyszenia Histoiyków Sztuki, Wrocław 1962, PWN,
Warszawa 1965, s. 298-304; Adam S. Labuda, Malarstwo tablicowe w Gdańsku w 2. poł. XV w., PWN, Warszawa 1979,
s. 91-104,197-200, kat. nr 48; Tadeusz Dobrzeniecki, Sukcesywny i symultaniczny program narracji w gdańskim Tryptyku
Jerozolimskim, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 1989-1990, XXXIII-XXXIV, s. 139-233; Adam S. Labuda,
Dzieła tworzone w Gdańsku w drugiej połowie XV i w początkach XVI wieku [w:] Jerzy Domasłowski, Adam S. Labuda,
Alicja Karłowska-Kamzowa, Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim, PWN, Warszawa-Poznań 1990, s. 135-138. Prace
Komisji Historii Sztuki - Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1.17; Adam S. Labuda, Malarstwo tablicowe na Pomorzu
Wschodnim [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, 1.1, Synteza, red. Adam S. Labuda i Krystyna Secomska, Wydawnictwo DiG,
Warszawa 2004, s. 347. Dzieje Sztuki Polskiej, t. 3, cz. 3; ibidem, t. 2, Katalog zabytków, red. Adam S. Labuda, Krystyna
Secomska, Andrzej Włodarek, s. 171 (z wykazem pełnej literatury); Till-Holger Borchert et al., Van Eyck tot Dürer. De
Vlaamse primitieven 8; Centraal-Europa 1430-1330, kat. wyst., Groeningemuseum, Brugia, 29 października 2010-30 stycznia
2011, Lannoo, Tielt-Brugge 2010 (po ang.: Van Eyck to Dürer. The Influence of Early Netherlandish Painting on European
Art, 1430-1330, Thames & Hudson, London-New York 2011; po niem.: Van Eyck bis Dürer. Altniederländische Meister und
die Malerei in Mitteleuropa 1430-1330, Belser Verlag, Stuttgart 2010; po fr.: De Van Eyck à. Dürer. Les primitif s flamands 8;
l’Europe centrale 1430-1330, Hazan, Paris 2010), s. 506-507, kat. nr 277 (Małgorzata Kochanowska); Europa Jagellonica
1386-1372. Sztuka i kultura w Europie Środkowej za panowania Jagiellonów. Przewodnikpo wystawie, red. naukowa Jiri Fajt,
kat. wyst., Muzeum Narodowe w Warszawie, Zamek Królewski w Warszawie, 10 listopada 2012 - 27 stycznia 2013, Muzeum
Narodowe w Warszawie, Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa 2012, s. 156, kat. nr II.33.