DOI Heft:
Część III. Sztuka XIX wieku / Part III. Art of the Nineteenth Century
DOI Artikel:Grochala, Anna; Martyna, Ewa: Powstanie styczniowe i jego uczestnicy na kameach z kolekcji Henryki z Dzieduszyckich Capelli. Recepcja wzorów graficznych i fotograficznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45361#0464
460
Sztuka XIX wieku
wRapperswilu i przewiezieniu ich do Polski w 1927 roku kamee włączono do zbiorów
Muzeum Wojska Polskiego, a następnie w 1929 roku zdeponowano w Muzeum Narodowym
w Warszawie3. Od tego czasu były one pokazywane jedynie na wystawach czasowych, nie-
które zaś prezentowane dłużej w stałych ekspozycjach innych placówek muzealnych4.
Zastosowanie niezwykłej formy daktylioteki do zilustrowania dziejów Polski wzbudza
zainteresowanie osobą jej fundatorki oraz skłania do poszukiwania wzorów, jakie wybrała
dla gliptyków5.0 Henryce Amalii Mariannie z hr. Dzieduszyckich Capelli (1832-1903), córce
Henryka Dzieduszyckiego (1795-1845) i Teodozji z Mielżyńskich (zm. 1878), nie wiemy jak
na razie zbyt wiele. Jej ojciec - Henryk hrabia Dzieduszycki herbu Sas - właściciel dóbr
w Poznańskiem i w Galicji, był jednym z twórców przemysłu cukrowniczego w Polsce. Po
jego śmierci Teodozja sprzedała w 1849 r°ku klucz tłumacki w Galicji i wyjechała wraz
z dziećmi - Henryką, Michałem, Marią i Amelią - do Włoch, dając początek włoskiej linii
rodu Dzieduszyckich, tzw. florentczyków6.
W1858 roku Henryka wyszła za mąż we Florencji za Maurycego Capellego (ur. 1823), właś-
ciciela dóbr Signa pod Florencją. Jego ojciec - Alojzy Ludwik Capelli (1777-1838) - przez blisko
trzydzieści lat był profesorem prawa na Uniwersytecie Wileńskim7. W Wilnie ożenił się i oprócz
3 Zbioiy Polskiego Muzeum Narodowego w Rapperswilu. KatalogXXV wystawy Towarzystwa Opieki nad
Zabytkami Przeszłości w kamienicy Boryczków, nakładem Towarzystwa nad Zabytkami Przeszłości, Warszawa 1928,
s. 14, kat. nr 101-102. Kamee rzeźbione w muszli, o wymiarach 5,1 x 4 cm (kamee portretowe) lub 7 x 8,2 cm (sceny
historyczne), Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. 34161/1-52 MNW, 34162/1-11 MNW, 34163/1-40 MNW,
34164/1-35 MNW, 34165/1-7 MNW, 34166/1-31 MNW, 34167/1-95 MNW. Obecnie brakuje trzech kamei (straty
wojenne): wizerunku króla Zygmunta I Starego (nr inw. 34161/40 MNW), wizerunku Zofii, córki króla Zygmunta I
Starego (nr inw. 34162/5 MNW) oraz sceny z przedstawieniem Skarbka na dworze Henryka V (nr inw. 34163/7
MNW; zob. przyp. 27). Do zbioru dołączony został ręczny spis kamei oprawiony w okładki z zielonego materiału
(nr 19510/49/75 MNW), odpowiadający karteczkom z numerami i tytułami przedstawienia naklejonym na odwrocie
kamei. Niestety z czasem karteczki uległy częściowemu zniszczeniu lub zagubieniu, natomiast w spisie brak kart
z opisem powstańców styczniowych.
4 M.in. seria z wizerunkami władców polskich na wystawie w 2005 r. w Galerii Pałacu Prezydenckiego
w Warszawie - zob. Poczty władców polskich. Tradycja państwowości, kat. wyst., Galeria Pałacu Prezydenckiego
w Warszawie, czerwiec-wrzesień 2005, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2005, s. 75, kat. nr 51
(Ewa Martyna), s. 47, il. i seria z portretami powstańców styczniowych w stałej ekspozycji w Muzeum Polskim
w Rapperswilu w latach 1990-2012 - zob. Janusz S. Morkowski, Historia Polski ryta na muszli [online] [dostęp: 28 lu-
tego 2013], dostępny w Internecie: <www.nasza-gazetka.ch/_ Menu_NG/ngi999/ngi999_6/historia-pol.htm>.
5 Temat ten autorki podjęły w dwóch artykułach: zob. Ewa Martyna, Anna Grochala, Kamee z pocztem polskich
władców, „Spotkania z Zabytkami” 2011, nr 1-2, s. 18-25 oraz Anna Grochala, Ewa Martyna, Dzieje Polski zaklęte w ka-
meach [w:] Curiosità - zjawiska osobliwe w sztuce, literaturze i obyczaju, red. Anna S. Czyż, Janusz Nowiński (w druku).
6 Teodor Źychliński, Złota księga szlachty polskiej, t. 4, nakł. Jarosława Leitgebera, Poznań 1882, s. 84;
Feliks Pohorecki, Dzieduszycki Henryk [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 6, nakł. Polskiej Akademii Umiejętności,
Kraków 1948, s. 108; Teresa Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1997, s. 101; Kazimierz Karolczak, Dzieduszyccy. Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Wydawnictwo
Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000, s. 221.
7 Czesław Falkowski, Capelli (Capelli, Kappelli) Ludwik Alojzy [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 3, nakł.
Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków 1937, s. 200-202; Józef Ignacy Kraszewski, Rachunki z roku 1868. Rok
trzeci przez B. Bolesławitę, księgarnia Jana Konstanego Żupańskiego, Poznań 1869, s. 1005-1008; Daniel Beauvois,
Wilno - polska stolica kulturalna zaboru rosyjskiego 1803-1832, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
2010, s. 86,124,127,133,141,239-241. Znane są dwa portrety Alojzego Ludwika Capellego z okresu wileńskiego jako
profesora prawa. Pierwszy to obraz olejny z ok. 1823 r. autorstwa Jana Rustema (Lietuvos Dailés Muziejus w Wilnie,
nr inw. T 2034); zob. W kręgu wileńskiego klasycyzmu, kat. wyst., przygotowany pod kierunkiem Elżbiety Charazińskiej
i Ryszarda Bobrowa, Muzeum Narodowe w Warszawie, grudzień 1999 - styczeń 2000, Lietuvos Dailés Muziejus
w Wilnie, marzec-wrzesień 2000, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2000, s. 335, kat. nr 53, il., drugi to
litografia wykonana po 1833 r. w zakładzie Antoniego Klukowskiego według rysunku Karola Rypińskiego (Muzeum
Narodowe w Warszawie, nr inw. Gr.Pol.16424 MNW).
Sztuka XIX wieku
wRapperswilu i przewiezieniu ich do Polski w 1927 roku kamee włączono do zbiorów
Muzeum Wojska Polskiego, a następnie w 1929 roku zdeponowano w Muzeum Narodowym
w Warszawie3. Od tego czasu były one pokazywane jedynie na wystawach czasowych, nie-
które zaś prezentowane dłużej w stałych ekspozycjach innych placówek muzealnych4.
Zastosowanie niezwykłej formy daktylioteki do zilustrowania dziejów Polski wzbudza
zainteresowanie osobą jej fundatorki oraz skłania do poszukiwania wzorów, jakie wybrała
dla gliptyków5.0 Henryce Amalii Mariannie z hr. Dzieduszyckich Capelli (1832-1903), córce
Henryka Dzieduszyckiego (1795-1845) i Teodozji z Mielżyńskich (zm. 1878), nie wiemy jak
na razie zbyt wiele. Jej ojciec - Henryk hrabia Dzieduszycki herbu Sas - właściciel dóbr
w Poznańskiem i w Galicji, był jednym z twórców przemysłu cukrowniczego w Polsce. Po
jego śmierci Teodozja sprzedała w 1849 r°ku klucz tłumacki w Galicji i wyjechała wraz
z dziećmi - Henryką, Michałem, Marią i Amelią - do Włoch, dając początek włoskiej linii
rodu Dzieduszyckich, tzw. florentczyków6.
W1858 roku Henryka wyszła za mąż we Florencji za Maurycego Capellego (ur. 1823), właś-
ciciela dóbr Signa pod Florencją. Jego ojciec - Alojzy Ludwik Capelli (1777-1838) - przez blisko
trzydzieści lat był profesorem prawa na Uniwersytecie Wileńskim7. W Wilnie ożenił się i oprócz
3 Zbioiy Polskiego Muzeum Narodowego w Rapperswilu. KatalogXXV wystawy Towarzystwa Opieki nad
Zabytkami Przeszłości w kamienicy Boryczków, nakładem Towarzystwa nad Zabytkami Przeszłości, Warszawa 1928,
s. 14, kat. nr 101-102. Kamee rzeźbione w muszli, o wymiarach 5,1 x 4 cm (kamee portretowe) lub 7 x 8,2 cm (sceny
historyczne), Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. 34161/1-52 MNW, 34162/1-11 MNW, 34163/1-40 MNW,
34164/1-35 MNW, 34165/1-7 MNW, 34166/1-31 MNW, 34167/1-95 MNW. Obecnie brakuje trzech kamei (straty
wojenne): wizerunku króla Zygmunta I Starego (nr inw. 34161/40 MNW), wizerunku Zofii, córki króla Zygmunta I
Starego (nr inw. 34162/5 MNW) oraz sceny z przedstawieniem Skarbka na dworze Henryka V (nr inw. 34163/7
MNW; zob. przyp. 27). Do zbioru dołączony został ręczny spis kamei oprawiony w okładki z zielonego materiału
(nr 19510/49/75 MNW), odpowiadający karteczkom z numerami i tytułami przedstawienia naklejonym na odwrocie
kamei. Niestety z czasem karteczki uległy częściowemu zniszczeniu lub zagubieniu, natomiast w spisie brak kart
z opisem powstańców styczniowych.
4 M.in. seria z wizerunkami władców polskich na wystawie w 2005 r. w Galerii Pałacu Prezydenckiego
w Warszawie - zob. Poczty władców polskich. Tradycja państwowości, kat. wyst., Galeria Pałacu Prezydenckiego
w Warszawie, czerwiec-wrzesień 2005, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2005, s. 75, kat. nr 51
(Ewa Martyna), s. 47, il. i seria z portretami powstańców styczniowych w stałej ekspozycji w Muzeum Polskim
w Rapperswilu w latach 1990-2012 - zob. Janusz S. Morkowski, Historia Polski ryta na muszli [online] [dostęp: 28 lu-
tego 2013], dostępny w Internecie: <www.nasza-gazetka.ch/_ Menu_NG/ngi999/ngi999_6/historia-pol.htm>.
5 Temat ten autorki podjęły w dwóch artykułach: zob. Ewa Martyna, Anna Grochala, Kamee z pocztem polskich
władców, „Spotkania z Zabytkami” 2011, nr 1-2, s. 18-25 oraz Anna Grochala, Ewa Martyna, Dzieje Polski zaklęte w ka-
meach [w:] Curiosità - zjawiska osobliwe w sztuce, literaturze i obyczaju, red. Anna S. Czyż, Janusz Nowiński (w druku).
6 Teodor Źychliński, Złota księga szlachty polskiej, t. 4, nakł. Jarosława Leitgebera, Poznań 1882, s. 84;
Feliks Pohorecki, Dzieduszycki Henryk [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 6, nakł. Polskiej Akademii Umiejętności,
Kraków 1948, s. 108; Teresa Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1997, s. 101; Kazimierz Karolczak, Dzieduszyccy. Dzieje rodu. Linia poturzycko-zarzecka, Wydawnictwo
Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000, s. 221.
7 Czesław Falkowski, Capelli (Capelli, Kappelli) Ludwik Alojzy [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 3, nakł.
Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków 1937, s. 200-202; Józef Ignacy Kraszewski, Rachunki z roku 1868. Rok
trzeci przez B. Bolesławitę, księgarnia Jana Konstanego Żupańskiego, Poznań 1869, s. 1005-1008; Daniel Beauvois,
Wilno - polska stolica kulturalna zaboru rosyjskiego 1803-1832, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
2010, s. 86,124,127,133,141,239-241. Znane są dwa portrety Alojzego Ludwika Capellego z okresu wileńskiego jako
profesora prawa. Pierwszy to obraz olejny z ok. 1823 r. autorstwa Jana Rustema (Lietuvos Dailés Muziejus w Wilnie,
nr inw. T 2034); zob. W kręgu wileńskiego klasycyzmu, kat. wyst., przygotowany pod kierunkiem Elżbiety Charazińskiej
i Ryszarda Bobrowa, Muzeum Narodowe w Warszawie, grudzień 1999 - styczeń 2000, Lietuvos Dailés Muziejus
w Wilnie, marzec-wrzesień 2000, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2000, s. 335, kat. nr 53, il., drugi to
litografia wykonana po 1833 r. w zakładzie Antoniego Klukowskiego według rysunku Karola Rypińskiego (Muzeum
Narodowe w Warszawie, nr inw. Gr.Pol.16424 MNW).