DOI Heft:
Część II. Sztuka późnośredniowieczna i wczesnonowożytna / Part II. Late Medieval and Early Modern Art
DOI Artikel:Sulikowska-Belczowska, Aleksandra: Ikony Jana Chrzciciela w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie - ciało anioła, męczeńska śmierć, święte zwłoki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45361#0193
Aleksandra Sulikowska Ikony Jana Chrzciciela w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie...
189
obleczone, Pachomiuszu, będzie zbawione«”29, a odpowiadająca temu opisowi kompo-
zycja znana jest np. z klejma szesnastowiecznej ikony hagiograftcznej z kolekcji Muzeum
Narodowego w Krakowie30.
Teksty opisują Jana jako ascetę, który żywił się „szarańczą, leśnym miodem i słodyczą
roślin”31, „aby żadne nieczyste pożywienie nie weszło do jego ust”32, „miał odzienie z sierści
wielbłąda i pas skórzany dookoła swych bioder”33. Strój ten zawdzięczał swojej matce, która
przyodziała go tak, kiedy był jeszcze dzieckiem: „Włożyłam mojemu synowi szatę z sierści
wielbłądziej i skórzany pas, aby góra świętej pustyni mogła być zamieszkała, i aby klasztory
i zgromadzenia mnichów mogły w niej wyrastać”34. Model życia Jana Chrzciciela stanowił
podstawowy wzorzec dla chrześcijańskich ascetów, a w pismach wielu autorów powraca po-
dziw dla mocy świętego i jego ascetycznego uporu35. Do Jana Chrzciciela przyrównywano więc
ascetów egipskich, jak np. Antoniego36, ale był też wzorem postępowania nawet dla świętych
kobiet - jak np. dla niezmiernie popularnej na Rusi Paraskiewy Tymowskiej37. To właśnie
o Janie Chrzcicielu Franciszek Skaryna otwarcie pisał, że ludziom „życie anielskie objawia”38
i daje „anielskiego życia wzór”39.
Opisana powyżej ikona z Palechu, nawiązująca pod względem formalnym do siedemna-
stowiecznej sztuki Powołża ukazuje ciało Jana w formie chciałoby się rzec kubistycznej - celem
tego zabiegu jest zobrazowanie wyzwolenia z cielesności, a skrzydła pokazują tu związek ze
światem niematerialnym. Można też mówić o pewnym charakterystycznym modelu przed-
stawienia Jana Chrzciciela. Podobnie, choć bez skrzydeł ukazany został Jan na dziewiętnasto-
wiecznej ikonie z Wietki (il. 2)40. Jest na niej odziany w zwierzęce futro i zielony płaszcz. Jego
głowę otaczają wełniste włosy i broda. Twarz jest dość subtelnej urody, ale z bardzo charakte-
rystycznymi poprzecznymi zmarszczkami pod dolnymi powiekami, które nadają jego obliczu
nieco demoniczny wygląd. Na zwoju Jana wypisany jest tekst: Ce Ameq-K ex’i’h k^giuiaas
ypeyH luiHpA, iiokahtgca npEAHa; [...]. Ikonie towarzyszy napis określający Jana jako
proroka: CT KI H npop IOAHNl npAYA.
29 Dionizjusz z Furny, Hermeneia czyli Objaśnienie sztuki malarskiej, przeł. z nowogrec. i przypisami opa-
trzył Ireneusz Kania, red. nauk, i wstęp Małgorzata Smorąg Różycka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków 2003, s. 207.
30 Janina Kłosińska, Ikony, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1973, nr 41, s. 210-211.
31 Świadectwo, czyli narodzenie i ścięcie świętego Jana Poprzednika i Chrzciciela [w:] Apokryfy Nowego
Testamentu..., op. cit., s. 581.
32 Żywot św. Jana Chrzciciela..., op. cit., s. 596. Na temat diety Jana Chrzciciela zob. obszerne studium:
James A. Kelhoffer, The Diet of John the Baptist: “Locusts and Wild Honey” in Synoptics and Patristic Interpretation,
Mohr Siebeck, Tiibingen 2005.
33 Świadectwo..., op. cit., s. 582.
34 Żywot św. Jana Chrzciciela..., op. cit., s. 595.
35 J.A. Kelhoffer, op. cit., s. 153-165.
36 The Life and Teaching of Pachomius, Redwood Books, Throwbridge 1998, s. 2.
37 The Life of Saint Petka /Paraskeva/. A Seventeenth Century Damacene [w:J Thomas Butler, Monumenta
Bulgarica. A Bilingual Anthology of Bulgarian Texts from the ryth to the y th Centuries, Sofia University Press, Sofia
2005, s. 316-317.
38 Franciszek Skaryna z Połocka, Akatyst ku czci Jana..., op. cit., s. 179.
39 Ibidem, s. 172; zob. też G.I. Vzdornov, op. cit., s. 171.
40 Deska, tempera, złocenia, 44,3 *35,6 cm, nr inw. IK399 MNW.
189
obleczone, Pachomiuszu, będzie zbawione«”29, a odpowiadająca temu opisowi kompo-
zycja znana jest np. z klejma szesnastowiecznej ikony hagiograftcznej z kolekcji Muzeum
Narodowego w Krakowie30.
Teksty opisują Jana jako ascetę, który żywił się „szarańczą, leśnym miodem i słodyczą
roślin”31, „aby żadne nieczyste pożywienie nie weszło do jego ust”32, „miał odzienie z sierści
wielbłąda i pas skórzany dookoła swych bioder”33. Strój ten zawdzięczał swojej matce, która
przyodziała go tak, kiedy był jeszcze dzieckiem: „Włożyłam mojemu synowi szatę z sierści
wielbłądziej i skórzany pas, aby góra świętej pustyni mogła być zamieszkała, i aby klasztory
i zgromadzenia mnichów mogły w niej wyrastać”34. Model życia Jana Chrzciciela stanowił
podstawowy wzorzec dla chrześcijańskich ascetów, a w pismach wielu autorów powraca po-
dziw dla mocy świętego i jego ascetycznego uporu35. Do Jana Chrzciciela przyrównywano więc
ascetów egipskich, jak np. Antoniego36, ale był też wzorem postępowania nawet dla świętych
kobiet - jak np. dla niezmiernie popularnej na Rusi Paraskiewy Tymowskiej37. To właśnie
o Janie Chrzcicielu Franciszek Skaryna otwarcie pisał, że ludziom „życie anielskie objawia”38
i daje „anielskiego życia wzór”39.
Opisana powyżej ikona z Palechu, nawiązująca pod względem formalnym do siedemna-
stowiecznej sztuki Powołża ukazuje ciało Jana w formie chciałoby się rzec kubistycznej - celem
tego zabiegu jest zobrazowanie wyzwolenia z cielesności, a skrzydła pokazują tu związek ze
światem niematerialnym. Można też mówić o pewnym charakterystycznym modelu przed-
stawienia Jana Chrzciciela. Podobnie, choć bez skrzydeł ukazany został Jan na dziewiętnasto-
wiecznej ikonie z Wietki (il. 2)40. Jest na niej odziany w zwierzęce futro i zielony płaszcz. Jego
głowę otaczają wełniste włosy i broda. Twarz jest dość subtelnej urody, ale z bardzo charakte-
rystycznymi poprzecznymi zmarszczkami pod dolnymi powiekami, które nadają jego obliczu
nieco demoniczny wygląd. Na zwoju Jana wypisany jest tekst: Ce Ameq-K ex’i’h k^giuiaas
ypeyH luiHpA, iiokahtgca npEAHa; [...]. Ikonie towarzyszy napis określający Jana jako
proroka: CT KI H npop IOAHNl npAYA.
29 Dionizjusz z Furny, Hermeneia czyli Objaśnienie sztuki malarskiej, przeł. z nowogrec. i przypisami opa-
trzył Ireneusz Kania, red. nauk, i wstęp Małgorzata Smorąg Różycka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
Kraków 2003, s. 207.
30 Janina Kłosińska, Ikony, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1973, nr 41, s. 210-211.
31 Świadectwo, czyli narodzenie i ścięcie świętego Jana Poprzednika i Chrzciciela [w:] Apokryfy Nowego
Testamentu..., op. cit., s. 581.
32 Żywot św. Jana Chrzciciela..., op. cit., s. 596. Na temat diety Jana Chrzciciela zob. obszerne studium:
James A. Kelhoffer, The Diet of John the Baptist: “Locusts and Wild Honey” in Synoptics and Patristic Interpretation,
Mohr Siebeck, Tiibingen 2005.
33 Świadectwo..., op. cit., s. 582.
34 Żywot św. Jana Chrzciciela..., op. cit., s. 595.
35 J.A. Kelhoffer, op. cit., s. 153-165.
36 The Life and Teaching of Pachomius, Redwood Books, Throwbridge 1998, s. 2.
37 The Life of Saint Petka /Paraskeva/. A Seventeenth Century Damacene [w:J Thomas Butler, Monumenta
Bulgarica. A Bilingual Anthology of Bulgarian Texts from the ryth to the y th Centuries, Sofia University Press, Sofia
2005, s. 316-317.
38 Franciszek Skaryna z Połocka, Akatyst ku czci Jana..., op. cit., s. 179.
39 Ibidem, s. 172; zob. też G.I. Vzdornov, op. cit., s. 171.
40 Deska, tempera, złocenia, 44,3 *35,6 cm, nr inw. IK399 MNW.