DOI Heft:
Część III. Sztuka XIX wieku / Part III. Art of the Nineteenth Century
DOI Artikel:Grochala, Anna; Martyna, Ewa: Powstanie styczniowe i jego uczestnicy na kameach z kolekcji Henryki z Dzieduszyckich Capelli. Recepcja wzorów graficznych i fotograficznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45361#0478
474
Sztuka XIX wieku
nazwisk. Wydawnictwu towarzyszyły tablice fotograficzne z wizerunkami uczestników powsta-
nia, wydane ok. 1868 roku56. Do pierwszych tableaux Nowolecki dołączył Objaśnienie dwóch
tablic fotografii Seiyi Iszei57, w którym podał bliższe informacje o wykorzystanych zdjęciach,
znalazły się bowiem wśród nich „zupełnie nieznane”, które „wcale w obiegu nie były”.
Tableaux opracował krakowski malarz Walery Eljasz-Radzikowski, który zgrupował na
każdej tablicy po piętnaście owalnych portretów, otoczonych symboliczną dekoracją złożoną
z gałązek cierniowych, liści laurowych, bluszczu, postaci powstańców i kobiet w żałobie, her-
bów i symboli religijnych. Kompozycje te zostały sfotografowane w krakowskich zakładach
Walerego Rzewuskiego oraz Awita Szuberta i wydane jako tablice do publikacji Nowoleckiego
(o wymiarach zdjęcia 18 x n cm i podkładki 22,6 x 15,2 cm), a następnie rozpowszechniane
również w mniejszym formacie.
Porównanie kamei i wizerunków z tableaux do Pamiątki dla rodzin polskich pozwoliło
na wskazanie dwóch tablic, które Henryka Capelli wybrała jako wzór dla serii poświęconej
powstańcom styczniowym. Początkowe trudności z identyfikacją postaci przedstawionych
na gemmach i tych na fotografiach wynikały z tego, że gliptycy, rzeźbiąc portrety, wprowa-
dzili pewne zmiany, gdyż musieli dostosować ich formę do kształtu kamei i przyjętego ujęcia
w półpostaci. Wzorując się na wizerunkach mocno wykadrowanych, uzupełniali je niezbyt
umiejętnie (torsy, ręce, rekwizyty), co nadało postaciom sztywność i nienaturalność póz.
Według zdjęć z tableau, wykonanego w zakładzie fotograficznym Awita Szuberta w Krakowie,
zatytułowanego ZA WIARĘ I OJCZYZNĘ 1863. POLEGLI, na kameach przedstawieni zostali:
Stefan Bobrowski, Franciszek Godlewski, Bolesław Dehnel, Gustaw Wasilewski, Kazimierz
Mielęcki, Ludwik Narbutt, Marcin Maciej Borelowski (pseudonim Lelewel), Teodor Cieszkowski,
Kazimierz Konrad Błaszczyński (pseudonim Bończa), Walenty Mańkowski (ojciec Benvenuto),
Aleksander Szaniawski, Paweł Michał Suzin, Kazimierz Unrug, Władysław Eminowicz i Dionizy
Czachowski58 (il. 9). Tablica ta została opisana przez Nowoleckiego we wzmiankowanym
Objaśnieniu. Dzięki temu wiemy, jakimi fotografiami dysponował i od kogo je otrzymał.
Stefan Bobrowski (1841-1863)59 (il. 10 a), naczelnik miasta Warszawy, sprawujący fak-
tycznie zwierzchnictwo nad powstaniem w pierwszych miesiącach jego trwania, został po-
kazany w popiersiu, które wykadrowano z fotografii przedstawiającej go w całej postaci,
siedzącego na krześle, z ręką opartą o stół. Według Nowoleckiego była to „kopia z oryginału
kijowskiego w Krakowie dokonana”, a „podobieństwo zupełne”. Jednakże zdaniem historyków
56 Wszystkich tablic było sześć, zob. Edward Chwalewik, Katalog wystany pamiątek powstania stycznio-
wego otwartej y go lutego iąi8 r. w Kamienicy ks. Mazowieckich, Towarzystwo Miłośników Historii, Warszawa 1918,
s. 197-198: kat. nr 1531 („Ofiary z 1863 r.” fotografia, 180/110 mm, tablica I), kat. nr 1532 („Ofiary z 1863 r.” fotografia,
180/110 mm, tablica II), kat. nr 1533 („Ofiary z 1863 r.” fotografia, 180/nomm, tablica III), kat. nr 1534 („Ofiary z 1863 r.”
fotografia, 180/110 mm, tablica IV), kat. nr 1535 („Ofiary z 1863 r.” z napisem „polegli”, fotografia, 180/110 mm, tab-
lica V), kat. nr 1536 („Ofiary z 1863 r.” z napisem „rozstrzelani - powieszeni”, fotografia, 180/110 mm, tablica VI),
wszystkie wymienione tablice były własnością Eugeniusza de Phulla.
57 Autorki dziękują Panu Leszkowi Machnikowi za użyczenie tekstu tego objaśnienia.
58 Stefan Bobrowski - nr inw. 34166/2 MNW; Franciszek Godlewski - nr inw. 34166/12 MNW; Bolesław
Dehnel - nr inw. 34166/7 MNW; Gustaw Wasilewski - nr inw. 34166/30 MNW; Kazimierz Mielęcki - nr inw. 34166/17
MNW; Ludwik Narbutt - nr inw. 34166/18 MNW; Marcin Maciej Borelowski (pseudonim Lelewel) - nr inw. 34166/14
MNW; Teodor Cieszkowski - nr inw. 34166/5 MNW; Kazimierz Konrad Błaszczyński (pseudonim Bończa) - nr inw.
34166/3 MNW; Walenty Mańkowski (ojciec Benvenuto) - nr inw. 34166/1 MNW; Aleksander Szaniawski - nr inw.
34166/23 MNW; Paweł Michał Suzin - nr inw. 34166/22 MNW; Kazimierz Unrug - nr inw. 34166/27 MNW; Władysław
Eminowicz - nr inw. 34166/9 MNW i Dionizy Czachowski - nr inw. 34166/6 MNW.
59 Justyn Sokulski, Bobrowski Stefan [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 2, nakł. Polskiej Akademii
LTmiejętności, Kraków 1936, s. 161-163.
Sztuka XIX wieku
nazwisk. Wydawnictwu towarzyszyły tablice fotograficzne z wizerunkami uczestników powsta-
nia, wydane ok. 1868 roku56. Do pierwszych tableaux Nowolecki dołączył Objaśnienie dwóch
tablic fotografii Seiyi Iszei57, w którym podał bliższe informacje o wykorzystanych zdjęciach,
znalazły się bowiem wśród nich „zupełnie nieznane”, które „wcale w obiegu nie były”.
Tableaux opracował krakowski malarz Walery Eljasz-Radzikowski, który zgrupował na
każdej tablicy po piętnaście owalnych portretów, otoczonych symboliczną dekoracją złożoną
z gałązek cierniowych, liści laurowych, bluszczu, postaci powstańców i kobiet w żałobie, her-
bów i symboli religijnych. Kompozycje te zostały sfotografowane w krakowskich zakładach
Walerego Rzewuskiego oraz Awita Szuberta i wydane jako tablice do publikacji Nowoleckiego
(o wymiarach zdjęcia 18 x n cm i podkładki 22,6 x 15,2 cm), a następnie rozpowszechniane
również w mniejszym formacie.
Porównanie kamei i wizerunków z tableaux do Pamiątki dla rodzin polskich pozwoliło
na wskazanie dwóch tablic, które Henryka Capelli wybrała jako wzór dla serii poświęconej
powstańcom styczniowym. Początkowe trudności z identyfikacją postaci przedstawionych
na gemmach i tych na fotografiach wynikały z tego, że gliptycy, rzeźbiąc portrety, wprowa-
dzili pewne zmiany, gdyż musieli dostosować ich formę do kształtu kamei i przyjętego ujęcia
w półpostaci. Wzorując się na wizerunkach mocno wykadrowanych, uzupełniali je niezbyt
umiejętnie (torsy, ręce, rekwizyty), co nadało postaciom sztywność i nienaturalność póz.
Według zdjęć z tableau, wykonanego w zakładzie fotograficznym Awita Szuberta w Krakowie,
zatytułowanego ZA WIARĘ I OJCZYZNĘ 1863. POLEGLI, na kameach przedstawieni zostali:
Stefan Bobrowski, Franciszek Godlewski, Bolesław Dehnel, Gustaw Wasilewski, Kazimierz
Mielęcki, Ludwik Narbutt, Marcin Maciej Borelowski (pseudonim Lelewel), Teodor Cieszkowski,
Kazimierz Konrad Błaszczyński (pseudonim Bończa), Walenty Mańkowski (ojciec Benvenuto),
Aleksander Szaniawski, Paweł Michał Suzin, Kazimierz Unrug, Władysław Eminowicz i Dionizy
Czachowski58 (il. 9). Tablica ta została opisana przez Nowoleckiego we wzmiankowanym
Objaśnieniu. Dzięki temu wiemy, jakimi fotografiami dysponował i od kogo je otrzymał.
Stefan Bobrowski (1841-1863)59 (il. 10 a), naczelnik miasta Warszawy, sprawujący fak-
tycznie zwierzchnictwo nad powstaniem w pierwszych miesiącach jego trwania, został po-
kazany w popiersiu, które wykadrowano z fotografii przedstawiającej go w całej postaci,
siedzącego na krześle, z ręką opartą o stół. Według Nowoleckiego była to „kopia z oryginału
kijowskiego w Krakowie dokonana”, a „podobieństwo zupełne”. Jednakże zdaniem historyków
56 Wszystkich tablic było sześć, zob. Edward Chwalewik, Katalog wystany pamiątek powstania stycznio-
wego otwartej y go lutego iąi8 r. w Kamienicy ks. Mazowieckich, Towarzystwo Miłośników Historii, Warszawa 1918,
s. 197-198: kat. nr 1531 („Ofiary z 1863 r.” fotografia, 180/110 mm, tablica I), kat. nr 1532 („Ofiary z 1863 r.” fotografia,
180/110 mm, tablica II), kat. nr 1533 („Ofiary z 1863 r.” fotografia, 180/nomm, tablica III), kat. nr 1534 („Ofiary z 1863 r.”
fotografia, 180/110 mm, tablica IV), kat. nr 1535 („Ofiary z 1863 r.” z napisem „polegli”, fotografia, 180/110 mm, tab-
lica V), kat. nr 1536 („Ofiary z 1863 r.” z napisem „rozstrzelani - powieszeni”, fotografia, 180/110 mm, tablica VI),
wszystkie wymienione tablice były własnością Eugeniusza de Phulla.
57 Autorki dziękują Panu Leszkowi Machnikowi za użyczenie tekstu tego objaśnienia.
58 Stefan Bobrowski - nr inw. 34166/2 MNW; Franciszek Godlewski - nr inw. 34166/12 MNW; Bolesław
Dehnel - nr inw. 34166/7 MNW; Gustaw Wasilewski - nr inw. 34166/30 MNW; Kazimierz Mielęcki - nr inw. 34166/17
MNW; Ludwik Narbutt - nr inw. 34166/18 MNW; Marcin Maciej Borelowski (pseudonim Lelewel) - nr inw. 34166/14
MNW; Teodor Cieszkowski - nr inw. 34166/5 MNW; Kazimierz Konrad Błaszczyński (pseudonim Bończa) - nr inw.
34166/3 MNW; Walenty Mańkowski (ojciec Benvenuto) - nr inw. 34166/1 MNW; Aleksander Szaniawski - nr inw.
34166/23 MNW; Paweł Michał Suzin - nr inw. 34166/22 MNW; Kazimierz Unrug - nr inw. 34166/27 MNW; Władysław
Eminowicz - nr inw. 34166/9 MNW i Dionizy Czachowski - nr inw. 34166/6 MNW.
59 Justyn Sokulski, Bobrowski Stefan [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 2, nakł. Polskiej Akademii
LTmiejętności, Kraków 1936, s. 161-163.