DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Zlat, Mieczysław: Działalność architektoniczna rodziny Parrów na Śląsku w latach 1539-1600
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13736#0055
MIECZYSŁAW ZLAT (Wrocław)
DZIAŁALNOŚĆ ARCHITEKTONICZNA RODZINY PARRÓW
NA ŚLĄSKU W LATACH 1539—1600
Zasługą szwedzkiego uczonego Augusta Ha-
hra jest ujawnienie historycznego i artystycz-
nego znaczenia architektów rodziny Parrów
oraz ich roli w rozpowszechnianiu form sztuki
renesansowej na obszarze kilku krajów środ-
kowej i północnej Europy1. Opublikowana
przez niego na początku naszego stulecia mo-
nografia pt. Die Architektenfamilie Pahr nosi
podtytuł bardzo znamienny, w bibliografiach
i przypisach zwykle pomijany, który brzmi:
Eine jur die Renaissancekunst Schlesiens, Me-
cklenburgs und Schweden bedeutende Kiinst-
lerfamilie2. W siedemdziesiąt lat po wydaniu
książki przychodzi stwierdzić, iż lapidarna oce-
na jej bohaterów zawarta w podtytule nie jest
z pewnością wygórowana.
Wartość monografii Hahra ■— jak zresztą
każdej dojrzałej publikacji naukowej — pole-
ga nie tylko na jej ustaleniach bezspornych i
dobrze uzasadnionych hipotezach, ale również
na właściwie sformułowanych pytaniach, które
przez kilka dziesięcioleci zachowały siłę inspi-
rującą badania sztuki renesansowej Europy
środkowej i Skandynawii. Na niektóre z tych
pytań próbował dać odpowiedź sam autor w
swoich późniejszych publikacjach 3, inne podej-
1 Tekst niniejszy w wersji niemieckiej przedsta-
wiłem dnia 28 V 1980 r. na konferencji naukowej w
zamku Giistrow (NRD) zorganizowanej z okazji 400.
rocznicy śmierci Franciszka Parra. O konferencji tej
pisze: B. Kovalevski, Franz Parr, Architekt
und Baumeister des Schlosses Giistrow, „Neue Muse-
umskunde", 27 (1984), 1, s. 42—45.
2 A. H a h r, Die Architektenfamilie Pahr. Eine
liir die Renaissancekunst Schlesiens, Uecklenburgs
und Schweden bedeutende Familie, Strassburg 1908.
8 A. H a h r, Neue Forschungen iiber die Architek-
tenjamilie Pahr, „Zeitschrift fur Geschichte der Ar-
chitektur", 1911, s. 52—56; tenże, Studier i nordisk
renassanskonst I, Uppsala-Leipzig 1913; tenże,
Studier i nordisk renassanskonst II: Osteuropeiska
mowali historycy sztuki różnych krajów: nie-
mieccy, polscy, szwedzcy, włoscy i szwajcar-
scy 4. Niejeden wszakże problem postawiony
przez szwedzkiego historyka sztuki pozostał
nie rozwiązany, zaczęły się też pojawiać pyta-
nia nowe. Ostatecznie jednak naukowa wiedza
o Parrach i ich twórczości wzbogaciła się na
tyle, iż w pełni uzasadniona stała się próba jej
podsumowania z okazji czterechsetnej rocz-
nicy śmierci najwybitniejszego artysty rodu5.
stildrag i nordisk renassansarkitektur, Uppsala-Lei-
pzig 1915; tenże, Uppsala slott och dess Rikssal,
„Upplands Fornnminesforenings Tidskrift", XLVI
(1930—1932), s. 1—207.
4 A. Schaube, Jacob Baar von Mailand, „Schle-
sische Zeitung", 31 III 1931, Unterhaltungsbeilage Nr.
165; L. Simona, Artisti delia Svicera italiana.
Parte I—A: Cli artisti del borgo Agno, Zurigo 1931,
s. 4; K. Bi ml er, Das Piastenschloss zu Brieg, Bre-
slau 1934; F. Hermanin, Gli artisti italiani in
Germania, I, Roma 1934, s. 160; K. Bimler, Die
schlesischen massiven Wehrbauten, 1—4, Breslau
1940—1943; M. Hałówna, J. Senkowski, Materiały ar-
chiwalne do budowy zamku warszawskiego. Rachun-
ki budoioy z lat 1569—1572, „Teki Archiwalne" II
(1954), s. 192—401; E. Arslan [wyd.], Arte e artisti
dci Laghi Lombardi, I: Architetti e scultori del
Quattrocento, Como 1959 (por. zwłaszcza artykuły
E. Guldan, S. Kozakiewicza i R. Wagner-Rieger);
W. Gernentz, Studien zur Baugeschichte des
Giistrower Schlosses, Giistrow 1963; S. Kar ling,
Les stucateurs Italiens en Suede, [w:] E. Arslan
[wyd.], Arie e artisti dei Laghi Lombardi, II: Gli stuc-
catori dal barocco al rococo, Como 1964, s. 291—292;
N. S u n d q u i s t, Franz Parr i Uppsala, [w:] Anders
Dios 75 ar, Gavle 1966; B. Blaschke [i in., wyd.],
Das Schloss Giistrow. Ein Beitrag zur Kultur- und
Landesgeschichte in Mecklenburg, Schwerin b.r.
(1972) — por. szczególnie artykuły B. Blaschke i G.
Baier; Schweizer bauen im Ausland. Eine Skizze.
Dokumentation zur Ausstellung, Zurich 1978, s. 62—
63; M. Zlat, Brzeg, 2. wyd., Wrocław 1979; tenże,
Pahr (Parr) Jakub (ok. 1510—1575), architekt i jorty-
fikator, Polski Słownik Biograficzny, XXV/1 (1980),
s. 19—20.
6 Por. przypis 1.
DZIAŁALNOŚĆ ARCHITEKTONICZNA RODZINY PARRÓW
NA ŚLĄSKU W LATACH 1539—1600
Zasługą szwedzkiego uczonego Augusta Ha-
hra jest ujawnienie historycznego i artystycz-
nego znaczenia architektów rodziny Parrów
oraz ich roli w rozpowszechnianiu form sztuki
renesansowej na obszarze kilku krajów środ-
kowej i północnej Europy1. Opublikowana
przez niego na początku naszego stulecia mo-
nografia pt. Die Architektenfamilie Pahr nosi
podtytuł bardzo znamienny, w bibliografiach
i przypisach zwykle pomijany, który brzmi:
Eine jur die Renaissancekunst Schlesiens, Me-
cklenburgs und Schweden bedeutende Kiinst-
lerfamilie2. W siedemdziesiąt lat po wydaniu
książki przychodzi stwierdzić, iż lapidarna oce-
na jej bohaterów zawarta w podtytule nie jest
z pewnością wygórowana.
Wartość monografii Hahra ■— jak zresztą
każdej dojrzałej publikacji naukowej — pole-
ga nie tylko na jej ustaleniach bezspornych i
dobrze uzasadnionych hipotezach, ale również
na właściwie sformułowanych pytaniach, które
przez kilka dziesięcioleci zachowały siłę inspi-
rującą badania sztuki renesansowej Europy
środkowej i Skandynawii. Na niektóre z tych
pytań próbował dać odpowiedź sam autor w
swoich późniejszych publikacjach 3, inne podej-
1 Tekst niniejszy w wersji niemieckiej przedsta-
wiłem dnia 28 V 1980 r. na konferencji naukowej w
zamku Giistrow (NRD) zorganizowanej z okazji 400.
rocznicy śmierci Franciszka Parra. O konferencji tej
pisze: B. Kovalevski, Franz Parr, Architekt
und Baumeister des Schlosses Giistrow, „Neue Muse-
umskunde", 27 (1984), 1, s. 42—45.
2 A. H a h r, Die Architektenfamilie Pahr. Eine
liir die Renaissancekunst Schlesiens, Uecklenburgs
und Schweden bedeutende Familie, Strassburg 1908.
8 A. H a h r, Neue Forschungen iiber die Architek-
tenjamilie Pahr, „Zeitschrift fur Geschichte der Ar-
chitektur", 1911, s. 52—56; tenże, Studier i nordisk
renassanskonst I, Uppsala-Leipzig 1913; tenże,
Studier i nordisk renassanskonst II: Osteuropeiska
mowali historycy sztuki różnych krajów: nie-
mieccy, polscy, szwedzcy, włoscy i szwajcar-
scy 4. Niejeden wszakże problem postawiony
przez szwedzkiego historyka sztuki pozostał
nie rozwiązany, zaczęły się też pojawiać pyta-
nia nowe. Ostatecznie jednak naukowa wiedza
o Parrach i ich twórczości wzbogaciła się na
tyle, iż w pełni uzasadniona stała się próba jej
podsumowania z okazji czterechsetnej rocz-
nicy śmierci najwybitniejszego artysty rodu5.
stildrag i nordisk renassansarkitektur, Uppsala-Lei-
pzig 1915; tenże, Uppsala slott och dess Rikssal,
„Upplands Fornnminesforenings Tidskrift", XLVI
(1930—1932), s. 1—207.
4 A. Schaube, Jacob Baar von Mailand, „Schle-
sische Zeitung", 31 III 1931, Unterhaltungsbeilage Nr.
165; L. Simona, Artisti delia Svicera italiana.
Parte I—A: Cli artisti del borgo Agno, Zurigo 1931,
s. 4; K. Bi ml er, Das Piastenschloss zu Brieg, Bre-
slau 1934; F. Hermanin, Gli artisti italiani in
Germania, I, Roma 1934, s. 160; K. Bimler, Die
schlesischen massiven Wehrbauten, 1—4, Breslau
1940—1943; M. Hałówna, J. Senkowski, Materiały ar-
chiwalne do budowy zamku warszawskiego. Rachun-
ki budoioy z lat 1569—1572, „Teki Archiwalne" II
(1954), s. 192—401; E. Arslan [wyd.], Arte e artisti
dci Laghi Lombardi, I: Architetti e scultori del
Quattrocento, Como 1959 (por. zwłaszcza artykuły
E. Guldan, S. Kozakiewicza i R. Wagner-Rieger);
W. Gernentz, Studien zur Baugeschichte des
Giistrower Schlosses, Giistrow 1963; S. Kar ling,
Les stucateurs Italiens en Suede, [w:] E. Arslan
[wyd.], Arie e artisti dei Laghi Lombardi, II: Gli stuc-
catori dal barocco al rococo, Como 1964, s. 291—292;
N. S u n d q u i s t, Franz Parr i Uppsala, [w:] Anders
Dios 75 ar, Gavle 1966; B. Blaschke [i in., wyd.],
Das Schloss Giistrow. Ein Beitrag zur Kultur- und
Landesgeschichte in Mecklenburg, Schwerin b.r.
(1972) — por. szczególnie artykuły B. Blaschke i G.
Baier; Schweizer bauen im Ausland. Eine Skizze.
Dokumentation zur Ausstellung, Zurich 1978, s. 62—
63; M. Zlat, Brzeg, 2. wyd., Wrocław 1979; tenże,
Pahr (Parr) Jakub (ok. 1510—1575), architekt i jorty-
fikator, Polski Słownik Biograficzny, XXV/1 (1980),
s. 19—20.
6 Por. przypis 1.