Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

JAN SAMEK (Kraków)

GÓRNOŚLĄSKA GRUPA CHRZCIELNIC BAROKOWYCH Z OKOŁO 1700 ROKU

W KSZTAŁCIE ROGU OBFITOŚCI

Barokowa rzeźba około r. 1700 stanowi je-
den z najciekawszych epizodów w plastyce ślą-
skiej czasów nowożytnych. Składa się na to
twórczość nie tylko takich wybitnych mistrzów,
jak Jan Riedel, Krzysztof Koeniger, Jerzy Leo-
pold Weber, Tomasz Weissfeld czy Antoni Jo-
ert 1ł ale także bezimienna masa rzeźby zacho-
wana na prowincji. Można zaobserwować, że
dotychczas zainteresowanie badaczy skupiało
się na dziełach wybitnych twórców, zaś wyt-
wory prowincjonalnych warsztatów w małym
stopniu zajmowały naukowców. Z tych wzglę-
dów pragną poświęcić krótki komunikat nie-
znanej grupie snycerskich wyrobów z obszaru
Gór nego Śląska, tym bardziej, że tereny te, mi-
mo iż przeprowadzono już na nich akcję in-
wentaryzacji zabytków, pozostają nieco na mar-
ginesie szerszych badań naukowych.

Chrzcielnice w epoce baroku przybierały naj-
rozmaitsze formy, często bardzo oryginalne, np.
kosza z owocami czy szyszki, a nawet rzeźbio-
nych grup — np. Grzech pierwszych rodziców.
Obok tych, raczej sporadycznie spotykanych
rozwiązań, wyróżniają się łatwiejsze do zasto-
sowania i dlatego częściej występujące kompo-
zycje. Do takich należą chrzcielnice w formie
czary podtrzymywanej przez anioła, a także
zbliżone do nich naczynia w kształcie rogu ob-
fitości. Tego rodzaju zabytki zachowały się w
szeregu miejscowościach na graniczących z Ma-
łopolską wschodnich krańcach Opolszczyzny 2.
Są to obiekty: w kościele pod wezwaniem Św.
Trójcy (tzw. Polskim) w Byczynie, w Biadaczu,
Nassalach, Rychnowie, Chocianowicach, Koś-

: D. Ostowska, Rzeźba śląska 1650—1770, kat.
ivyst., Muzeum Śląskie, Wrocław 19C9, s. 30.

2 Chrzcielnicami w kształcie rogu obfitości krótko
zająłem się w pracy: J. Samek, Res-imagines. Ze
studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów no-
wożytnych w Polsce (lata 1600—1800), „Rocznik Hi-
storii Sztuki", VIII (1970), s. 232.

ciełiskach, Sternalicach oraz w Truskolasach.
Spróbujmy po kolei przyjrzeć się wymienionym
zabytkom.

Chrzcielnica w Byczynie (il. 1) posiada kształt
dekorowanego kwiatami rogu obfitości, o przy-
pominającym muszlę zarysie i karbowanej po-
wierzchni, który podtrzymuje anioł przedsta-
wiony w pozycji stojącej. Cała ta kompozycja
zwieńczona jest pokrywą w formie silnie zwi-
niętych, dekorowanych liśćmi i kwiatami wo-
lut, które to woluty spina motyw obłoków
z przedstawieniem Boga Ojca. Pod wolutami
wyobrażono w pełnej rzeźbie o małej skali
Chrzest Chrystusa. W sumie chrzcielnicę z By-
czyny cechuje lekkość i dekoracyjność przy po-
prawnym poziomie warsztatu rzeźbiarskiego.
Dekoracja z motywem usychającego akantu
wskazuje, że obiekt powstał niedługo po roku
1700. Datowanie takie potwierdzałby fakt, iż
poprzedni, drewniany kościół Sw. Trójcy w By-
czynie wzniesiony został w r. 17123. Opisane
rozwiązanie pojawia się, jak wspomniałem,
z niewielkimi zmianami także w innych miej-
scowościach 4. Podobnie jak w Byczynie skom-
ponowana została chrzcielnica w kościele pa-
rafialnym w Biadaczu (il. 2), miejscowości po-
łożonej w dawnym powiecie kluczborskim5.
Różnice występują tylko w szczegółach. Anioł
w Biadaczu przedstawiony został nie w pozy-
cji stojącej, lecz w przyklęku, zakończenie ro-
gu obfitości jest silniej zwinięte, zaś dolną część
czary ozdobiono dużymi liśćmi akantu. Brak
tu natomiast rozbudowanej pokrywy z wolut
(może uległa zniszczeniu), występuje tylko po-
sążek Boga Ojca z kulą ziemską. Czas powsta-

• Katalog Zabytków sztuki w Polsce (dalej jako
KZS), t. VII: Województwo opolskie, z. 4: Powiat
kluczborski, oprać. T. Chrzanowski i A. Ciechanowie-
cki, Warszawa 1960, s. 11, il. 62.

1 Ibidem, s. 10.

5 Ibidem, s. 1, il. 64,