Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

JAN WRABEC (Wrocław)

ZAGADNIENIE IDEOWEJ I ARTYSTYCZNEJ GENEZY
DAWNEGO KOŚCIOŁA PP. BENEDYKTYNEK W LUBOMIERZU

Pamięci

Pana Profesora Oldficha J. Bla&ićka

1.

Jednym z węzłowych problemów śląskiej
architektury późnego baroku jest krą?; zagad-
nień koncentrujących się wokół grupy siedmiu
jednonawowych kościołów z kaplicami i empo-
rami po bokach, których cechą chaiakterys-
tyczną jest zastosowanie ukośnie ustawionych
pilastrów we wnętrzu. Grupa ta od czasów
Gurlitta \ Lutscha 2 i Wackernagla 3, którzy
pierwsi zwrócili uwagę na niektóre obiekty do
niej przynależne, doczekała się dość licz-
nych wzmianek i mniej lub bardziej do-
głębnych analiz stylowo-porównawczych 4. Po-
mimo stwierdzonych już dawno jej powiązań
z czeską architekturą „radykalnego baroku",
a w szczególności z kościołem św. Mikołaja na
Małej Stranie i Matki Boskiej Śnieżnej w Oło-
muńcu, na zasadnicze trudności natrafiają jed-
nak wciąż jeszcze wszelkie próby rozwiązania
kwestii autorstwa, tak poszczególnych dzieł,
jak i całej grupy. Sytuacji nie ułatwia tutaj
zły stan śląskich archiwaliów, przetrzebionych
zapewne już w okresie przyłączania Śląska do

1 C. G u r 1 i 11, Geschichte des BarockUiles und
des Rococo in Deutschland, Stuttgart 1889, s. 210.

8 H. Lutsch, Verzeichnis der Kunstdenkmaler der
Provinz Schlesien, III. Die Kunstdenkmaler des Reg. —
Bezirks Liegnitz, Breslau 1891, s. 506. Tenże, Bilder-
werk schlesischer Kunstdenkmaler, Breslau 1903, szp.
243.

3M. Wackernagel, Die Baukunst de; 17. und
18. Jahrhunderts in der germanischen Landem, Ber-
lin—Neubabelsberg 1915, s. 128.

4 Literatura na ten temat w przypisach rozprawy
S. Gumińskiego, Śląska architektura późnobaro-
koica w pierioszej polowie XVIII wieku a kościół Sio.
Mikołaja na Małej Stronie w Pradze, „Zeszyty Nau-
kowe Uniwersytetu Jagiellońskiego", CCLVIII, 1971.
„Prace z historii sztuki", z. 9, s. 105—106.

Prus, a jeszcze bardziej w czasie sekularyzacji
klasztorów w 1810, Kulturkampfu i na koniec
podczas ostatniej wojny światowej. Badacze
niemieccy, znajdujący się pod tym względem
w nieco lepszym położeniu niż polscy history-
cy sztuki niewiele zdołali ustalić poza garścią
hipotez atrybucyjnych, które w czasie przepro-
wadzonej po wojnie ■— w oparciu o pełniejszą
znajomość barokowych form — weryfikacji,
nie zawsze znalazły potwierdzenie w argumen-
tach stylowo-formalnych. Ogólnie rzecz biorąc,
nauka niemiecka skłonna była widzieć zbyt
skwapliwie autorów wspomnianych kościołów
w miejscowych budowniczych i muratorach,
takich jak Antoni Józef Jentsch w Krzeszowie,
Marcin Frantz w Lubiążu, Michał Klein i Fe-
liks Antoni Hammerschmidt w Nysie. Atrybu-
cie te, wyjąwszy Jana Innocentego Tóppera w
Prudniku i Głuchołazach5 oraz może Kleina
w Nysie, są nie do utrzymania w sytuacji, kie-
dy nie znamy ani jednego sygnowanego pro-
jektu lub umowy z architektem, tyczącej któ-
rejś z wymienionych osób lub dzieł, zaś zwią-
zana z nimi twórczość nie jest w stanie do-
starczyć żadnych argumentów stylowo-formal-
nych. Na pewniejszym gruncie stoimy więc do-
piero cytując ogólną konkluzję S. Gumińskie-
go, autora najokazalszego — jak dotąd — op-
racowania na temat omawianej grupy, naświet-
lającą należycie jej znaczenie: „Typ budowli
sakralnej stworzony w kościele Sw. Mikołaja
na Małej Stranie znalazł dalsze zastosowanie

5 J. Wrabec, Działalność architekta Jana Tóppe-
ra na tle późnych wpływóio rokoka czeskiego na Ślą-
sku, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Nau-
kowego" XX, 1965, seria A, s. 98.