Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

JAN HARASIMOWICZ (Wrocław)

MARCIN POHL — NIE ZNANY RZEŹBIARZ ŚLĄSKI
Z POCZĄTKU XVII WIEKU *

Jednym z najtrudniejszych problemów dla
historyka sztuki, badającego rzeźbę śląską wie-
ków XVI i 1. połowy XVII, są zagadnienia
autorstwa. W sytuacji, gdy ogromna większość
zachowanych ołtarzy, chrzcielnic, ambon, epi-
tafiów i płyt nagrobkowych nie posiada sygna-
tur, a przekazy źródłowe niewiele o autorstwie
konkretnych dzieł mówią, rysuje się alterna-
tywa procedur badawczych — albo stopniowe
„dopasowywanie" dzieł do wydobytych z ar-
chiwaliów nazwisk i ułamków biografii rzeź-
biarzy, albo dążenie do ustalenia możliwie peł-
nego rejestru zachowanych obiektów i, drogą
analizy całego materiału zabytkowego, wyod-
rębnianie grup dzieł pokrewnych artystycznie
przy pomocy umownych określeń „Mistrz
Pierwszą z wymienionych dróg poszedł Kurt
Bimler 1, często bardzo pochopnie wiążąc dzie-
ła z nazwiskami, drugą usiłował kroczyć —
choć nie zawsze konsekwentnie — Tadeusz
Chrzanowski2, który jednak, przez przyjęcie
ahistorycznego i apriorycznego kryterium re-
gionalnego („Śląsk Opolski"), zestawił kilka
zespołów autorskich rażących brakiem istot-
nych cech wspólnych, a także sztucznie odizo-
lowanych od dzieł znajdujących się poza gra-
nicami obecnego województwa opolskiego 3. Nie
trzeba nikogo przekonywać, że w tej sytuacji
każda odnaleziona sygnatura lub wzmianka

* Opracowanie stanowi nieznacznie zmienioną wer-
sję referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym
Oddziału Wrocławskiego SHS, w dniu 17.06.1980 r.

1 K. Bimler, Die schlesische Renaissanceplastik,
Breslau 1934, passim.

ST. Chrzanowski, Rzeźba lat 1560—1650 na
Śląsku Opolskim, Warszawa 1974, passim.

8 Na przykład szereg wątpliwości budzi wyodręb-
niona przez Chrzanowskiego (op. cit., s. 51—59) osobo-
wość artystyczna tzw. „Mistrza Wielkich Epitafiów".
Przypisane zostały mu, dość dowolnie, trzy szeregi
bardzo różnych dzieł. Na podstawie przeprowadzo-
nych przez autora niniejszego opracowania badań te-

źródłowa na temat autorstwa ma duże znacze-
nie — pozwala bądź dopełnić (przez analizę
sygnowanego dzieła) charakterystykę twórczo-
ści danego rzeźbiarza, bądź wprowadzić do
regionalnej historii sztuki nową osobowość ar-
tystyczną, „ożywić" pusto dotąd brzmiące na-
zwisko twórcy.

Stosunkowo liczny zespół sygnowanych (nie-
kiedy podpisanych przez twórcę pełnym imie-
niem i nazwiskiem) dzieł rzeźbiarskich wywo-
dzi się ze środowiska artystycznego Legnicy.
Już Buchwald *, a po nim Bimler 5, wyodrębni-
li — na podstawie przeprowadzonej w oparciu

0 dzieła sygnowane analizy porównawczej —
osobowości artystyczne Kaspra Bergera i Jo-
hana Pohla. Tenże Bimler odczytał monogra-
my I.R.B. i G.W.B. na kilku legnickich epita-
fiach jako należące do Johana Rischa z Pirny

1 Jerzego Webera 6, a także próbował poszerzyć
kręgi dzieł dwóch dalszych twórców: podpisa-
nego tylko na jednym epitafium „Valtena Hof-
mana, kamieniarza z Legnicy" 7 oraz Baltazara

renowych udało się ostatnio ustalić nie budzące wąt-
pliwości przedłużenia każdego z tych szeregów — na
terenie dawnych księstw: brzeskiego, ziębickiego,
świdnickiego, wrocławskiego i oleśnickiego. Wyniki
tych badań stanowić będą podstawę planowanego na
najbliższe lata nowego, polemicznego względem pu-
blikacji Chrzanowskiego, studium rzeźby brzeskiej
2. połowy XVI wieku.

4 C. Buchwald, Schlossportal und Grabdenk-
mdler der Kirche in Mondschiltz, „Schlesiens Vorzeit
in Bild und Schrift", N.F. III (1904), s. 100—108.

5 Bimler, op. cit., s. 109—112, 154—156; zob.
także obszerne omówienie twórczości Bergera, jego
współpracowników, naśladowców i rywali w: J. H a-
rasimowicz, Kasper Berger i rzeźba legnicka
schyłku XVI wieku, „Biuletyn Historii Sztuki", XLII
(1980), s. 107—132.

"Bimler, op. cit., s. 148—149.

'Bimler, op. cit., s. 103—104; Harasimo-
wicz, op. cit., s. 107—108, przypis 8.