DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Harasimowicz, Jan: Marcin Pohl - nieznany rzeźbiarz śląski z początku XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13736#0132
86
Jan Harasimowicz
Schnitzera s, potwierdzonego archiwalnie auto-
ra (kazalnicy w Złotoryi. Bimlerowi udało się
też odnaleźć wirtemberski pierwowzór dla ze-
społu płyt nagrobkowych w Szklarach Gór-
nych 9, co pozwoliło na wzięcie pod uwagę
przy ustalaniu autorstwa osoby przybyłego
z Wirtembergii Jakuba Salzmanna, domniema-
nego — wraz z Andrzejem Schrammem —
ucznia Kaspra Bergera. Dla kilku wzmianko-
wanych w aktach miejskich .Legnicy rzeźbia-
rzy nie potrafił Bimler wysunąć żadnej hipo-
tezy atrybucyjnej. Z tego też zapewne względu
uznał Marcina Pohla, Wolfa Konrada i Tobia-
sza Perschmanna za „twórców drugiej rangi".
Na temat interesującego nas szczególnie
Marcina Pohla znajdujemy u Bimlera nader
skąpe informacje. Wiadomo tylko, że 12 li-
stopada 1596 roku poślubił ów rzeźbiarz wdowę
po „budowniczym miejskim" Wawrzyńcu Rot-
he, osobie zapewne dość znacznej w hierarchii
społecznej Legnicy. Z kwietnia 1608 roku po-
chodzi wzmianka o śmierci Pohla, zaś wkrótce
potem — w listopadzie tego roku ■— zmarła
jego żona. W roku 1620 nastąpiła śmierć syna
artysty, Michała, dwudziestoczteroletniego
wówczas czeladnika hafciarstwa pereł we Wro-
cławiu 10. Nazwisko Marcina Pohla, tej samej z
pewnością osoby, pojawia się jeszcze tylko
jeden raz w literaturze poświęconej dziejom
sztuki śląskiej. W artykule Paula Mertina o
legnickich zabytkach okresu renesansu n, przy
okazji omawiania intarsjowanego krzesła fun-
dacji mistrza złotniczego Kaspra Tannera,
wspomniany jest testament tegoż mistrza z 30.
stycznia 1608 roku. Jako świadkowie występu-
ją w nim „die ehrenjeslen, ehrbaren, weisen,
kunstreichen und wohlgedachten Herren" —
łącznie 6. osób, a wśród nich Johan Ilcksen i
Michał Daniel, obaj złotnicy, Krzysztof Els-
ner — skądinąd znany jako członek Rady Miej-
skiej i przedsiębiorca budowlany12 — oraz
8 B i m 1 e r, op. cit., s. 112; Harasimowicz,
op. cit., s. 131.
9 Bimler, op. cit., s. 147-—148. Szerzej na temat
mauzoleum w Szklarach Górnych pisze T. Rud-
k o w ś k i, Renesansowy zespól nagrobków w Szkla-
rach Górnych, [w:] Księga ku czci Władysława Pod-
lachy, Wrocław 1957, s. 129—141.
10 A. Schellenberg, Bortenwirker, Seiden- und
Perlenhefter in Schlesien vom 14. bis 17. Jahrhundert,
„Schlesiens Vorzeit", NF X (1933), s. 80; Bimler,
op. cit.. s. 150.
11 P. Mer lin, Liegnitzer Kunstdenkmdler der
Renaissance und ihre Auftraggeber, [w:] Liegnitz. 700
Jahre eine Stadt deutschen Rechts, Breslau 1942,
s. 81—106, zwłaszcza s. 92.
12 Jego gmerk widniał na fryzie pochodzącego
„Martin Pohl". Świadczenie w gronie znacz-
nych i zapewne dość zamożnych obywateli
miasta, wraz z informacjami o korzystnym
małżeństwie, pozwala sądzić, że Marcin Pohl
zaliczał się do bogatszej warstwy mieszczan ■—
może nie do ścisłej elity patrycjuszowskiej, ale
z pewnością do czołowej grupy starszyzny ce-
chowej. Wszystko wskazuje na to, że w po-
twierdzonym archiwalnie okresie lat 1596—
1608 mógł on być głównym artystą rzeźbia-
rzem w Legnicy, zajmując miejsce zmarłego
w 1595 roku Kaspra Bergera13. Na podstawie
posiadanych informacji sądzić także można, że
prawdopodobnie dorównywał twórcy ambony
z kościoła śś. Piotra i Pawła znaczeniem i po-
zycją w społeczności miejskiej.
Swoisty „awans" Marcina Pohla z grona
twórców „drugiej rangi" do pozycji bliskiej
czołowemu rzeźbiarzowi legnickiemu schyłku
XVI wieku, jakim był Berger, stał się możliwy
dopiero teraz, dzięki odkryciu imiennych pod-
pisów artysty na dwóch niepośledniej miary
dziełach: na epitafium Baltazara von Stosch
Młodszego i jego żony Jadwigi ur. von Nostitz
(oboje zmarli w r. 1600) w kościele parafial-
nym w Czerninie 14 oraz na epitafium Melchio-
ra von Dyhrn (zm. 1589) i jego żony Urszuli
ur. von Burgsdorf (zm. 16..) w dawnym kościele
św. Katarzyny w Lubięcinie 15, obecnie opusz-
czonym i ogołoconym z wystroju.
Epitafium w Czerninie (il. 3) musiało po-
wstać po roku 1600, a przed 1608, zapewne z
fundacji synów Baltazara von Stosch Młodsze-
go — Baltazara, Melchiora i Kaspra. Część
środkowa oparta jest na schemacie czteroko-
lumnowej edikuli. Kolumny z serpentynitu, o
trzonach dekorowanych do 1/3 wysokości fes-
tonami owocowymi i łbami lwów, wspierają
z 1581 r. portalu dawnej szkoły św. Piotra, wraz
z gmerkami i herbami pięciu czołowych obywateli
miasta (w tym burmistrza i nadwójta), por. M e r t i n,
op. cit s. 94—96.
13 Zob. Bimler, op. cit., s. 109; Harasimowicz,
op. cit., s. 114.
14 H. L u t s c h, Verzeichnis der Kunstdenkmdler
der Provinz Schlesien, II, Breslau 1889, s. 669. Podpis
Marcina Pohla odkryła w 1973 roku Bogusława Ba-
ranowska, zob. B. Baranowska, Epitafia rodziny
von Stosch w Czerninie, Wrocław 1973 (praca magi-
sterska, mps w bibliotece Katedry Historii Sztuki Uni-
wersytetu Wrocławskiego), rozdział II, 4.
15 Lutsch, Verzeichnis..., III, s. 92; T. Chrza-
nowski, M. Kornecki, Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce. Wojeioództwo Zielona Góra. Powiat Nowa
Sól, 1958 (mps w Instytucie Sztuki PAN), s. nlb. Pod-
pis Pohla, nie zauważony uprzednio przez nikogo, od-
nalazłem w sierpniu 1979 roku.
Jan Harasimowicz
Schnitzera s, potwierdzonego archiwalnie auto-
ra (kazalnicy w Złotoryi. Bimlerowi udało się
też odnaleźć wirtemberski pierwowzór dla ze-
społu płyt nagrobkowych w Szklarach Gór-
nych 9, co pozwoliło na wzięcie pod uwagę
przy ustalaniu autorstwa osoby przybyłego
z Wirtembergii Jakuba Salzmanna, domniema-
nego — wraz z Andrzejem Schrammem —
ucznia Kaspra Bergera. Dla kilku wzmianko-
wanych w aktach miejskich .Legnicy rzeźbia-
rzy nie potrafił Bimler wysunąć żadnej hipo-
tezy atrybucyjnej. Z tego też zapewne względu
uznał Marcina Pohla, Wolfa Konrada i Tobia-
sza Perschmanna za „twórców drugiej rangi".
Na temat interesującego nas szczególnie
Marcina Pohla znajdujemy u Bimlera nader
skąpe informacje. Wiadomo tylko, że 12 li-
stopada 1596 roku poślubił ów rzeźbiarz wdowę
po „budowniczym miejskim" Wawrzyńcu Rot-
he, osobie zapewne dość znacznej w hierarchii
społecznej Legnicy. Z kwietnia 1608 roku po-
chodzi wzmianka o śmierci Pohla, zaś wkrótce
potem — w listopadzie tego roku ■— zmarła
jego żona. W roku 1620 nastąpiła śmierć syna
artysty, Michała, dwudziestoczteroletniego
wówczas czeladnika hafciarstwa pereł we Wro-
cławiu 10. Nazwisko Marcina Pohla, tej samej z
pewnością osoby, pojawia się jeszcze tylko
jeden raz w literaturze poświęconej dziejom
sztuki śląskiej. W artykule Paula Mertina o
legnickich zabytkach okresu renesansu n, przy
okazji omawiania intarsjowanego krzesła fun-
dacji mistrza złotniczego Kaspra Tannera,
wspomniany jest testament tegoż mistrza z 30.
stycznia 1608 roku. Jako świadkowie występu-
ją w nim „die ehrenjeslen, ehrbaren, weisen,
kunstreichen und wohlgedachten Herren" —
łącznie 6. osób, a wśród nich Johan Ilcksen i
Michał Daniel, obaj złotnicy, Krzysztof Els-
ner — skądinąd znany jako członek Rady Miej-
skiej i przedsiębiorca budowlany12 — oraz
8 B i m 1 e r, op. cit., s. 112; Harasimowicz,
op. cit., s. 131.
9 Bimler, op. cit., s. 147-—148. Szerzej na temat
mauzoleum w Szklarach Górnych pisze T. Rud-
k o w ś k i, Renesansowy zespól nagrobków w Szkla-
rach Górnych, [w:] Księga ku czci Władysława Pod-
lachy, Wrocław 1957, s. 129—141.
10 A. Schellenberg, Bortenwirker, Seiden- und
Perlenhefter in Schlesien vom 14. bis 17. Jahrhundert,
„Schlesiens Vorzeit", NF X (1933), s. 80; Bimler,
op. cit.. s. 150.
11 P. Mer lin, Liegnitzer Kunstdenkmdler der
Renaissance und ihre Auftraggeber, [w:] Liegnitz. 700
Jahre eine Stadt deutschen Rechts, Breslau 1942,
s. 81—106, zwłaszcza s. 92.
12 Jego gmerk widniał na fryzie pochodzącego
„Martin Pohl". Świadczenie w gronie znacz-
nych i zapewne dość zamożnych obywateli
miasta, wraz z informacjami o korzystnym
małżeństwie, pozwala sądzić, że Marcin Pohl
zaliczał się do bogatszej warstwy mieszczan ■—
może nie do ścisłej elity patrycjuszowskiej, ale
z pewnością do czołowej grupy starszyzny ce-
chowej. Wszystko wskazuje na to, że w po-
twierdzonym archiwalnie okresie lat 1596—
1608 mógł on być głównym artystą rzeźbia-
rzem w Legnicy, zajmując miejsce zmarłego
w 1595 roku Kaspra Bergera13. Na podstawie
posiadanych informacji sądzić także można, że
prawdopodobnie dorównywał twórcy ambony
z kościoła śś. Piotra i Pawła znaczeniem i po-
zycją w społeczności miejskiej.
Swoisty „awans" Marcina Pohla z grona
twórców „drugiej rangi" do pozycji bliskiej
czołowemu rzeźbiarzowi legnickiemu schyłku
XVI wieku, jakim był Berger, stał się możliwy
dopiero teraz, dzięki odkryciu imiennych pod-
pisów artysty na dwóch niepośledniej miary
dziełach: na epitafium Baltazara von Stosch
Młodszego i jego żony Jadwigi ur. von Nostitz
(oboje zmarli w r. 1600) w kościele parafial-
nym w Czerninie 14 oraz na epitafium Melchio-
ra von Dyhrn (zm. 1589) i jego żony Urszuli
ur. von Burgsdorf (zm. 16..) w dawnym kościele
św. Katarzyny w Lubięcinie 15, obecnie opusz-
czonym i ogołoconym z wystroju.
Epitafium w Czerninie (il. 3) musiało po-
wstać po roku 1600, a przed 1608, zapewne z
fundacji synów Baltazara von Stosch Młodsze-
go — Baltazara, Melchiora i Kaspra. Część
środkowa oparta jest na schemacie czteroko-
lumnowej edikuli. Kolumny z serpentynitu, o
trzonach dekorowanych do 1/3 wysokości fes-
tonami owocowymi i łbami lwów, wspierają
z 1581 r. portalu dawnej szkoły św. Piotra, wraz
z gmerkami i herbami pięciu czołowych obywateli
miasta (w tym burmistrza i nadwójta), por. M e r t i n,
op. cit s. 94—96.
13 Zob. Bimler, op. cit., s. 109; Harasimowicz,
op. cit., s. 114.
14 H. L u t s c h, Verzeichnis der Kunstdenkmdler
der Provinz Schlesien, II, Breslau 1889, s. 669. Podpis
Marcina Pohla odkryła w 1973 roku Bogusława Ba-
ranowska, zob. B. Baranowska, Epitafia rodziny
von Stosch w Czerninie, Wrocław 1973 (praca magi-
sterska, mps w bibliotece Katedry Historii Sztuki Uni-
wersytetu Wrocławskiego), rozdział II, 4.
15 Lutsch, Verzeichnis..., III, s. 92; T. Chrza-
nowski, M. Kornecki, Katalog Zabytków Sztuki
w Polsce. Wojeioództwo Zielona Góra. Powiat Nowa
Sól, 1958 (mps w Instytucie Sztuki PAN), s. nlb. Pod-
pis Pohla, nie zauważony uprzednio przez nikogo, od-
nalazłem w sierpniu 1979 roku.