Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

MAREK PIERZCHAŁA (Wrocław)

PÓŹNOBAROKOWY WYSTRÓJ MALARSKI KAPLICY DWORSKIEJ W SARNACH
I JEGO TWÓRCA JAN FRANCISZEK HOFFMANN.

I. Wstęp. Uwagi o dziejach kaplicy i malowideł. II. Charakterystyka malowideł w Sarnach. 1. Sposób per-
cepcji i ogólny zarys programu treściowego. 2. Analiza programu ikonograficznego. 3. Środki artystyczne.

III. Twórczość Jana Franciszka Hoffmanna.

I. WSTĘP. UWAGI O DZIEL

Sarny (Scharfeneck) stanowią najwyżej po-
łożoną część Ścinawki, długiej wsi leżącej w
dolinie rzeczki o tej samej nazwie, w północ-
no-zachodniej części Kotliny Kłodzkiej \. Naj-
starsze wzmianki o miejscowości pochodzą
z końca XV wieku 2. Zachowany do dziś dwu-
kondygnacyjny budynek dworu z dostawioną
na dłuższej osi klatką schodową pochodzi z 1590
roku 3. Wokół niego skupia się zespół narosłych
przez lata zabudowań. Od 1661 roku Sarny na-
leżały do śląskiej linii hrabiowskiego rodu Got-
zenów, która nabrała dużego znaczenia po woj-
nie trzydziestoletniej. Ich szybko rosnące dobra
obejmowały liczne wsie w okolicy Sarn. Uzy-
skiwane dochody pozwoliły właścicielom na

1 Artykuł ten jest oparty na mojej pracy magister-
skiej napisanej w 1982 roku w Katedrze Historii
Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem
prof. Mieczysława Zlata, któremu w tym miejscu
pragnę złożyć podziękowania za życzliwą opiekę i
cenne uwagi przy redakcji niniejszego tekstu.

2 Starszą historię Sarn opracował obszernie z wy-
korzystaniem archiwaliów C. Braunmiihl, Ge-
schichte der Herrschaft Scharfeneck [cz. 1: do1 1625],
„Glatzer Heimatblatter fur Geschichte Schlesiens",
12(1926), H. 2, s. 33—60. Całość historii w podstawo-
wych informacjach zawierają: E. L. Wa dek ind,
Geschichte der Grafschaft Glatz, Neurode 1857, s. 727—
728; H. T s c h o p e, Grafschafter Schlósser. Schloss
Scharfeneck, Kreis Neurode, „Guda Obend. Glatzer
Volkskalender", 4(1915—1916), s. 25—26; K. Eysy-
mont t, Dokumentacja historyczno-architektoniczna
zespołu dworskiego zo Sarnach, powiat Nowa Ruda,
Wrocław 1972, mps w Biurze Badań i Dokumentacji
Zabytków w Wałbrzychu, s. 18—24; H. Weczerka,
Schlesien. Handbuch der historischen Statten, Stutt-
gart 1977, s. 471.

8 E y s y m o n 11, op. cit., s. 20.

H KAPLICY I MALOWIDEŁ.

podjęcie w pierwszym czterdziestoleciu XVIII
wieku licznych fundacji przeznaczonych na roz-
budowę i uświetnienie patronackich kościołów
(1704—1708 w Bożkowie, przed 1711 w Tłuma-
czowie, 1715—1725 w Wambierzycach, około
1733 w Wojborzu, 1738—1739 w Ścinawce
Średniej)4. Zapewne, w miarę jak kończyły się
prace i związane z nimi wydatki w Wambie-
rzycach, podjęta została akcja budowlana w ro-
dowej rezydencji — Sarnach. Stary, szesnasto-
wieczny dwór nie odpowiadał już nowym po-
trzebom. Stał się niefunkcjonalny i zbyt skrom-
ny jako siedziba bogatego rodu. Przestał też
odpowiadać nowym gustom epoki. Mimo to nie
został przebudowany w nowym stylu, co było
częstym losem podobnych rezydencji. Zacho-
wując pierwotną bryłę dworu dokonano jedy-
nie podwyższenia klatki schodowej, która uzy-
skała teraz kształt smukłej wieży, zwieńczonej
prześwitowym hełmem, dominującej nad okoli-
cą i odpowiednio podkreślającej hrabiowską
rangę siedziby. Na tej samej co wieża, poprzecz-
nej osi dworu, dostawiono dużą, założoną na
eliptycznym planie kaplicę, połączoną z wieżą
na wysokości drugiej kondygnacji łącznikiem 5.

4 J. Sinapius, Schlesischer Curiositaten des
Schlesischen Adels, Leipzig 1920, t. 1, s. 35; Braun-
miihl, Die Deckengemdlde der Pfarrei Mittelsteine,
„Die Grafschaft Glatz", 16(1921), s. 3; S. Kozak,
Kościół pielgrzymkowy w Wambierzycach, „Roczniki
Sztuki Śląskiej", 6(1968), s. 106—117, zwłaszcza stro-
na 109; J. Pilch, Zabytki architektury Dolnego Ślą-
ska, Wrocław 1978, s. 297—298.

5 E y s y m o n 11, op. cit., s. 44 — datuje budowę
kaplicy na około 1720 r. Na około 1725 datuje J. Wra-