DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Zlat, Mieczysław: Działalność architektoniczna rodziny Parrów na Śląsku w latach 1539-1600
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13736#0056
38
Mieczysław Zlat
Dla polskiej historii sztuki działalność Parrów
zyskała w ostatnich kilku dziesiątkach lat na
znaczeniu z dwu zwłaszcza powodów. Po pierw-
sze dlatego, iż problem działalności tzw. „ko-
masków" („maestri comacini", „artisti dei lag-
hi") czyli wędrownych artystów z pogranicza
włosko-szwajcarskiego, których rodzina Par-
rów reprezentuje wyraziście i wszechstronnie,
stał się jednym z podstawowych również i w
badaniach rozwoju polskiej sztuki 2. nołowy
XVI w. 0 Okazało się zresztą, że nie tylko nie-
którzy artyści z kręgu Parrów, ale sam senior
i głowa rodziny ■— mistrz Jakub ■— budował
w Polsce, i to w jej stolicy 1. Po wtóre, polska
historia sztuki znacznie rozwinęła po ostatniej
wojnie badania sztuki śląskiej, co przyniosło
także w odniesieniu do XVI wieku godne uwa-
gi wyniki oraz nie słabnące dalsze poszukiwa-
nia. Zadaniem, jakie stawia sobie niniejszy
artykuł, jest zatem przedstawienie najważniej-
szych zmian, które do obrazu dokonań Parrów
w jednym tylko regionie Śląska wniosły w
ostatnich dziesięcioleciach badania polskich i
nie tylko polskich badaczy.
Śląsk jest krajem, w którym przedstawiciele
rodu Parrów pojawili się najwcześniej, stwo-
rzyli swoje pierwsze i najważniejsze dzieła
oraz osiedli na stałe, z czasem asymilując się
całkowicie 8. Skąd i jaką drogą tutaj przybyli?
Drugie z tych pytań pozostaje otwarte. Nie
mamy nadal żadnych informacji co do ewen-
tualnej działalności tej tessyńskiej rodziny
przed jej pojawieniem się na Śląsku. Być może,
że w swej drodze z ojczyzny po raz pierwszy
zatrzymali się dopiero tutaj. Niektórzy badacze
sugerują, nie bez pewnych podstaw, iż droga
ich wiodła przez Austrię i Czechy 9. Gdybyśmy
mieli tropić ich najwcześniejsze ślady posługu-
jąc się analizą porównawczą form, należałoby
wziąć pod uwagę jako możliwe miejsce etapo-
we ich podróży również Drezno z okresu
pierwszej fazy renesansowej przebudowy zam-
0 Z. Rewski, Konieczność poznania dawnej
sztuki Szwajcarii, ..Biuletyn Historii Sztuki", X
(1948), s. 40—55; S. Kozakiewicz, Początek dzia-
łalności Komasków, Tessyńczyków i Gryzończyków
w Polsce — okres renesansu (1520—2.580), „Biuletyn
Historii Sztuki", XXI (1959), s. 3—29.
7 Ha łów na, S e n k o w s k i, op. cit., s. 193,221,
256.
8 Jeszcze w XIX w. zamieszkiwali w Brzegu mie-
szczanie nazwiskiem Pahr. Por. E. Wernick e,
Neue Beitriige zur Geschichte der Renaissance in
Brieg, „Schlesieńs Vorzeit", III (1881), s. 428.
s U a h r, Die ArchitektenjamUie Pahr, s. 128.
ku (Georgenbau, 1530—1539). Udało się nato-
miast stosunkowo niedawno ustalić ostatecznie
miejsce pochodzenia Parrów. Dzięki zapisom
w archiwaliach zamku królewskiego w Warsza-
wie i kwerendzie we Włoszech okazało się, iż
kolebką rodu jest wieś Bissone koło Lugano in.
W księdze parafialnej Bissone zapisano też
pierwotną, włoską formę ich nazwiska: „De
Pario".11
Zanim spróbuję zestawić w porządku chro-
nologicznym poczynania Parrów na Śląsku i
ich kolejne dzieła, wypada wyjaśnić, kogo kon-
kretnie mam na myśli mówiąc: „rodzina Par-
rów". W świetle dotychczas odkrytych źródeł
archiwalnych w skład rodziny wchodziło na
Śląsku pięciu jej męskich przedstawicieli: Ja-
kub, Franciszek, Jan Chrzciciel (Hans Bapti-
sta), Jerzy i Grzegorz12. Wszyscy oni parali
się — jakkolwiek nie wyłącznie — budownic-
twem lub zawodami z nim związanymi. Jest
wielce prawdopodobne, że dalsi trzej architek-
ci i rzeźbiarze o nazwisku Parr ■— Krzysztof,
Dominik i Jakub mł. <— znani z późniejszych
prac w Meklemburgii i Szwecji, wyszli także
z rodzinnych domów na Śląsku13; nie ma na
to jednak żadnego bezpośredniego potwierdze-
nia w źródłach pisanych. Wypada przy sposob-
ności sprostować utrzymujące się ciągle w piś-
miennictwie fachowym nieścisłości w określa-
niu stopnia pokrewieństwa wymienionych
ośmiu Parrów. Mistrz Jakub był bezspornie
najstarszym z rodu i przewodził mu, tak zresz-
tą jak i całej kolonii włoskiej w Brzegu, liczą-
cej w 2. połowie XVI w. co najmniej kilkana-
ście rodzin. Franciszek, Jan Chrzciciel i Domi-
,n Por. przypis 7.
11 Herman in, op. cit., s. 160; Kozakiewicz,
op. cit., s. 24—25.
12 H. Luch s, Bildende Kiinstler in Schlesien,
„Zeitschrift des Vereins tur Geschichte Schlesieńs",
V (1863), s. 15—17; E. Wernicke, Urkundliche
Nachrichten zur Kiinstler geschichte Schlesieńs IV,
„Anzeiger fur Kunde der deutschen Vorzeit", 1878,
szp. 77—83; E. Wernick e, Die italienischen Archi-
tekten des 16. Jahrhunderts in Brieg, „Schlesieńs Vor-
zeit", III (1881), s. 267—272, 299—301; Wernicke,
Neue Beitrdge, s. 427—432; U. T h i e m e, F. B e c-
k e r, Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinstler,
II (1908), s. 362—363, XXVI (1932), s. 253—254; W.
Krause, Grundriss eines Lexikons der bildenden
Kiinstler und Kunsthandiuerker in Ober schlesien, I,
Oppeln 1933, s. 25—26; Svenskt konstndrs lexikon,
IV (1961), s. 348. Por. przypis 4.
11 Hahr, Die Architektenjamilic Pahr; tenże,
Neue Forschungen; Sunąuist, op. cit.
Mieczysław Zlat
Dla polskiej historii sztuki działalność Parrów
zyskała w ostatnich kilku dziesiątkach lat na
znaczeniu z dwu zwłaszcza powodów. Po pierw-
sze dlatego, iż problem działalności tzw. „ko-
masków" („maestri comacini", „artisti dei lag-
hi") czyli wędrownych artystów z pogranicza
włosko-szwajcarskiego, których rodzina Par-
rów reprezentuje wyraziście i wszechstronnie,
stał się jednym z podstawowych również i w
badaniach rozwoju polskiej sztuki 2. nołowy
XVI w. 0 Okazało się zresztą, że nie tylko nie-
którzy artyści z kręgu Parrów, ale sam senior
i głowa rodziny ■— mistrz Jakub ■— budował
w Polsce, i to w jej stolicy 1. Po wtóre, polska
historia sztuki znacznie rozwinęła po ostatniej
wojnie badania sztuki śląskiej, co przyniosło
także w odniesieniu do XVI wieku godne uwa-
gi wyniki oraz nie słabnące dalsze poszukiwa-
nia. Zadaniem, jakie stawia sobie niniejszy
artykuł, jest zatem przedstawienie najważniej-
szych zmian, które do obrazu dokonań Parrów
w jednym tylko regionie Śląska wniosły w
ostatnich dziesięcioleciach badania polskich i
nie tylko polskich badaczy.
Śląsk jest krajem, w którym przedstawiciele
rodu Parrów pojawili się najwcześniej, stwo-
rzyli swoje pierwsze i najważniejsze dzieła
oraz osiedli na stałe, z czasem asymilując się
całkowicie 8. Skąd i jaką drogą tutaj przybyli?
Drugie z tych pytań pozostaje otwarte. Nie
mamy nadal żadnych informacji co do ewen-
tualnej działalności tej tessyńskiej rodziny
przed jej pojawieniem się na Śląsku. Być może,
że w swej drodze z ojczyzny po raz pierwszy
zatrzymali się dopiero tutaj. Niektórzy badacze
sugerują, nie bez pewnych podstaw, iż droga
ich wiodła przez Austrię i Czechy 9. Gdybyśmy
mieli tropić ich najwcześniejsze ślady posługu-
jąc się analizą porównawczą form, należałoby
wziąć pod uwagę jako możliwe miejsce etapo-
we ich podróży również Drezno z okresu
pierwszej fazy renesansowej przebudowy zam-
0 Z. Rewski, Konieczność poznania dawnej
sztuki Szwajcarii, ..Biuletyn Historii Sztuki", X
(1948), s. 40—55; S. Kozakiewicz, Początek dzia-
łalności Komasków, Tessyńczyków i Gryzończyków
w Polsce — okres renesansu (1520—2.580), „Biuletyn
Historii Sztuki", XXI (1959), s. 3—29.
7 Ha łów na, S e n k o w s k i, op. cit., s. 193,221,
256.
8 Jeszcze w XIX w. zamieszkiwali w Brzegu mie-
szczanie nazwiskiem Pahr. Por. E. Wernick e,
Neue Beitriige zur Geschichte der Renaissance in
Brieg, „Schlesieńs Vorzeit", III (1881), s. 428.
s U a h r, Die ArchitektenjamUie Pahr, s. 128.
ku (Georgenbau, 1530—1539). Udało się nato-
miast stosunkowo niedawno ustalić ostatecznie
miejsce pochodzenia Parrów. Dzięki zapisom
w archiwaliach zamku królewskiego w Warsza-
wie i kwerendzie we Włoszech okazało się, iż
kolebką rodu jest wieś Bissone koło Lugano in.
W księdze parafialnej Bissone zapisano też
pierwotną, włoską formę ich nazwiska: „De
Pario".11
Zanim spróbuję zestawić w porządku chro-
nologicznym poczynania Parrów na Śląsku i
ich kolejne dzieła, wypada wyjaśnić, kogo kon-
kretnie mam na myśli mówiąc: „rodzina Par-
rów". W świetle dotychczas odkrytych źródeł
archiwalnych w skład rodziny wchodziło na
Śląsku pięciu jej męskich przedstawicieli: Ja-
kub, Franciszek, Jan Chrzciciel (Hans Bapti-
sta), Jerzy i Grzegorz12. Wszyscy oni parali
się — jakkolwiek nie wyłącznie — budownic-
twem lub zawodami z nim związanymi. Jest
wielce prawdopodobne, że dalsi trzej architek-
ci i rzeźbiarze o nazwisku Parr ■— Krzysztof,
Dominik i Jakub mł. <— znani z późniejszych
prac w Meklemburgii i Szwecji, wyszli także
z rodzinnych domów na Śląsku13; nie ma na
to jednak żadnego bezpośredniego potwierdze-
nia w źródłach pisanych. Wypada przy sposob-
ności sprostować utrzymujące się ciągle w piś-
miennictwie fachowym nieścisłości w określa-
niu stopnia pokrewieństwa wymienionych
ośmiu Parrów. Mistrz Jakub był bezspornie
najstarszym z rodu i przewodził mu, tak zresz-
tą jak i całej kolonii włoskiej w Brzegu, liczą-
cej w 2. połowie XVI w. co najmniej kilkana-
ście rodzin. Franciszek, Jan Chrzciciel i Domi-
,n Por. przypis 7.
11 Herman in, op. cit., s. 160; Kozakiewicz,
op. cit., s. 24—25.
12 H. Luch s, Bildende Kiinstler in Schlesien,
„Zeitschrift des Vereins tur Geschichte Schlesieńs",
V (1863), s. 15—17; E. Wernicke, Urkundliche
Nachrichten zur Kiinstler geschichte Schlesieńs IV,
„Anzeiger fur Kunde der deutschen Vorzeit", 1878,
szp. 77—83; E. Wernick e, Die italienischen Archi-
tekten des 16. Jahrhunderts in Brieg, „Schlesieńs Vor-
zeit", III (1881), s. 267—272, 299—301; Wernicke,
Neue Beitrdge, s. 427—432; U. T h i e m e, F. B e c-
k e r, Allgemeines Lexikon der bildenden Kiinstler,
II (1908), s. 362—363, XXVI (1932), s. 253—254; W.
Krause, Grundriss eines Lexikons der bildenden
Kiinstler und Kunsthandiuerker in Ober schlesien, I,
Oppeln 1933, s. 25—26; Svenskt konstndrs lexikon,
IV (1961), s. 348. Por. przypis 4.
11 Hahr, Die Architektenjamilic Pahr; tenże,
Neue Forschungen; Sunąuist, op. cit.