Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

Późnobarokowy wystrój malarski kaplicy ... w Sarnach

135

Na zakończenie tej prezentacji życia i twór-
czości Jana Franciszka Hoffmanna wypada je-
szcze wymienić prace przypisywane mu omył-
kowo:

1. Przemienienie Pańskie — obraz ołtarza
głównego kościoła parafialnego w Jeleniej
Górze, namalowany przez Jana Kretsch-
mera z Głogowa około 1718 roku 118.

2. Cykl Drogi Krzyżowej i inne drobne prace
malarskie w kościele parafialnym w Dusz-
nikach — wykonane przez nieznanego ma-
larza z dziewiętnastego wieku 119.

3. Obraz ołtarzowy dla kościoła katolickiego
w Unićovie na Morawach, namalowany na
potrzeby uroczystości okolicznościowych
przez Hoffmanna z Pferova w 1732 ro-
ku 120.

Zebrane tu informacje o malarzu dotyczą
głównie dziesięcioletniego okresu jego życia ■—■
pomiędzy 1730 a 1740 rokiem. Dane history-
czne, jak i analiza zachowanych dzieł zgodnie
wskazują, że w pierwszej połowie lat trzydzie-
stych Hoffmann pozostawał pod wpływem osią-
gnięć warsztatowych swoich mistrzów: Hand-
kego i Neunhertza. Próbując dokonać w Jele-
niej Górze syntezy ich sztuki poniósł artys-
tyczną porażkę. Fakt zniszczenia polichromii
z Ołdrzychowic Kłodzkich utrudnia obserwację
zmiany orientacji artystycznej malarza w kie-
runku, który reprezentują polichromie z Sarn
i Scinawki. W dziełach tych, należących do
drugiego okresu jego działalności widzimy
większą dojrzałość artystyczną. Malarz umie
spojrzeć na swoje dzieło szerzej, nie tylko
przez pryzmat chwytów warsztatowych i włas-
nych zainteresowań. Potrafi dostosować się do
warunków i celów realizacji, by tym pełniej

118 K n o b 1 i c h, op. cit., s. 12, uznając nazwisko
artysty za określenie zawodu służące jako przydomek
połączył obraz z Hoffmannem — karczmarzem (Kret-
schmer) z Krzeszowa. Błąd zauważył K 1 o s s, op. cit.,
s. 155. Obraz utrzymany jest w późnej manierze war-
sztatu Willmanna.

119 Z. Martyn o wski, K. Mazurski, Ziemia
Kłodzka i Córy Opawskie, Warszawa 1978, s. 25.

120 Th ie me-Beck er, t. 17, s. 265. Błąd jest
zapewne pochodną wzmianki u Prokopa, op. cit.,
s. 1301, który twórcę określił jako Hoffmanna z Pfe-
rova (Prerau).

zapanować nad odczuciami widza. W tym celu
posłużył się w Sarnach i Scinawce nie póź-
nobarokową kwadraturą czy rokokową pa-
noramą, lecz sięgnął po rozwiązania znane już
w połowie XVII wieku, czego jednak nie nale-
ży uważać za anachronizm. Ówcześni malarze-
-dekoratorzy swobodnie czerpali z całego do-
robku malarstwa iluzjonistycznego, w zależ-
ności od warunków, upodobań i potrzeb. Hoff-
mann postąpił więc podobnie jak wielu innych
wybierając określony modus. Charakterystycz-
ny jest jego stosunek do wzorów artystycz-
nych. Zarówno traktat Pozza, jak i malarstwo
Neunhertza stanowią tylko inspirację dla włas-
nych pomysłów. W konkretnych rozwiązaniach
Hoffmann jest bardzo samodzielny, choć w
efekcie często niezbyt zręczny (powtarzający
się, sztuczny gest ręki wskazującej na coś, np.
Marii, Chrystusa, św. Jana Chryzostoma w
Sarnach i podobne gesty w Scinawce). Przej-
muje raczej ogólne koncepcje niż konkretne
rozwiązania, jak pozy postaci i ich układy, co
było powszechną metodą warsztatową także u
mistrzów tej klasy co Willmann. W efekcie
dzieła Hoffmanna nie prezentują równego po-
ziomu, ale za to obok uchybień, zdarzają się
w nich fragmenty najwyższej klasy, jak cho-
ciażby grupa dwóch świętych biskupów w Sar-
nach. Przy obecnym stanie zachowania i znajo-
mości malarstwa Hoffmanna polichromia
dworskiej kaplicy Gótzenów stanowi najjaś-
niejszy punkt w obrazie jego twórczości. Pro-
gram wystroju odpowiada potrzebom prywat-
nej dewocji fundatorów. Rezygnacja z kwadra-
tury w malowidle sklepiennym w połączeniu
z iluzyjnym zróżnicowaniem stopnia realności
przedstawień wyraża stopniowanie, ale i cią-
głość bytów, co zostało wykorzystane w wątku
gloryfikacji rodu fundatorów kaplicy, świad-
cząc o świadomości artystycznej twórcy. Wy-
strój malarski kaplicy jest jednym z cenniej-
szych zabytków dekoracyjnego malarstwa ślą-
skiego doby baroku, dorównującym wartością
artystyczną dziełom malarzy tej skali co
Scheffler, Neunhertz, Kuben, Heigel i wielu
innych, stanowiąc cenne uzupełnienie naszego
obrazu malarstwa śląskiego I połowy XVIII
wieku.