Muzeum Narodowe <Breslau> [Editor]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Editor]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

PIOTR MRAS (Ostrowiec)

DOMEK LORETAŃSKI W GŁOGÓWKU *.

Domek Loretański z kościoła Franciszkanów
w Głogówku pozostawał dotąd na uboczu za-
interesowań historyków sztuki. Jego proble-
matyka historyczna i artystyczna została w
dotychczasowej literaturze zaledwie zasygna-
lizowana l. A zasługuje on na większą uwagę
ze względu na pierwotne znaczenie religijno-
-polityczne i szczególne walory artystyczne.
Wybudowany na wzór Domu Matki Boskiej
w Loreto, był odbiciem form i idei pierwo-
wzoru, należał do licznej grupy jego kopii.
Analiza architektury, dekoracji i wyposażenia
Domku w Głogówku pozwoli zatem na okreś-
lenie stopnia wierności odwzorowania oraz re-
guł postępowania przy naśladowaniu oryginału.
Wybór Domku Loretańskiego w Głogówku ja-
ko przedmiotu niniejszych badań jest szcze-
gólnie uzasadniony, bowiem dotrwał on do
dnia dzisiejszego bez przeróbek czy zniekształ-
ceń, przez cały czas pełniąc rolę ośrodka kultu
Matki Boskiej Loretańskiej 2.

* Artykuł powstał w oparciu o pracę magisterską
napisaną w 1982 r. na Katolickim Uniwersytecie Lu-
belskim w Lublinie, pod kierunkiem dra hab. Tade-
usza Chrzanowskiego, któremu chciałbym przy tej
okazji złożyć serdeczne podziękowania.

1 W wielu pozycjach piśmiennictwa Domek Lo-
retański w Głogówku był tylko wzmiankowany.
Jodyną publikacją wyłącznie mu poświęconą jest
krótki artykuł T. K o n i e t z n e g o (Die Lorettoka-
pelle in der Klosterkapelle zu Oberglogau, ,.Ober-
schlesische Heimat", XIV (1920), s. 1—4), w którym
opisane zostały podróże fundatora Domku do Loreto
i freski z elewacji zewnętrznych.

2 Historią kultu Matki Boskiej Loretańskiej w Gło-
gówku zajmował się A. Z a w i e r c a n, Domek Lo-
retański w Głogówku, ..Wiadomości Urzędowe Kurii
Biskupiej Śląska Opolskiego", XXVII (1972). s. 91—95.
W naszym piśmiennictwie opracowania monograficz-
nego doczekało się Loreto w Gołębiu w artykule
S. Michalczuka, Domek loretański w Gołębiu.
Geneza jego treści ideowych i artystycznych, [w:]
Treści dzieła sztuki. Materiały Sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Gdańsk, grudzień 1966, Warszawa
1969, s. 153—171. Autor analizuje dekorację architek-

Jak zaznaczyłem, Domek w Głogówku
wzniesiony został na wzór Casa Santa w Lo-
reto, należy więc na wstępie nieco uwagi po-
święcić pierwowzorowi. Według tradycji Świę-
ty Dom należał do Marii, tu dokonała się ta-
jemnica Wcielenia i tu mieszkała św. Rodzina.
Po Wniebowzięciu Marii Apostołowie zamienili
go na pierwszy kościół. Gdy w 1291 r. Turcy
zdobyli Akkę, ostatnią twierdzę chrześcijań-
stwa w Ziemi Świętej, aniołowie przenieśli Do-
mek z Nazaretu do Dalmacji, w pobliże mia-
sta Tersato, a nocą 10 grudnia 1294 r. do Lo-
reto 3. W rzeczywistości był to mały kościółek
romański wybudowany w XII lub XIII w.
Prawdopodobnie już w XIII stuleciu był on
ośrodkiem kultu maryjnego a znaczenia ogól-
noeuropejskiego nabrał w dwa wieki później i.
Począwszy od końca XV w. dzieje Casa Santa
były opisywane w licznych pozycjach literatu-

toniczno-rzeźbiarską zewnętrznych elewacji Domku,
wskazując na podobieństwa i odstępstwa od pierwo-
wzoru. Niemal zupełnie pomija analizę wnętrza, pro-
blem jego treści ideowych i stopnia wierności od-
wzorowania Casa Santa.

' Legendę cudownego przeniesienia Sw. Domu,
w oparciu o ustne przekazy, napisał około 1470 r.
Piero di Giorgio Tolomei z Teramo (od nazwy miasta
urodzenia nazwany w późniejszej literaturze Tera-
manem). Tekst ten stał się podstawą wszystkich po-
zostałych publikacji. Dzieje Casa Santa były przez
pisarzy stopniowo poszerzane. Do najsłynniejszych,
wielokrotnie powielanych, należała praca J. A n g e-
1 i t y, De almae domus lauretanae in argo Recaten-
si..., Roma 1531. Miała ona w ciągu 100 lat aż 16
wydań. Historia Casa Santa została ostatecznie ufor-
mowana pod koniec XVI w. przez H. T u r s e 11 i-
niego, Lauretanae Historiae libri ąuinąue, Roma
1598 (liczne wydania późniejsze). Teksty wczesnych
pisarzy zostały w całości wydane w dziele P. V. M a r-
torelliego, Teatro istorico delia Santa Casa Na-
zaretana..., v. 1—2, Roma 1732—1735. Analizę tych
publikacji przedstawił U. C h e v a 1 i e r, Nótre-Dame
de Lorette. Etude historiąue sur faulhenticite de la
Santa Casa, Paris 1906.

4 Chevalier, op. cit., s. 140 n, 186 n.