DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Mras, Piotr: Domek Loretański w Głogówku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13736#0215
Domek Loretański w Głogówku
141
konsekracji w dniu 7 grudnia dokonał biskup
wrocławski Johann Baltazar Liesch von Hor-
nau. Dalsze prace, przerwane działaniami wo-
jennymi, nastąpiły dopiero w 1636 r. Powstała
wówczas nawa, zakończona okazałą wieżą, oraz
dwie boczne kaplice: północna, mieszcząca Lo-
reto i południowa, poświęcona św. Annie 13.
Wzniesienie kopii Casa Santa w Głogówku
było wyrazem zwycięstwa nad protestantyz-
mem w tym mieście. Fakt ten dodatkowo pod-
kreślony został przez jego budowę w kościele
Franciszkanów, który przez kilkadziesiąt lat
pozostawał w rękach „heretyków". Wydany
w 1636 r. w drukarni zamkowej przewodnik-
-modlitewnik dla pielgrzymów, Munusculum
Domus Lauretanae Glogoviensis, przy karcie
tytułowej posiadał miedzioryt ukazujący pa-
noramę miasta z wizerunkiem Madonny Lore-
tańskiej w otoczeniu Świętych u. Przedstawiał
on wyzwolone od „herezji" miasto, którego
opiekunką była Matka Boska z Loreto. Domek
Loretański w Głogówku był pierwszym naśla-
downictwem Casa Santa na Śląsku, symbolem
postępującej rekatolizacji kolejnego kraju mo-
narchii habsburskiej 15.
Nie wiemy, jak wyglądały pierwotnie elewa-
cje Loreta. Czy ucierpiał on w czasie ogromne-
go pożaru miasta w 1765 r., który zniszczył
również wyposażenie kościoła Franciszkanów?
Faktem jest, że w swej obecnej postaci zewnę-
trzna dekoracja Domku powstała około 1780 r.,
tor. Jednak Franciszkanie upomnieli się o swoje pra-
wa. Na podkreślenie zasługuje udział w ponownym
objęciu przez nich klasztoru o. Wojciecha Dembołęc-
kiego z Konojad, który w imieniu generała zakonu
podpisał w tej sprawie umowę z Jerzym III. Woje-
wódzkie Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Re-
pertorium 81: Oberglogau Minoriten, nr 12 (Fundatio
Conventus); H. Schnurpfeil, Geschichte und
Beschreibung der Stadt Ober-Glogau, Oberglogau
1860, s. 30, 164; Chrzanowski, op. cit., s. 96.
13 WAP we Wrocławiu, Repertorium 81, op. cit.;
Schnurpfeil, op. cit., s. 163 n. Najstarszą drukowaną
wzmiankę o wybudowaniu przez hrabiego Jerzego w
1630 r. Domku Loretańskiego zamieścił W. G u m p-
penberg, Atlas Marianus..., Monachium 1672
(I wyd.: 1658 r.), s. 616.
14 T. Konie tzny, Die Schlossbiicherei von Ober-
glogau, „Schlesische Geschichtsblatter", 1937, s. 89.
Nie udało mi się odnaleźć wspomnianego starodruku.
Miedzioryt opublikowany został w: Festschrijt zur
700-Jahrfeier der Stadt Oberglogau, Oberglogau 1925.
15 Na temat genezy polityczno-religijnej budowy
Domków Loretańskich w okresie wojny trzydziesto-
letniej por. przypis 9 oraz W. Potzl, Loreto in
Bayem, „Jahrbuch fur Volkskunde", NF II (1979),
s. 187 nn.
sumptem Henryka Ferdynanda Oppersdorfa,
podczas modernizacji wnętrza kościoła1G. Za-
pewne zamurowano wtedy prostokątne, zam-
knięte łukami odcinkowymi otwory, usytuowa-
ne w górnej części czterech ścian obudowy 11.
Elewacje pokryte zostały freskami przez mo-
rawskiego malarza Franza Antona Sebastinie-
go. Fasadę zwieńczono drewnianym szczytem
i zawieszono na niej obraz olejny, również
dzieło Sebastiniego, przedstawiający Zwiasto-
wanie Marii18.
Domek Loretański w Głogówku, wybudowa-
ny z cegieł i drewna, znajduje się w dużej ka-
plicy, która od północy przylega do nawy ko-
ścioła (il. 1). Wpływ na umieszczenie go we
wnętrzu świątyni (typ stosunkowo rzadko wy-
stępujący) mogła mieć podobna, nieco wcześ-
niejsza realizacja w kościele Augustianów w
Wiedniu (1627 r.)19. Fasada Domku zwrócona
jest ku nawie kościoła, a część sanktuaryjna
na północ. Układ taki podyktowany został
względami funkcjonalnymi i wiązał się z rolą
Domku jako ośrodka pielgrzymkowego 20. Dro-
10 S c h n u r p f e i 1, op. cit., s. 164; Chrzanow-
ski, op. cit., s. 97, 102.
17 Otwory zamurowano jedną warstwą cegieł, co
jest widoczne od strony obejścia między murami. Na
zewnątrz pozostawiono płytkie wnęki, w których na-
malowane zostały popiersia Sybill.
18 Pierwszym badaczem, który wymienił Sebasti-
niego jako twórcę fresków na zewnętrznych elewa-
cjach Loreta był L. Hoffrichter, Die Katholi-
sche Pfarrkirche zum heiligen Bartholomeus zu Ober-
glogau, Oberglogau 1908, s. 16. Autor powoływał się
na J. Vavra zatrudnionego w archiwum Oppersdor-
fów w Pradze. Trudno określić dokładny czas po-
witania fresków, dlatego przyjmuje się, że nastąpiło
to w ustalonym przez Schnurpfeila (op. cit.,
s. 151, 177 n) okresie pobytu malarza w Głogówku w
latach 1776—1781, prawdopodobnie w końcowej fa-
zie tego pobytu. Życie i twórczość Sebastiniego przed-
stawiono w monografiach: I. Eckert, Die Fresken
der schlesisch-mahrischen Malers Franz Anton Seba-
slini, „Zeitschrift fur Ostforschung", IV (1953), s. 530—
545; I. Płazak, Działalność artystyczna Franciszka
Antoniego Sebastiniego na Górnym Śląsku, Bytom
1967.
15 Była to budowla ufundowana przez cesarzową
Eleonorę, żonę Ferdynanda II, co mogło być źród-
łem dodatkowej inspiracji dla oddanego Habsburgom
Jerzego III (por. M a t s c h e, Gegenrejormatorische...).
Typ usytuowania Domków we wnętrzu kościoła oma-
wia J.Bukovsky, Le type de construction de la
Chapelle de Loreto dans Varchitecture du baroąue de
Bohemę, „Historica", XV(1968), s. 102—106. Należy za-
znaczyć, że genezy tego typu rozwiązań trzeba szukać
w Loreto, gdzie nad Casa Santa wybudowano ogrom-
ną bazylikę.
20 Zawiercan, op. cit.
141
konsekracji w dniu 7 grudnia dokonał biskup
wrocławski Johann Baltazar Liesch von Hor-
nau. Dalsze prace, przerwane działaniami wo-
jennymi, nastąpiły dopiero w 1636 r. Powstała
wówczas nawa, zakończona okazałą wieżą, oraz
dwie boczne kaplice: północna, mieszcząca Lo-
reto i południowa, poświęcona św. Annie 13.
Wzniesienie kopii Casa Santa w Głogówku
było wyrazem zwycięstwa nad protestantyz-
mem w tym mieście. Fakt ten dodatkowo pod-
kreślony został przez jego budowę w kościele
Franciszkanów, który przez kilkadziesiąt lat
pozostawał w rękach „heretyków". Wydany
w 1636 r. w drukarni zamkowej przewodnik-
-modlitewnik dla pielgrzymów, Munusculum
Domus Lauretanae Glogoviensis, przy karcie
tytułowej posiadał miedzioryt ukazujący pa-
noramę miasta z wizerunkiem Madonny Lore-
tańskiej w otoczeniu Świętych u. Przedstawiał
on wyzwolone od „herezji" miasto, którego
opiekunką była Matka Boska z Loreto. Domek
Loretański w Głogówku był pierwszym naśla-
downictwem Casa Santa na Śląsku, symbolem
postępującej rekatolizacji kolejnego kraju mo-
narchii habsburskiej 15.
Nie wiemy, jak wyglądały pierwotnie elewa-
cje Loreta. Czy ucierpiał on w czasie ogromne-
go pożaru miasta w 1765 r., który zniszczył
również wyposażenie kościoła Franciszkanów?
Faktem jest, że w swej obecnej postaci zewnę-
trzna dekoracja Domku powstała około 1780 r.,
tor. Jednak Franciszkanie upomnieli się o swoje pra-
wa. Na podkreślenie zasługuje udział w ponownym
objęciu przez nich klasztoru o. Wojciecha Dembołęc-
kiego z Konojad, który w imieniu generała zakonu
podpisał w tej sprawie umowę z Jerzym III. Woje-
wódzkie Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Re-
pertorium 81: Oberglogau Minoriten, nr 12 (Fundatio
Conventus); H. Schnurpfeil, Geschichte und
Beschreibung der Stadt Ober-Glogau, Oberglogau
1860, s. 30, 164; Chrzanowski, op. cit., s. 96.
13 WAP we Wrocławiu, Repertorium 81, op. cit.;
Schnurpfeil, op. cit., s. 163 n. Najstarszą drukowaną
wzmiankę o wybudowaniu przez hrabiego Jerzego w
1630 r. Domku Loretańskiego zamieścił W. G u m p-
penberg, Atlas Marianus..., Monachium 1672
(I wyd.: 1658 r.), s. 616.
14 T. Konie tzny, Die Schlossbiicherei von Ober-
glogau, „Schlesische Geschichtsblatter", 1937, s. 89.
Nie udało mi się odnaleźć wspomnianego starodruku.
Miedzioryt opublikowany został w: Festschrijt zur
700-Jahrfeier der Stadt Oberglogau, Oberglogau 1925.
15 Na temat genezy polityczno-religijnej budowy
Domków Loretańskich w okresie wojny trzydziesto-
letniej por. przypis 9 oraz W. Potzl, Loreto in
Bayem, „Jahrbuch fur Volkskunde", NF II (1979),
s. 187 nn.
sumptem Henryka Ferdynanda Oppersdorfa,
podczas modernizacji wnętrza kościoła1G. Za-
pewne zamurowano wtedy prostokątne, zam-
knięte łukami odcinkowymi otwory, usytuowa-
ne w górnej części czterech ścian obudowy 11.
Elewacje pokryte zostały freskami przez mo-
rawskiego malarza Franza Antona Sebastinie-
go. Fasadę zwieńczono drewnianym szczytem
i zawieszono na niej obraz olejny, również
dzieło Sebastiniego, przedstawiający Zwiasto-
wanie Marii18.
Domek Loretański w Głogówku, wybudowa-
ny z cegieł i drewna, znajduje się w dużej ka-
plicy, która od północy przylega do nawy ko-
ścioła (il. 1). Wpływ na umieszczenie go we
wnętrzu świątyni (typ stosunkowo rzadko wy-
stępujący) mogła mieć podobna, nieco wcześ-
niejsza realizacja w kościele Augustianów w
Wiedniu (1627 r.)19. Fasada Domku zwrócona
jest ku nawie kościoła, a część sanktuaryjna
na północ. Układ taki podyktowany został
względami funkcjonalnymi i wiązał się z rolą
Domku jako ośrodka pielgrzymkowego 20. Dro-
10 S c h n u r p f e i 1, op. cit., s. 164; Chrzanow-
ski, op. cit., s. 97, 102.
17 Otwory zamurowano jedną warstwą cegieł, co
jest widoczne od strony obejścia między murami. Na
zewnątrz pozostawiono płytkie wnęki, w których na-
malowane zostały popiersia Sybill.
18 Pierwszym badaczem, który wymienił Sebasti-
niego jako twórcę fresków na zewnętrznych elewa-
cjach Loreta był L. Hoffrichter, Die Katholi-
sche Pfarrkirche zum heiligen Bartholomeus zu Ober-
glogau, Oberglogau 1908, s. 16. Autor powoływał się
na J. Vavra zatrudnionego w archiwum Oppersdor-
fów w Pradze. Trudno określić dokładny czas po-
witania fresków, dlatego przyjmuje się, że nastąpiło
to w ustalonym przez Schnurpfeila (op. cit.,
s. 151, 177 n) okresie pobytu malarza w Głogówku w
latach 1776—1781, prawdopodobnie w końcowej fa-
zie tego pobytu. Życie i twórczość Sebastiniego przed-
stawiono w monografiach: I. Eckert, Die Fresken
der schlesisch-mahrischen Malers Franz Anton Seba-
slini, „Zeitschrift fur Ostforschung", IV (1953), s. 530—
545; I. Płazak, Działalność artystyczna Franciszka
Antoniego Sebastiniego na Górnym Śląsku, Bytom
1967.
15 Była to budowla ufundowana przez cesarzową
Eleonorę, żonę Ferdynanda II, co mogło być źród-
łem dodatkowej inspiracji dla oddanego Habsburgom
Jerzego III (por. M a t s c h e, Gegenrejormatorische...).
Typ usytuowania Domków we wnętrzu kościoła oma-
wia J.Bukovsky, Le type de construction de la
Chapelle de Loreto dans Varchitecture du baroąue de
Bohemę, „Historica", XV(1968), s. 102—106. Należy za-
znaczyć, że genezy tego typu rozwiązań trzeba szukać
w Loreto, gdzie nad Casa Santa wybudowano ogrom-
ną bazylikę.
20 Zawiercan, op. cit.