Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (17.1999)

70

Tadeusz Chrzanowski

i


3. Nysa, kościół pojezuicki. Szafka na tabernakulum wykonana przez
J.F. Hartmanna, ok. 1730 r. Fot. T. Chrzanowski

zuickim24 (il. 3)- Nie jest to jednak tron na monstrację,
ale pomieszczenie na niewielką rozmiarami, rzeźbioną
w niepolichromowanym drewnie dębowym, gotycką
figurkę Matki Boskiej z Dzieciątkiem25 (il. 4). Szafkę tę
wykonał złotnik nyski Jan Franciszek Hartmann (czyn-
ny w latach 1710-1741)26, nadając jej kształt zbliżony
do omówionego wcześniej tronu na monstrację w ko-
ściele św. Jakuba, tyle że zgodnie z nowymi tendencja-
mi w sztuce całość ukształtował bardziej plastycznie.
Oszklona szafka ma wystrój przypominający późnogo-
tycki luk „w ośli grzbiet’' i ujęta jest ażurową ornamen-
tyką o motywach regencyjnych. Całość na mocno pro-
filowanej podstawie z nóżkami ma formę plastycznego
paludamentu, zakończonego u góiy silnie giętym i gie-
rowanym gzymsem oraz lambrekinem. Ponad gzym-
sem zamontowana jest ażurowa promienista gloria z
monogramem MARIA i koroną w zwieńczeniu, pod-
trzymywana przez dwa anioły.
Ołtarz w nyskiej świątyni Jezuitów (pierwszy na Ślą-
sku!)2" był kilkakrotnie przekształcany i dziś nie mamy
pełnego rozeznania co do jego pierwotnego wyglądu.
2 tego pieiwotnego pozostała tylko rzeźbiona grupa
Wniebowzięcia N. P. Marii w górnej strefie zamknięcia
prezbiterium, część dolną, z grupą adorujących apo-
stołów, zapewne podczas dewastacji w czasie wojen
napoleońskich, kiedy świątynię przekształcono na ma-
gazyn, dokomponował w 1860 r. rzeźbiarz E. Affinger.
Jak wyglądała pierwotna mensa i tabernakulum - nie


4. Nysa, kościół pojezuicki. Figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
XIV/XV w., z tabernakulum. Fot. T. Chrzanowski

wiemy. Oprócz opisanej szafki na Madonnę na ołtarzu
znajdują się jeszcze dwa okazałe relikwiarze tarczowe,
wykonane prze wspomnianego znakomitego złotnika
nyskiego Marcina Vogelhunda.
Można jedynie domniemywać, że ołtarz w swej for-
mie pierwotnej to jeden z wczesnych przykładów no-
wej koncepcji kompozycyjnej, jaką było oddzielenie
retabulum, wypełniającego jak tło ścianę za mensą, która
przeobraziła się w poniekąd autonomiczną strukturę,
ogniskującą uwagę widza właśnie na tabernakulum28.
Kolejny zabytek zachował się w kościele parafial-
nym (dawnej kolegiacie) w Otmuchowie29. Jest to wy-
bitne dzieło i niebagatelna fundacja, do tutejszej bo-
wiem świątyni ofiarowała je cesarzowa Eleonora. Dzie-
ło to wykonał złotnik augsburski Jan Zeckel (1703-
1728)30 (il. 5). Ośrodkiem kompozycji jest nisza musz-
lowa, wpisana w prostokątne obramowanie z bujnymi
splotami akantu, przeplatającymi się ze wstęgami. Na
tym tle rozmieszczone zostały trybowane w wypukłym
reliefie wyobrażenia ośmiu aniołów trzymającym Na-
rzędzia Męki, w zwieńczeniu zaś dwa putta unoszą
chustę św. Weroniki. Bardzo interesująca artystycznie i
ikonograficznie jest strefa dolna, na której wyobrażone
zostały personifikacje zmysłów. Jest to praca bardzo
wybitnej jakości, robota złotnicza perfekcyjna, choć
artysta wspomagał się niewątpliwie grafiką, która -
zwłaszcza w ośrodkach niderlandzkich - lubowała się
w przedstawieniu alegorii i personifikacji. Jest to też