DOI Artikel:
Czechowicz, Bogusław: "Ze starego Wrocławia" - rysunki Bernharda Mannfelda w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0182
BOGUSŁAW CZECHOWICZ (Wrocław)
„ZE STAREGO WROCŁAWIA” - RYSUNKI BERNHARDA MANNFELDA
W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO WE WROCŁAWIU
Publikacje źródeł ikonograficznych, mimo iż mają
w regionalnej śląskiej historii sztuki długą tradycję1, nie
przyniosły jeszcze pełnego rozpoznania pod tym ką-
tem zasobów muzealnych, archiwalnych i bibliotecz-
nych. Tymczasem częste w pracach z zakresu historii
sztuki przywoływanie jako źródeł obrazowych wrocław-
skich rysunków Henryka Mlitzla, czy też spełniających
obecnie podobną funkcję tablic z ikonograficznego
aneksu do inwentarza Hansa Lutscha2 pokazuje, jak
istotną rolę w badaniach odgrywać mogą tego typu
przekazy3. Potrzeby te skłoniły do opublikowania zbioru
blisko stu rysunków Bernharda Mannfelda, przedsta-
wiających głównie detale architektoniczne wrocławskich
kamienic. Jest to zarazem - jak sądzę - początek więk-
szego cyklu podobnych prezentacji, które w przyszło-
ści objąć powinny nie tylko pozostałą, interesującą ry-
sunkową spuściznę Bernharda Mannfelda4, ale także
innych starożytników oraz rysowników i grafików5.
Prezentowany zbiór mieści się w zeszycie o wy-
miarach 17 x 20 cm, pozbawionym okładki i strony
tytułowej. Rysunki, pieiwotnie 100, obecnie 91, wyko-
nane tuszem na osobnych kartkach, zostały do niego
wklejone. Każdy z rysunków został ponadto opisany
przez autora na poszczególnych, objętych numeracją
kartach (1-100, między kartami 96 i 97 znajdują się dwie
puste strony pozbawione paginacji). Rysunki poprze-
dza czterostronicowy spis zawartości, pozwalający usta-
lić pierwotną ich liczbę i treść brakujących dziewięciu
prac6. Czas i okoliczności powstania braków nie są
znane. Z dołączonych do zeszytu luźnych notatek, z
adnotacjami z 1955 i 1963 r., wynika, że już wówczas
próbowano ustalić los zaginionych rysunków7.
Zidentyfikowanie omawianego zbioru jest zasługą
Józefa Gębczaka, kustosza Muzeum Narodowego (ów-
cześnie Śląskiego) we Wrocławiu (jego głównie autor-
stwa są wspomniane zapiski). Na podstawie wzmianki
Roberta Beckera ustalił on, że jest to zbiór Aus dem
alten Breslau, wykonany przez Bernharda Mannfelda
w 1870 r.8 Podpis do ostatniego rysunku wskazuje, że
zbiór kończono w 1872 r. Tu też znajduje się uzupe-
łniająca notatka z 1883 r. informująca o przeniesieniu
przedstawionego tam zabytku do muzeum.
Jak dotąd, tylko marginalnie interesowano się oma-
wianym zbiorem. We wspomnianych zapiskach odno-
towano, że rysunki były konsultowane z Marianem
Morelowskim (3 III 1955) i Emilem Kaliskim (9 IX 1963),
nie zaowocowało to jednak wykorzystaniem ich w ba-
daniach sztuki Wrocławia, jak też przy odbudowie za-
bytków miasta. Przed 1945 r. wspominał o nich tylko
Becker w swoich komentarzach do teki z heliograwiu-
rami Ludwika Angerera według rysunków Heinricha
Mlitzla. Jest bardzo prawdopodobne, że publikowany
tu zbiór miał na myśli autor notatki w „Schlesische Pro-
vinzialblatter” z 1872 r.9, wzmiankujący o wrocławskich
rysunkach Bernharda Mannfelda wykonanych na zle-
cenie ówczesnego kustosza Śląskiego Muzeum Staro-
żytności Hermanna Luchsa, z którym w tym samym
czasie Mannfeld współpracował, przygotowując ilustra-
cje do pomnikowej książki Luchsa Schlesische Fursten-
hilder des Mittelalters (Breslau 1872). Przypuszczenie o
związanej z muzeum genezie omawianych rysunków
wzmacnia i to, że Mannfeld wielokrotnie współpraco-
wał ze śląskimi historykami sztuki i starożytnikami bądź
to ilustrując artykuły publikowane na łamach „Schle-
siens Vorzeit in Bild und Schrift”, bądź też wykonując,
od 1870 r., dla hrabiego Adriana Josefa von Hoverde-
na-Plenckena zbiór rysunków śląskich nagrobków i od-
pisów znajdujących się na nich inskrypcji10.
Karl Julius Bernhard Mannfeld (ur. 6 III 1848 r. w
Dreźnie, zrn. 29 III 1925 r. we Frankfurcie nad Menem)11
był artystą zdecydowanie bardziej znanym i cenionym
przez współczesnych niż potomnych. Początkowo kszta-
łcił się u dziadka, Carla Samuela Scheinerta, malarza
porcelany w królewskiej manufakturze w Miśni, póź-
niej uczył się w Budziszynie i Dreźnie, w Baugewerk-
schule (1863-1866). W Dreźnie u Otto Georgiego po-
bierał też lekcje malarstwa. Od 1866 r. związany był z
wrocławskim zakładem witrażowniczym Adolfa Seilera
(SeileŁsches Institut ftir Glasmalerei), wcześniej wspó-
łpracującego z dziadkiem Mannfelda. W 1875 r. prze-
niósł się do Berlina, a w 1895 r., po wielkim sukcesie,
jakim była berlińska wystawa jego prac (1890), osiadł
na stałe we Frankfurcie nad Menem.
Najbardziej znanym dziełem Mannfelda jest zbiór
59 widoków Durch’s deutsche Land, opublikowany w
1876 r. przez znane wydawnictwo Alexandra Duncke-
ra. Mannfeld sztychował według własnych rysunków,
sięgał także po prace innych malarzy, m.in. Adolpha
„ZE STAREGO WROCŁAWIA” - RYSUNKI BERNHARDA MANNFELDA
W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO WE WROCŁAWIU
Publikacje źródeł ikonograficznych, mimo iż mają
w regionalnej śląskiej historii sztuki długą tradycję1, nie
przyniosły jeszcze pełnego rozpoznania pod tym ką-
tem zasobów muzealnych, archiwalnych i bibliotecz-
nych. Tymczasem częste w pracach z zakresu historii
sztuki przywoływanie jako źródeł obrazowych wrocław-
skich rysunków Henryka Mlitzla, czy też spełniających
obecnie podobną funkcję tablic z ikonograficznego
aneksu do inwentarza Hansa Lutscha2 pokazuje, jak
istotną rolę w badaniach odgrywać mogą tego typu
przekazy3. Potrzeby te skłoniły do opublikowania zbioru
blisko stu rysunków Bernharda Mannfelda, przedsta-
wiających głównie detale architektoniczne wrocławskich
kamienic. Jest to zarazem - jak sądzę - początek więk-
szego cyklu podobnych prezentacji, które w przyszło-
ści objąć powinny nie tylko pozostałą, interesującą ry-
sunkową spuściznę Bernharda Mannfelda4, ale także
innych starożytników oraz rysowników i grafików5.
Prezentowany zbiór mieści się w zeszycie o wy-
miarach 17 x 20 cm, pozbawionym okładki i strony
tytułowej. Rysunki, pieiwotnie 100, obecnie 91, wyko-
nane tuszem na osobnych kartkach, zostały do niego
wklejone. Każdy z rysunków został ponadto opisany
przez autora na poszczególnych, objętych numeracją
kartach (1-100, między kartami 96 i 97 znajdują się dwie
puste strony pozbawione paginacji). Rysunki poprze-
dza czterostronicowy spis zawartości, pozwalający usta-
lić pierwotną ich liczbę i treść brakujących dziewięciu
prac6. Czas i okoliczności powstania braków nie są
znane. Z dołączonych do zeszytu luźnych notatek, z
adnotacjami z 1955 i 1963 r., wynika, że już wówczas
próbowano ustalić los zaginionych rysunków7.
Zidentyfikowanie omawianego zbioru jest zasługą
Józefa Gębczaka, kustosza Muzeum Narodowego (ów-
cześnie Śląskiego) we Wrocławiu (jego głównie autor-
stwa są wspomniane zapiski). Na podstawie wzmianki
Roberta Beckera ustalił on, że jest to zbiór Aus dem
alten Breslau, wykonany przez Bernharda Mannfelda
w 1870 r.8 Podpis do ostatniego rysunku wskazuje, że
zbiór kończono w 1872 r. Tu też znajduje się uzupe-
łniająca notatka z 1883 r. informująca o przeniesieniu
przedstawionego tam zabytku do muzeum.
Jak dotąd, tylko marginalnie interesowano się oma-
wianym zbiorem. We wspomnianych zapiskach odno-
towano, że rysunki były konsultowane z Marianem
Morelowskim (3 III 1955) i Emilem Kaliskim (9 IX 1963),
nie zaowocowało to jednak wykorzystaniem ich w ba-
daniach sztuki Wrocławia, jak też przy odbudowie za-
bytków miasta. Przed 1945 r. wspominał o nich tylko
Becker w swoich komentarzach do teki z heliograwiu-
rami Ludwika Angerera według rysunków Heinricha
Mlitzla. Jest bardzo prawdopodobne, że publikowany
tu zbiór miał na myśli autor notatki w „Schlesische Pro-
vinzialblatter” z 1872 r.9, wzmiankujący o wrocławskich
rysunkach Bernharda Mannfelda wykonanych na zle-
cenie ówczesnego kustosza Śląskiego Muzeum Staro-
żytności Hermanna Luchsa, z którym w tym samym
czasie Mannfeld współpracował, przygotowując ilustra-
cje do pomnikowej książki Luchsa Schlesische Fursten-
hilder des Mittelalters (Breslau 1872). Przypuszczenie o
związanej z muzeum genezie omawianych rysunków
wzmacnia i to, że Mannfeld wielokrotnie współpraco-
wał ze śląskimi historykami sztuki i starożytnikami bądź
to ilustrując artykuły publikowane na łamach „Schle-
siens Vorzeit in Bild und Schrift”, bądź też wykonując,
od 1870 r., dla hrabiego Adriana Josefa von Hoverde-
na-Plenckena zbiór rysunków śląskich nagrobków i od-
pisów znajdujących się na nich inskrypcji10.
Karl Julius Bernhard Mannfeld (ur. 6 III 1848 r. w
Dreźnie, zrn. 29 III 1925 r. we Frankfurcie nad Menem)11
był artystą zdecydowanie bardziej znanym i cenionym
przez współczesnych niż potomnych. Początkowo kszta-
łcił się u dziadka, Carla Samuela Scheinerta, malarza
porcelany w królewskiej manufakturze w Miśni, póź-
niej uczył się w Budziszynie i Dreźnie, w Baugewerk-
schule (1863-1866). W Dreźnie u Otto Georgiego po-
bierał też lekcje malarstwa. Od 1866 r. związany był z
wrocławskim zakładem witrażowniczym Adolfa Seilera
(SeileŁsches Institut ftir Glasmalerei), wcześniej wspó-
łpracującego z dziadkiem Mannfelda. W 1875 r. prze-
niósł się do Berlina, a w 1895 r., po wielkim sukcesie,
jakim była berlińska wystawa jego prac (1890), osiadł
na stałe we Frankfurcie nad Menem.
Najbardziej znanym dziełem Mannfelda jest zbiór
59 widoków Durch’s deutsche Land, opublikowany w
1876 r. przez znane wydawnictwo Alexandra Duncke-
ra. Mannfeld sztychował według własnych rysunków,
sięgał także po prace innych malarzy, m.in. Adolpha