DOI Artikel:
Świderska-Łupińska, Małgorzata: Wiatrówki wrocławskiego rusznikarza Samuela Kühlmanna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0086
Wiatrówki wrocławskiego rusznikarza S. Kiihlmanna
81
7. Kołnierz okucia kolby, wiatrówka nr inw. IX-460, Muzeum Naro-
dowe we Wrocławiu. Fot. E. Witecki
8. Kabłąk osłony spustu, wiatrówka nr inw. IX-460, Muzeum Narodowe
we Wrocławiu. Fot. E. Witecki
Arne Hoff sądzi, iż połowa wieku jest granicą wy-
stępowania wiatrówek z pojemnikami w kolbie, trwałe
połączonymi z całością broni, po czym następuje czas
wiatrówek z przykręcanymi pojemnikami kolbowymi,
które miały tę przewagę, iż mogły posiadać dodatkowe
rezerwuary powietrza. Jako najstarsze z zachowanych,
a więc najpewniej prototypowe wiatrówki z odejmo-
waną kolbą, autor wymienia zachowane w Zbrojowni
drezdeńskiej dwie strzelby. Jedna z nich nosi sygnaturę
„Martin Schołtz a Breslau”, - druga Johann Wilhelm
Nussbaum a Breslau”. Obie strzelby wykonano zda-
niem Hoffa około 1700 r. Na aukcji w Lucernie pojawił
się także pistolet z odejmowaną kolbą-pojemnikiem,
sygnowany „Heinrich Winek a Breslau”, a czas jego
powstania określony został na lata trzydzieste XVIII w.14
W świetle tych informacji Wrocław prezentuje się jako
znaczący ośrodek rusznikarski, posiadający swoją spe-
cyfikę i wnoszący istotny wkład do rozwoju konstruk-
cyjnych udogodnień broni wiatrowej.
O Samuelu Kuhlmannie niewiele wiadomo. W lite-
raturze przyjmuje się, że działał od około 1730 do oko-
ło 1750 r.15 Daty te udało się częściowo skorygować na
podstawie danych archiwalnych16. Wypis z księgi ślu-
bów kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu z dnia 23
czerwca 1762 r. informuje o zawartym ślubie pomiędzy
Samuelem Kuhlmannem, synem nieżyjącego już w tym
czasie ślusarza z Bytomia Odrzańskiego a Johanną Ro-
siną Gellner, córką zmarłego stolarza wrocławskiego.
Samuel Kuhlmann określony jest jako tutejszy miesz-
czanin i „wiatrówkarz” (Windbuchsenmacher)17. W roku
zawarcia ślubu miał więc już zapewne wyrobioną mar-
kę i określoną specjalizację, najczęściej bowiem rze-
mieślnicy wytwarzający tego typu broń są określani
ogólnym mianem rusznikarzy (Buchsenmacher). W Ar-
chiwum Państwowym we Wrocławiu z ksiąg parafial-
nych zachowały się wyłącznie niektóre regestry, ułożo-
ne w porządku alfabetycznym, służące łatwemu odna-
lezieniu w księgach odpowiednich zapisów. Przejrze-
nie regestrów dotyczących zmarłych należących do
parafii kościoła św. Elżbiety dało następujące wyniki:
w roku 1766 zmarł syn Saumeła Kuhlmanna, w 1775
następny syn, w 1788 pod numerem 197 zanotowano
zgon prawdopodobnie trzeciego syna, a pod numerem
487, więc nieco później, wykazany jest zgon zapewne
samego mistrza. Wątpliwości co do ostatnich dwóch
zapisów pochodzą stąd, że nazwiska wymienionych
zanotowano jako „Kiehlmann”, co jednak uznać wypa-
da za zmianę pisowni (fonetycznie nazwisko nie ule-
gło zmianie), gdyż w przejrzanych regestrach nie wy-
stępuje rusznikarz o takim nazwisku. Należy zatem przy-
jąć, iż obydwa te zapisy: „Kiehlmann Buchsenm. Sohn”
i „Kiehlmann Buchsenm.” dotyczą interesującego nas
81
7. Kołnierz okucia kolby, wiatrówka nr inw. IX-460, Muzeum Naro-
dowe we Wrocławiu. Fot. E. Witecki
8. Kabłąk osłony spustu, wiatrówka nr inw. IX-460, Muzeum Narodowe
we Wrocławiu. Fot. E. Witecki
Arne Hoff sądzi, iż połowa wieku jest granicą wy-
stępowania wiatrówek z pojemnikami w kolbie, trwałe
połączonymi z całością broni, po czym następuje czas
wiatrówek z przykręcanymi pojemnikami kolbowymi,
które miały tę przewagę, iż mogły posiadać dodatkowe
rezerwuary powietrza. Jako najstarsze z zachowanych,
a więc najpewniej prototypowe wiatrówki z odejmo-
waną kolbą, autor wymienia zachowane w Zbrojowni
drezdeńskiej dwie strzelby. Jedna z nich nosi sygnaturę
„Martin Schołtz a Breslau”, - druga Johann Wilhelm
Nussbaum a Breslau”. Obie strzelby wykonano zda-
niem Hoffa około 1700 r. Na aukcji w Lucernie pojawił
się także pistolet z odejmowaną kolbą-pojemnikiem,
sygnowany „Heinrich Winek a Breslau”, a czas jego
powstania określony został na lata trzydzieste XVIII w.14
W świetle tych informacji Wrocław prezentuje się jako
znaczący ośrodek rusznikarski, posiadający swoją spe-
cyfikę i wnoszący istotny wkład do rozwoju konstruk-
cyjnych udogodnień broni wiatrowej.
O Samuelu Kuhlmannie niewiele wiadomo. W lite-
raturze przyjmuje się, że działał od około 1730 do oko-
ło 1750 r.15 Daty te udało się częściowo skorygować na
podstawie danych archiwalnych16. Wypis z księgi ślu-
bów kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu z dnia 23
czerwca 1762 r. informuje o zawartym ślubie pomiędzy
Samuelem Kuhlmannem, synem nieżyjącego już w tym
czasie ślusarza z Bytomia Odrzańskiego a Johanną Ro-
siną Gellner, córką zmarłego stolarza wrocławskiego.
Samuel Kuhlmann określony jest jako tutejszy miesz-
czanin i „wiatrówkarz” (Windbuchsenmacher)17. W roku
zawarcia ślubu miał więc już zapewne wyrobioną mar-
kę i określoną specjalizację, najczęściej bowiem rze-
mieślnicy wytwarzający tego typu broń są określani
ogólnym mianem rusznikarzy (Buchsenmacher). W Ar-
chiwum Państwowym we Wrocławiu z ksiąg parafial-
nych zachowały się wyłącznie niektóre regestry, ułożo-
ne w porządku alfabetycznym, służące łatwemu odna-
lezieniu w księgach odpowiednich zapisów. Przejrze-
nie regestrów dotyczących zmarłych należących do
parafii kościoła św. Elżbiety dało następujące wyniki:
w roku 1766 zmarł syn Saumeła Kuhlmanna, w 1775
następny syn, w 1788 pod numerem 197 zanotowano
zgon prawdopodobnie trzeciego syna, a pod numerem
487, więc nieco później, wykazany jest zgon zapewne
samego mistrza. Wątpliwości co do ostatnich dwóch
zapisów pochodzą stąd, że nazwiska wymienionych
zanotowano jako „Kiehlmann”, co jednak uznać wypa-
da za zmianę pisowni (fonetycznie nazwisko nie ule-
gło zmianie), gdyż w przejrzanych regestrach nie wy-
stępuje rusznikarz o takim nazwisku. Należy zatem przy-
jąć, iż obydwa te zapisy: „Kiehlmann Buchsenm. Sohn”
i „Kiehlmann Buchsenm.” dotyczą interesującego nas