DOI Artikel:
Świderska-Łupińska, Małgorzata: Wiatrówki wrocławskiego rusznikarza Samuela Kühlmanna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0089
84
Małgorzata Świderska-Łupińska
Działania wojenne rozproszyły, a w większości zapewne zniszczyły
ten zbiór. Z zebranych w 1938 r. ksiąg z 913 parafii w dzisiejszym
Archiwum Państwowym znajdują się jedynie księgi z 96 parafii, zob.
Archiwum Państwowe we Wrocławiu. Przewodnik po zasobie archi-
walnym do 1945 roku, pod red. A. Derenia, R. Żerelika, Wrocław
1996, s. 264-265- Parafia kościoła św. Elżbiety (do której należał S.
Kuhlmann) reprezentowana jest obecnie w Archiwami jedynie przez
niekompletne rejestry do ksiąg metrykalnych. Kwerenda przeprowa-
dzona w archiwach berlińskich dała wynik negatywny. W Zbiorach
Specjalnych Muzeum Narodowego we Wrocławiu zachowała się zna-
cząca liczba wypisów ze śląskich ksiąg metrykalnych, prowadzonych
pod kątem opracowania kartoteki rzemieślników śląskich różnych
specjalności (w tym także rusznikarzy). Wypisy te sporządzono za-
pewne w czasie łatwego dostępu do zgromadzonych w jednym miej-
scu ksiąg (Kirchenbuchstelle) w latach 1934-1944 i są one być może
jedynym zachowanym materiałem źródłowym, dotyczącym nie opra-
cowanych dotychczas rzemieślników.
17 Wypis w Gabinecie Dokumentów Muzeum Narodowego we Wro-
cławiu.
18 Wypisy w Gabinecie Dokumentów Muzeum Narodowego we Wro-
cławiu. Martin Scholtz nie jest notowany w literaturze oprócz
wzmianki u Hoffa, op. cit., s. 64, który opisuje broń sygnowaną
przez Scholtza, lecz zaznacza, że nic ponadto o takim rusznikarzu
nie wiadomo.
19 Johann Wilhelm Nussbaum, działał we Wrocławiu, ur. 1668, zm.
1744; zob. Heer, op. cit., II, s. 882.
20 Wypisy w Gabinecie Dokumentów Muzeum Narodowego we Wro-
cławiu. Lata działania Heinricha Winck’a (Wincke) - Heer, op. cit.,
II, s. 1397 określa na 1743-52, co należy skorygować wobec zgo-
nu tego rusznikarza w 1737 r.
21 „Schlesische Provinzial-Blatter” 1788, III, s. 287.
22 Pierwszy raz wiatrówki te opublikowano w: M. Świderska-Łupiń-
ska, Palna broń myśliwska. Katalog zbiorów, Wrocław 1982, poz.
147 i 148.
DIE WINDBUCHSEN DES BRESLAUER BUCHSENMACHERS SAMUEL KUHLMANN
Zusammenfassung
In den Bestanden des Bresiauer Nationalmuseums befinden sich
zwei Windbiichsen, die im 3- Viertel des 18. Jahrhundert von dem
Bresiauer Btichsenmacher Samuel Kuhlmann angefertigt wurden.
Diese Windbiichsen besitzen ein Druckluftreservoir im Kolben, das
fest mit der Waffe verbunden ist. Die Luft wird mit Hilfe einer separa-
ten Pumpe kondensiert. Die Waffe hat tauschende Ahnlichkeit mit
den in dieser Zeit verwendeten Feuerwaffen. Das eiserne Reservoir
ist mit braunem Leder iiberzogen, das einen Holzkolben imitiert, und
die Elemente der Sicherung erwecken die Illusion, dalś die Waffe
eine Sicherung mit Feuerstein besitzt. Das grundlegende Werk von
Arne Hoff Windbiichsen und andere Druckluftwaffen erlauibt es, die
diese Waffe innerhalb der lang dauernden Entwicklung der Wind-
btichsen einzuordnen und den Prototyp dieses Konstruktionstyps am
Hofe der Landgrafen von Hessen-Darmstadt festzumachen, wo er
bereits zu Beginn des 18, Jahrhunderts hergestellt und verwendet
wurde. Eine sehr funktionelle und bei anderen Windbiichsen nicht
anzutreffende Innovation ist Ktihlmanns Schulśzahler, der den Be-
nutzer informiert, wie viele Schusse móglich sind und gleichzeitig
auf den sinkenden Druck im Reservoir und die damit verbundene
Notwendigkeit, die Zieleinstellung zu korrigieren, hinweist. Dank
dieses Zahlers war die Waffe praziser ais andere Windbiichsen dieses
Typs. Die im Museum erhaltenen Ausziige aus Kirchenbiichern so-
wie Archivstudien erwiesen, dalś S. Kuhlmann 1762 heiratete und
1788 verstarb. Es gelang auch, mehrere Daten zu zwei anderen Bre-
slauer Buchsenmachern des 18. Jahrhunderts zu gewinnen und ihre
Tatigkeit naher einzugrenzen. Einer davon, Martin Scholz (nicht ver-
zeichnet bei Heer - Der Neue Stockel), heiratete 1701 die Witwe des
Bresiauer Buchsenmachers Samuel Sibeneicher,1719 heiratete er ein
zweites Mai. Der zweite, Heinrich Winek (Wincke; verzeichnet bei
Heer - Der Neue Stockel), heiratete 1708, ein zweites Mai 1720. 1737
verstarb er im Alter von 60 Jahren - also wurde er 1677 geboren.
Małgorzata Świderska-Łupińska
Działania wojenne rozproszyły, a w większości zapewne zniszczyły
ten zbiór. Z zebranych w 1938 r. ksiąg z 913 parafii w dzisiejszym
Archiwum Państwowym znajdują się jedynie księgi z 96 parafii, zob.
Archiwum Państwowe we Wrocławiu. Przewodnik po zasobie archi-
walnym do 1945 roku, pod red. A. Derenia, R. Żerelika, Wrocław
1996, s. 264-265- Parafia kościoła św. Elżbiety (do której należał S.
Kuhlmann) reprezentowana jest obecnie w Archiwami jedynie przez
niekompletne rejestry do ksiąg metrykalnych. Kwerenda przeprowa-
dzona w archiwach berlińskich dała wynik negatywny. W Zbiorach
Specjalnych Muzeum Narodowego we Wrocławiu zachowała się zna-
cząca liczba wypisów ze śląskich ksiąg metrykalnych, prowadzonych
pod kątem opracowania kartoteki rzemieślników śląskich różnych
specjalności (w tym także rusznikarzy). Wypisy te sporządzono za-
pewne w czasie łatwego dostępu do zgromadzonych w jednym miej-
scu ksiąg (Kirchenbuchstelle) w latach 1934-1944 i są one być może
jedynym zachowanym materiałem źródłowym, dotyczącym nie opra-
cowanych dotychczas rzemieślników.
17 Wypis w Gabinecie Dokumentów Muzeum Narodowego we Wro-
cławiu.
18 Wypisy w Gabinecie Dokumentów Muzeum Narodowego we Wro-
cławiu. Martin Scholtz nie jest notowany w literaturze oprócz
wzmianki u Hoffa, op. cit., s. 64, który opisuje broń sygnowaną
przez Scholtza, lecz zaznacza, że nic ponadto o takim rusznikarzu
nie wiadomo.
19 Johann Wilhelm Nussbaum, działał we Wrocławiu, ur. 1668, zm.
1744; zob. Heer, op. cit., II, s. 882.
20 Wypisy w Gabinecie Dokumentów Muzeum Narodowego we Wro-
cławiu. Lata działania Heinricha Winck’a (Wincke) - Heer, op. cit.,
II, s. 1397 określa na 1743-52, co należy skorygować wobec zgo-
nu tego rusznikarza w 1737 r.
21 „Schlesische Provinzial-Blatter” 1788, III, s. 287.
22 Pierwszy raz wiatrówki te opublikowano w: M. Świderska-Łupiń-
ska, Palna broń myśliwska. Katalog zbiorów, Wrocław 1982, poz.
147 i 148.
DIE WINDBUCHSEN DES BRESLAUER BUCHSENMACHERS SAMUEL KUHLMANN
Zusammenfassung
In den Bestanden des Bresiauer Nationalmuseums befinden sich
zwei Windbiichsen, die im 3- Viertel des 18. Jahrhundert von dem
Bresiauer Btichsenmacher Samuel Kuhlmann angefertigt wurden.
Diese Windbiichsen besitzen ein Druckluftreservoir im Kolben, das
fest mit der Waffe verbunden ist. Die Luft wird mit Hilfe einer separa-
ten Pumpe kondensiert. Die Waffe hat tauschende Ahnlichkeit mit
den in dieser Zeit verwendeten Feuerwaffen. Das eiserne Reservoir
ist mit braunem Leder iiberzogen, das einen Holzkolben imitiert, und
die Elemente der Sicherung erwecken die Illusion, dalś die Waffe
eine Sicherung mit Feuerstein besitzt. Das grundlegende Werk von
Arne Hoff Windbiichsen und andere Druckluftwaffen erlauibt es, die
diese Waffe innerhalb der lang dauernden Entwicklung der Wind-
btichsen einzuordnen und den Prototyp dieses Konstruktionstyps am
Hofe der Landgrafen von Hessen-Darmstadt festzumachen, wo er
bereits zu Beginn des 18, Jahrhunderts hergestellt und verwendet
wurde. Eine sehr funktionelle und bei anderen Windbiichsen nicht
anzutreffende Innovation ist Ktihlmanns Schulśzahler, der den Be-
nutzer informiert, wie viele Schusse móglich sind und gleichzeitig
auf den sinkenden Druck im Reservoir und die damit verbundene
Notwendigkeit, die Zieleinstellung zu korrigieren, hinweist. Dank
dieses Zahlers war die Waffe praziser ais andere Windbiichsen dieses
Typs. Die im Museum erhaltenen Ausziige aus Kirchenbiichern so-
wie Archivstudien erwiesen, dalś S. Kuhlmann 1762 heiratete und
1788 verstarb. Es gelang auch, mehrere Daten zu zwei anderen Bre-
slauer Buchsenmachern des 18. Jahrhunderts zu gewinnen und ihre
Tatigkeit naher einzugrenzen. Einer davon, Martin Scholz (nicht ver-
zeichnet bei Heer - Der Neue Stockel), heiratete 1701 die Witwe des
Bresiauer Buchsenmachers Samuel Sibeneicher,1719 heiratete er ein
zweites Mai. Der zweite, Heinrich Winek (Wincke; verzeichnet bei
Heer - Der Neue Stockel), heiratete 1708, ein zweites Mai 1720. 1737
verstarb er im Alter von 60 Jahren - also wurde er 1677 geboren.